Elisabeth Rosen - Nợ: quả bom nổ chậm của Việt Nam

<strong>Đối với Việt Nam, vấn nạn nợ nần giúp nhắc nhở
nhà nước cần giới hạn ảnh hưởng của mình vào thương
trường.</strong>

Việt Nam có thể thấy mình khó đạt được mục tiêu tăng
trưởng 5,8 phần trăm trong năm nay nếu nợ xấu tiếp tục
kiềm hãm nền kinh tế.

Ngân hàng trung ương đã có những động thái để làm giảm
tỷ lệ nợ, nhưng cũng phải cần đến các thay đổi về cấu
trúc để đảm bảo sức khỏe của nền kinh tế về lâu dài.

"Vấn đề nợ xấu sẽ không thể giải quyết được nếu
không có sự công khai và minh bạch trong việc phòng chống tham
nhũng và tư bản bè phái," Vũ Đình Ánh, nhà kinh tế có ảnh
hưởng đã nói với tôi.

Tỷ lệ nợ xấu tại các ngân hàng Việt Nam đã được dự
kiến ở mức 4,84 vào cuối tháng sáu, tiếp tục gia tăng kể
từ đầu năm. Và đấy chỉ là những con số chính thức. Dịch
vụ Đầu tư của Moody ước tính các khoản nợ xấu ấy chiếm
10-15 phần trăm tổng số nợ - nhiều hơn gấp đôi số dự
toán của ngân hàng trung ương.

Không như các số liệu của ngân hàng trung ương, Moody tính cả
các khoản cho vay đặc biệt cần lưu ý và tài sản yếu kém
vốn nên được xem là nợ xấu. Dù từ năm ngoái, các ngân
hàng đã phân loại các khoản vay theo chuẩn mực này, nhưng
hạn định đã phải hoãn lại ba lần khi ngân hàng lo lắng
rằng một con số tổng cộng bất ngờ cao vọt sẽ gây đổ
vỡ các doanh nghiệp; việc thực hiện đầy đủ hiện được
định đến quý đầu của năm 2015.

"Việc thiếu dữ liệu này là một vấn đề chính. Không biết
thực tế và cấu trúc tỷ lệ nợ xấu, chúng ta không thể
hiểu được vấn đề, "ông Ánh nói.

Vấn nạn nợ đã gây thiệt hại cho nền kinh tế khi các ngân
hàng buộc phải dành nhiều vốn hơn là phát hành nhiều công
nợ. Mặc dù ngân hàng trung ương cắt giảm được lãi suất
trong một số trường hợp, mức vay tại Việt Nam chỉ tăng
được 3,5 phần trăm ít ỏi trong nửa đầu năm nay.

"Các khoản nợ xấu ở Việt Nam là không đủ lớn để gây
khủng hoảng kinh tế nhưng đã ngăn nền kinh tế không thể
hồi phục nhanh chóng, "Đinh Tuấn Minh, cựu chuyên gia phân tích
kinh tế tại Ngân hàng Quân đội cho biết.

<h2>Căn nguyên của vấn đề</h2>

Cũng như ở Mỹ và Trung Quốc, vấn nạn nợ của Việt Nam là
do phần lớn nguyên nhân từ bong bóng bất động sản vào cuối
những năm 2000. Thôi thúc bởi mong muốn thúc đẩy kinh tế của
chính phủ, ngân hàng nhà nước đã đưa ra các khoản vay dễ
dàng cho các nhà đầu tư và phát triển. Khi kinh tế chao đảo
trong năm 2010 và giá nhà đất giảm mạnh, nhiều người đã
không trả được nợ.

Đa số những nhà phát triển này là liên kết của các doanh
nghiệp nhà nước, vốn ít có kinh nghiệm trong lĩnh vực bất
động sản. Từ khi Việt Nam giành được độc lập, chính phủ
đã coi doanh nghiệp nhà nước là trụ cột của nền kinh tế,
một quan điểm được lặp lại trong hiến pháp cũng như trong
các tài liệu quan trọng khác của chính phủ. Đầu những năm
2000, khi đất nước mở cửa ra với thế giới bên ngoài, các
doanh nghiệp nhà nước của chính phủ được khuyến khích để
mở rộng hoạt động kinh doanh ra bên ngoài khu vực kinh doanh
chính của họ trong nỗ lực muốn cạnh tranh với các đối
thủ nước ngoài.

"Đảng và Nhà nước sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các
tập đoàn nhà nước như Sông Đà để vượt qua khó khăn và
phát triển hiệu quả hơn", chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết
đã phát biểu như vậy trong một chuyến thăm công ty vào năm
2009.

Một trong những nền tảng của kế hoạch này là công ty vận
chuyển Vinashin. Trong bối cảnh ngày càng tăng về vận chuyển
của nhu cầu toàn cầu, chính phủ mở rộng phát triển công ty,
thuyết phục ngân hàng nhà nước và chính quyền địa phương
cung cấp các khoản vay và nguồn nhân lực cho Vinashin.

"Chiến lược của chính phủ là muốn xây dựng công ty này
nhanh chóng trở nên một siêu cường vận chuyển bằng cách bơm
tiền vào nó. Trong vài năm đầu tiên, chiến lược ấy có
hiệu quả", Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành công ty tư vấn
Economica Việt Nam cho biết. "Chúng tôi đã nhận được nhiều
đơn đặt hàng từ các nước khác. Đối với chính phủ, thành
công bước đầu xác nhận rằng họ đi đúng hướng."

Nhưng khi chính phủ đổ nhiều tiền vào Vinashin, ngày càng rõ
là giới quản lý cao cấp của công ty không có kinh nghiệm
đảm đương một nguồn lực tài chính lớn như vậy. Các
quyết định đầu tư kém của ban giám đốc điều hành đã
gây ra thiệt hại lớn. Trong năm 2010, Vinashin sụp đổ với hơn
4 tỷ nợ, hai năm sau đó, giám đốc điều hành công ty bị bỏ
tù vì vi phạm các điều lệ về quản lý kinh tế. Năm sau,
2013, cả cựu chủ tịch và tổng giám đốc công ty quốc doanh
Vinalines đều nhận án tử hình vì tội biển thủ $474.000 trong
các âm mưu chi trả quá mức cho một ụ sửa chữa cũ để bỏ
túi hàng triệu đô la.

"Tham nhũng là một phần của sự việc nhưng phần lớn là vì
năng lực quản lý", ông Bình nói. "Ta không thể quản lý các
công ty lớn bằng sử dụng phong cách quản lý cũ. Họ đã
không biết phải làm gì với các nguồn tài nguyên mình có, vì
thế, đã đầu tư vào nhiều lĩnh vực: ngân hàng, bất động
sản, khách sạn và ngay cả xe taxi".

Năm 2012, chính phủ thông báo rằng doanh nghiệp nhà nước đã
dự phần trong 1,5 tỷ "chi tiêu sai trái." Công ty độc quyền
Dầu khí Việt Nam chịu trách nhiệm cho khoảng $8,5 triệu thua
lỗ. Tương tự, chính phủ cho biết, Tập đoàn Sông Đà, thông
qua 85 chi nhánh, đã "lạm dụng" hơn 500 triệu trong việc biển
thủ và thực hiện các đầu tư kém cỏi, nhiều chi nhánh phải
gánh chịu thiệt hại đáng kể trong việc xây dựng các nhà
máy xi măng, thép, nhà máy thủy điện và các loại cơ sở hạ
tầng.

"Một số lượng lớn khủng khiếp của các vấn đề kinh tế
Việt Nam có liên quan với hệ thống chính trị", nhà kinh tế
học Anh cho biết. "Giống như Trung Quốc, Việt Nam chưa có thị
trường khế ước tài chính (derivatives matket) mà bạn có ở
Mỹ và các nước khác. Hậu quả là, tăng trưởng kinh tế phụ
thuộc nhiều vào tín dụng ngân hàng và khu vực nhà nước,
vốn đã có thua lỗ mất mát lớn. Các kết nối với khu vực
nhà nước là nguyên nhân chính cho các khoản nợ xấu của
Việt Nam."

Doanh nghiệp nhà nước vẫn là khu vực lớn nhất của giới vay
mượn và chịu trách nhiệm cho một tỷ lệ rất lớn của nợ
xấu trong hệ thống ngân hàng của Việt Nam. Vì vậy, cải cách
doanh nghiệp nhà nước là không thể thiếu trong việc giải
quyết vấn đề nợ nần.

"Kỷ lục của các hoạt động nghèo nàn và việc mở rộng tài
sản không mang lại lợi nhuận của các doanh nghiệp nhà nước
thật nản lòng. Ngân hàng Việt Nam sẽ không thể nhìn thấy
sự tăng trưởng trở lại của các khoản nợ lành mạnh trừ
khi sức khỏe của các doanh nghiệp nhà nước được phục
hồi" Gene Fang, phó chủ tịch, chuyên viên cao cấp Moody cho
biết.

<h2>Giải quyết vấn nạn</h2>

Trong năm 2013, Việt Nam đã cố gắng giải quyết vấn đề
bằng cách cho ra đời Công ty Quản lý tài sản Việt Nam (VAMC).
Theo kế hoạch này, các ngân hàng hoán đổi nợ xấu của mình
cho VAMC để lấy trái phiếu đặc biệt mà họ có thể sử
dụng nhằm vay vốn ở ngân hàng trung ương. Đến đầu tháng
Bảy, VAMC mua được $2,4 tỷ nợ xấu.

Tuy nhiên, đây không phải là một giải pháp hoàn chỉnh: trong
khi các khoản nợ giúp các ngân hàng cân đối bảng thu chi tài
chính, công ty quản lý tài sản vẫn chưa nghĩ ra được cách
giải quyết chúng. Có kế hoạch bán các khoản nợ ra cho nhà
đầu tư bên ngoài, nhưng rất ít tiến bộ đã thực hiện
được ở mặt trận này.

"Số nợ xấu gần giống như hai năm trước, và thái độ của
chính phủ và ngân hàng nhà nước cũng đã không hề thay
đổi", cựu chuyên gia phân tích Minh cho biết. "Họ nghĩ rằng
khi nền kinh tế phục hồi, nợ xấu sẽ qua đi. Chính phủ
không muốn chi tiền ra. Việt Nam chỉ đơn giản là không có
đủ nguồn vốn".

Một giải pháp là sẽ bán nợ xấu cho các nhà đầu tư nước
ngoài. Nguyễn Quốc Hùng, Chủ tịch Hội đồng thành viên VAMC,
nói với tờ Banking Times rằng công ty đã nhận được quan tâm
từ một số tổ chức và cá nhân nước ngoài. Tuy nhiên, hầu
hết các khoản vay đều có tài sản thế chấp là bất động
sản và pháp luật Việt Nam lại nghiêm cấm người nước ngoài
(hoặc bất cứ ai khác trong ý nghĩa này) không được sở hữu
đất đai.

Hơn nữa, VAMC đã mua nợ từ các ngân hàng cao đến 80-90 phần
trăm giá trị, nghĩa là nhiều hơn so với mức các nhà đầu tư
sẵn lòng mua.

"Họ 'các nhà đầu tư nước ngoài' có xu hướng chào giá thị
trường cho các tài sản đó, thấp đến mức 20-30 phần trăm
của mệnh giá. VAMC xem các đề nghị này hoàn toàn không thích
đáng khi căn cứ vào giá trị các tài sản", ông Andy Ho, Giám
đốc đầu tư VinaCapital cho biết. "VAMC chỉ có thể là một
công cụ hữu hiệu để giải quyết các khoản nợ xấu khi nó
sẵn sàng đưa các khoản nợ ra bán ở mức giá tốt nhất và
được thị trường chấp nhận".

Dù có những bàn bạc để thay đổi các quy định, nhưng chính
phủ vẫn chưa muốn làm như thế. Theo phó giám đốc Ủy ban
Kinh tế Quốc hội, Nguyễn Đức Kiên, cho biết: "Ngay bây giờ,
tất cả mọi người dường như sợ phải chịu trách nhiệm cho
việc gây thiệt hại cho nhà nước, vì thế không ai dám đưa ra
quyết định bán bất kỳ khoản nợ nào ở giá thấp".

Về phía các cơ quan chức năng, sự do dự này không chỉ là vì
thiệt hại tài chính. Đó là biểu tượng của sự mất kiểm
soát.

"Chính phủ nhận ra rằng chỉ có các công ty nước ngoài mới
có đủ nguồn lực để mua nợ xấu. Nhưng có một nhóm trong
chính phủ không muốn làm điều đó", Minh nói. "Họ sợ rằng
khi chính phủ bán nợ xấu cho các công ty nước ngoài, các khu
vực chính của nền kinh tế sẽ bị đặt dưới sự kiểm soát
của người nước ngoài."

Điều này sẽ đe dọa đến lợi ích của đất nước. Và
việc thay đổi luật sở hữu có nghĩa là cho phép các nhà
đầu tư tư nhân được hưởng các quyền tương tự như công
ty nhà nước - là điều không thể tưởng tượng được.

"Chúng ta không thể mong đợi chính phủ thay đổi luật đất
đai. Vì ngay cả người Việt Nam cũng không được sở hữu
đất đai. Tất cả đất đai thuộc về nhà nước", ông Bình
nói.

<h2>Bước phát triển </h2>

Giải quyết nợ xấu là một bước khởi đầu tốt. Ngoài ra
còn phải khuyến khích bước phát triển của việc cải cách
các doanh nghiệp nhà nước. Một số luật đang được xem xét
để buộc các công ty nhà nước phải hoạt động theo nguyên
tắc thị trường và hạn chế việc họ đầu tư vào các khu
vực nguy hiểm. Tuy nhiên, chính phủ cũng cần phải giải quyết
các vấn đề cơ bản của cả doanh nghiệp nhà nước và khu
vực ngân hàng bằng cách gia tăng tính minh bạch và nới lỏng
các hạn chế về quyền sở hữu cho người nước ngoài.

Trong năm nay, chính phủ đã tăng cường tốc độ cải cách
doanh nghiệp nhà nước cũng như cổ phần hóa (tư nhân hoá).
Các doanh nghiệp nhà nước phi ngân hàng được yêu cầu phải
rút vốn ra khỏi các khu vực nguy hiểm như bảo hiểm, chứng
khoán và bất động sản vào năm 2015; theo báo cáo của ngân
hàng thế giới, gần một phần năm các mục tiêu này đã đạt
được vào cuối năm 2013.

Chính phủ cũng đã đặt ra mục tiêu chào mời hơn 400 cổ
phiếu doanh nghiệp nhà nước (SOE IPO) vào năm 2015, mặc dù
việc thành công của các biện pháp này vẫn chưa chắc chắn.
Trong đợt bán cổ phiếu đầu tiên của năm nay, các doanh
nghiệp nhà nước niêm yết - hầu hết trong số đó thuộc về
các lĩnh vực mang lại lợi nhuận như bất động sản và công
trình công cộng - chỉ bán được ít hơn một phần ba số cổ
phiếu có sẵn. Mặt khác, các nhà đầu tư dự kiến sẽ tranh
giành cổ phần của các doanh nghiệp nhà nước có lợi nhuận
như Việt Nam Airlines và công ty viễn thông khổng lồ MobiFone khi
chúng được niêm yết trong năm nay.

Tuy nhiên, tính minh bạch cũng phải là một yếu tố quan trọng
của quá trình cải cách. Hoạt động trong một môi trường
không có sự giám sát bên ngoài, các giám đốc điều hành doanh
nghiệp nhà nước đã thực hiện những quyết định đưa đến
một lượng nợ nần lớn. Một báo cáo kiểm toán của nhà
nước công bố trong năm nay cho thấy các công ty nhà nước đã
"lạm dụng trắng trợn các quy định". Dù quy định hiện nay
yêu cầu các doanh nghiệp nhà nước mỗi năm phải phát hành
kết quả tài chính trên trực tuyến, nhưng các công bố này
vẫn còn thiếu trong cả cách tiếp cận lẫn các thông tin hữu
ích.

Sự thiếu minh bạch cũng là một vấn đề quan trọng trong lĩnh
vực ngân hàng, nơi các loại sở hữu chéo và việc cho vay liên
ngân hàng vẫn gây ra những rủi ro lớn. Vụ bê bối gần đây
nhất trong các ngân hàng lớn là việc bắt giữ ba cựu quan
chức Ngân hàng Việt Nam gần đây vì gian lận 311 triệu theo
một báo cáo kiểm toán của nhà nước cho thấy một số giới
cho vay đã có "các hoạt động đáng ngờ". Nhiều vụ việc
trong số này là do sở hữu chéo: có 35 ngân hàng thương mại
tư nhân tại Việt Nam, nhưng ông Bình ước tính rằng trong một
phần ba trong số này, các bên liên quan (stakeholders) với các
lợi quyền khác sở hữu nhiều hơn tỉ lệ mà pháp luật cho
phép. Một kinh tế gia khác so các mối quan hệ rối rắm giữa
các ngân hàng với nhau như một "bát mì spaghetti".

Tạo ra một khuôn khổ pháp lý mới để nới lỏng các hạn
chế quyền sở hữu cho người nước ngoài cũng có thể giải
quyết được vấn đề trong cả hai lĩnh vực. Tiến bộ đã
đạt được trong lĩnh vực này vào đầu năm nay qua việc nâng
cao mức sở hữu nước ngoài trong các ngân hàng, nhưng còn
phải thực hiện nhiều hơn, đặc biệt là khi nói đến việc
giải quyết nợ xấu. Dù chính phủ sợ sự mất kiểm soát sẽ
dẫn đến việc cho phép nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào
lĩnh vực kinh tế trọng điểm, nhưng các hậu quả kinh tế
của việc không làm như vậy có thể còn nguy hiểm hơn. Ông
Hồ của công ty VinaCapital chỉ ra rằng sau cuộc khủng hoảng
tài chính châu Á năm 1997-1998, khách hàng nước ngoài đã đóng
một vai trò "không thể thiếu" trong việc giải quyết nợ xấu
cho các nước có liên quan.

Đối với Việt Nam, vấn đề nợ mang lại một bài học tốn
kém nhưng quan trọng là Nhà nước cần hạn chế ảnh hưởng
trong lĩnh vực kinh doanh, đặc biệt là khi nói đến việc
quyết định cho vay của các tổ chức tín dụng.

"Nếu ai làm việc tại một ngân hàng nhìn vào bảng cân đối
tài chính của Vinashin để thẩm định thuần túy thương mại,
họ sẽ không cho Vinashin vay tiền", ông Bình nói. "Tuy nhiên, các
ngân hàng đã không làm các phép tính. Họ mù quáng chấp hành
quyết định của chính phủ để làm cho Vinashin trở một siêu
cường trong ngành công nghiệp vận chuyển. Khi Vinashin sụp
đổ, chỉ qua đêm các ngân hàng sụp đổ theo".

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140820/elisabeth-rosen-no-qua-bom-no-cham-cua-viet-nam),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!