<strong>Trong Đại Đường Tây vực ký, nhà sư Đường Huyền
Trang ghi lại ấn tượng sau khi đi qua 138 nước nằm giữa Trung
Hoa và Ấn Độ (có thời gộp chung là Tây vực). Đoạn tổng
thuật về địa khu Tốt Lợi kể: "Người Tốt Lợi phong tục
kiêu ngoa, chuyên môn lừa đảo, tham lam hám lợi, giữa cha con
với nhau cũng tính toán hơn thua chẳng cần người tốt kẻ
xấu, cứ nhiều tiền là được quý trọng… Cư dân một nửa
làm ruộng, một nửa chuyên đi trục lợi".</strong></em>
Tôi ghi lại đoạn này bởi lẽ nó góp phần gạt đi trong
đầu một phân vân khi nhận thức. Từ nhỏ bọn tôi đã
được học rằng chỉ có các cá nhân (nói đúng và thật là:
tư bản) xấu, chứ nhân dân lao động nơi đâu cũng tốt.
Hóa ra không phải vậy! Tùy hoàn cảnh mà con người biến
đổi. Và là biến đổi trên diện rộng. Tục ngữ ta xưa cũng
có câu "<em><strong>bạc như dân, bất nhân như
lính</strong></em>". Đọc lại lịch sử thấy nhận xét chua
chát đó không hoàn toàn sai.
Thế còn bây giờ? Một lần, chập choạng tối, tôi đang đi
trên đoạn đường gần ngã tư Hàng Chiếu – Đồng Xuân, Hà
Nội thì gặp mưa, đành tính chuyện lánh tạm vào một mái
hiên. Bất ngờ nghe người ở trong nhà nói hắt ra:
- Biến đi cho người ta còn bán hàng.
Trời ơi! Con người đô thị bây giờ càn rỡ và bất nhân
ngoài sức tưởng tượng!
Ở các tỉnh xa, các vùng kinh tế, thì sự hư hỏng lại mang
sắc thái khác. Có lần trên một tờ báo, đọc thấy tin ở
huyện Tam Nông, Đồng Tháp nhiều người lấn chiếm đất công,
rừng công, bất tuân pháp luật. Lần khác xem ti vi, lại thấy
dân một xã của Quảng Trạch, Quảng Bình đua nhau chặt rừng
phòng hộ ven biển bán cho tư thương, huyện xã đã tìm đủ
cách ngăn chặn nhưng không nổi. Đủ chuyện đã xảy ra, dân
ăn cướp, dân ăn cắp, dân ăn vạ, dân xà xẻo của công và
tiếp tay cho kẻ xấu, dân làm hại lẫn nhau… thiên hình vạn
trạng không xếp loại được.
Không phải chỉ trong sách vở nhà trường mới có lối khái
quát vậy, mà sự thực là suốt thời chiến tranh, nhân dân lao
động đã là những con người thuần hậu, chịu thương chịu
khó, hướng về điều thiện và muốn sống theo pháp luật.
Chắc chắn sự thay đổi diễn ra hôm nay "không thuộc về
bản chất". Vấn đề còn lại là cắt nghĩa tại sao lại
xảy ra cái chuyện chẳng ai muốn đó?
Trở lại việc dân ở huyện Tam Nông, Đồng Tháp nói trên.
Đọc kỹ các bài viết liên quan thì thấy <strong>trước khi dân
hư có chuyện ông phó chủ tịch huyện phá rừng. Người dân
chung quanh thấy ông cán bộ to hành xử như trên (chặt tràm
đào ao làm thành lãnh địa riêng), bảo nhau ùa vào làm
bậy.</strong>
<center><img
src="https://hanoigreen.files.wordpress.com/2009/10/cong-quy.jpg?w=780"
></center>
Đây cũng là diễn biến thấy ở nhiều nơi khác. Trong phần
lớn trường hợp, tình trạng dân hư liên quan tới hiện
tượng nhức nhối là chuyện cán bộ kiếm chác vô nguyên tắc,
tư lợi vô cảm, gộp chung là thoái hóa biến chất. Đáng lẽ
phải gương mẫu tuân thủ pháp luật thì họ lại tự đặt
mình cao hơn luật, phá luật để trục lợi.
<em><strong>Trước mặt người dân lúc ấy, lý tưởng như bị
xúc phạm. Người ta không thể thờ ơ và dễ bảo mãi. Về
mặt triết học có thể bảo con người bắt đầu rơi vào hư
vô. Chúa đã chết rồi! Ai muốn làm gì thì làm! Bởi cảm
thấy trên đời này không còn cái gì là thiêng liêng, họ rơi
vào liều lĩnh phá phách một cách hung hãn. Những cái xấu sẵn
có mà bấy lâu họ kìm nén, được lúc vùng lên quẫy lộn.
Tự cho phép mình hư! Nhìn nhau để yên tâm mà hư! Khuyến khích
nhau hư thêm, càng đông người hư càng thích! Sự bùng nổ lúc
này là theo lối dây chuyền, không gì có thể giữ con người
lại nữa.</strong></em>
Ta chưa có thói quen đánh giá bộ máy quan chức nên tưởng là
khó. Sự thực khá đơn giản. Muốn biết giới quan chức một
địa phương ra sao, cứ xem dân ở đấy thì biết. Dân ngoan làm
ăn tử tế tức là bộ máy làm việc tạm gọi là chấp nhận
được, người ta còn tin. Còn dân hư, nhất định là những
người quản lý họ có vấn đề, không tham nhũng thì cũng kém
cỏi trong quản lý. Chỉ cần chịu tìm sẽ thấy ai có lỗi.
Tòa án thường chỉ xét những tội cụ thể. Nhưng tôi tưởng
tất cả các quan chức một khi hư hỏng, ngoài hành vi phạm
pháp, còn phải xét thêm một tội nữa: Tội ngấm ngầm thúc
đẩy dân làm bậy. Tội làm hư dân.
Quý I năm nay, NXB Tri thức đã cho in một cuốn sách thuộc
loại kinh điển. Đó là cuốn <em>Chính thể đại diện
</em>của John Stuard Mill (nguyên bản được viết từ năm 1861).
Ở trang 82, tôi đọc được một câu đại ý như sau
"<em>Người ta phán xét một chính thể thông qua tác động
của nó lên con người. Cụ thể là có thể và nên xét xem nó
tạo nên những công dân như thế nào, nó làm cho dân tốt lên
hay xấu đi</em>". Đúng là có liên quan tới vấn đề chúng ta
đang bàn.
<strong>Vương Trí Nhàn</strong>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141223/vuong-tri-nhan-phai-phat-cai-toi-lam-hu-dan),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét