UPR được đánh giá là một cơ chế bảo vệ nhân quyền hiệu
quả của Liên Hợp Quốc, bởi các phiên UPR là diễn đàn duy
nhất mà các tổ chức dân sự của một quốc gia có thể đến
tham dự và phản ánh, báo cáo về tình hình nhân quyền nước
mình. Tuy thế, qua 18 kỳ UPR từ trước tới nay, người ta cũng
đã nhận thấy nhiều cái dở của cơ chế này, mà nổi bật
lên là khả năng các nước độc tài hợp tác thành phe cánh
để biểu dương lẫn nhau về "thành tựu nhân quyền đạt
được", bất chấp thực tế.
Các nhà hoạt động nhân quyền của Việt Nam, thành viên của
phái đoàn dân sự độc lập tham dự kỳ UPR lần thứ 18 vừa
rồi (27/1-7/2/2014), hẳn đã chứng kiến tận mắt cách thể
hiện của mỗi quốc gia có mặt điều trần, và sự cấu kết,
bênh vực nhau đến thô thiển giữa nhóm nước "bét bảng"
của thế giới về nhân quyền: Việt Nam, Trung Quốc, Cuba,
Venezuela, Bắc Triều Tiên… Nhưng dù sao, cũng phải nói rằng
nếu không có UPR, khối dân sự độc lập của chúng ta đã
không bao giờ có cơ hội được đến một diễn đàn quốc tế
như vậy.
<strong>Những kỳ vọng về UPR</strong>
UPR, tức Kiểm điểm Định kỳ Phổ quát, là một cơ chế
được thiết lập theo Nghị quyết 60/251 của Đại Hội Đồng
Liên Hợp Quốc. UPR bảo vệ nhân quyền bằng cách thực hiện
chức năng đánh giá (kiểm điểm) các nước "dựa trên những
thông tin khách quan và đáng tin cậy về việc mỗi nước thực
hiện các nghĩa vụ và cam kết nhân quyền của họ như thế
nào" (Nghị quyết 60/251).
UPR được kỳ vọng là sẽ "đảm bảo tính phổ quát của
nhân quyền và đối xử bình đẳng giữa tất cả các quốc
gia". Nghị quyết 60/251 còn tuyên bố rằng UPR sẽ là "một
cơ chế hợp tác, dựa trên đối thoại tương tác, với sự
tham gia đầy đủ của nước liên quan và có xét đến các nhu
cầu nâng cao năng lực của nước đó".
Nói vậy là bởi vì, UPR là cơ chế áp dụng đối với tất
cả các nước thành viên của Liên Hợp Quốc, nghĩa là gần
như với cả thế giới. Từ các quốc gia phát triển như Mỹ,
Tây Âu, đến các nước nghèo như Zimbabwe, Mozambique ở châu Phi,
đến nước có thu nhập trung bình như Việt Nam, ai cũng đều
phải lần lượt ra báo cáo, điều trần về tình hình nhân
quyền nước mình. Liên Hợp Quốc kỳ vọng, ngay cả những
quốc gia chưa bao giờ thấy hồ sơ nhân quyền của họ bị đem
ra thảo luận, thì trong quá trình kiểm điểm cũng sẽ phải
đối diện với những câu hỏi hóc búa từ các quốc gia ngang
hàng (bình đẳng) với mình.
Phiên UPR đầu tiên của chu kỳ UPR đầu tiên diễn ra từ ngày
7 đến ngày 18/4/2008, với việc kiểm điểm tình hình nhân
quyền của 16 nước: Bahrain (Ba-ranh), Ecuador, Tunisia, Morocco
(Ma-rốc), Indonesia, Phần Lan, Vương quốc Anh, Ấn Độ, Brazil,
Philippines, Algeria, Ba Lan, Hà Lan, Nam Phi, CH Séc, và Argentina.
Từ năm 2008 đến nay, quá trình "luân phiên làm kiểm
điểm" hiện đã bước sang vòng thứ hai.
Bên cạnh đó, một ưu điểm nữa của UPR là nó cho phép khối
xã hội dân sự (tức là các tổ chức phi chính phủ) cũng có
thể tham dự và gửi báo cáo về tình hình nhân quyền nước
mình cho Liên Hợp Quốc, gọi là "báo cáo của các bên liên
quan". Thông tin từ khối xã hội dân sự được coi như một
nguồn đầu vào có giá trị để Liên Hợp Quốc tham khảo.
<strong>Thực tế không như kỳ vọng</strong>
Tuy nhiên, sau khi chứng kiến những phiên UPR vừa qua, giới
bảo vệ nhân quyền đã bắt đầu phải đặt câu hỏi về
khả năng UPR bị nhiều chính phủ thao túng, và liệu UPR có
phải là một cơ chế hiệu quả để đánh giá thực trạng
nhân quyền của mỗi nước hay không.
Trên thực tế, thay vì đặt ra các câu hỏi hóc búa để chất
vấn nhau, các nước cùng "băng đảng độc tài" lại tỏ ra
đoàn kết. Ngay tại phiên UPR thứ 18, các nhà hoạt động Việt
Nam cũng đã chứng kiến: Những câu hỏi thành thực, thể hiện
sự quan tâm và hiểu biết về tình hình nhân quyền ở Việt
Nam, lại chỉ đến từ các nước phương Tây, như Mỹ, Anh,
Thụy Điển, Phần Lan… Trong khi đó, Lào, Cuba, Trung Quốc lại
tỏ ra rất hào phóng trong việc khen ngợi Việt Nam.
Từ phiên UPR đầu tiên năm 2008, các nước tham gia đối thoại
tương tác đã xây dựng một thông lệ, theo đó, bố cục chung
của mỗi phát biểu là: Đầu tiên, ghi nhận những thay đổi
tích cực ở quốc gia bị kiểm điểm; sau đó, nêu các vấn
đề gây quan ngại; tiếp theo là phần câu hỏi chất vấn; và
cuối cùng là các kiến nghị nếu có.
Kết quả, trên thực tế sau 18 kỳ UPR: "<em>Nhìn chung, những
lời khen ngợi vượt xa các ý kiến phê bình, còn các kiến
nghị đưa ra thì nhiều khi quá chung chung và mơ hồ đến nỗi
khó mà định lượng được mức độ thực hiện chúng trong
tương lai. Trong quá trình đối thoại tương tác, một số
nước còn duy trì cái lệ hỏi cùng một câu hỏi, nêu cùng
một vấn đề cho tất cả các nước khác</em>" (đánh giá
của tổ chức Sáng kiến Nhân quyền Khối Thịnh vượng chung,
CHRI).
Ngoài ra, khi tham dự phiên điều trần của chính phủ Việt Nam
hồi tháng 2/2014, các nhà hoạt động Việt Nam nhận thấy:
Không chỉ các nước cùng "băng đảng độc tài" mới bênh
Việt Nam, mà những quốc gia cùng khu vực hoặc cùng tổ chức
cũng có xu hướng thiên vị nhau. Thái Lan và Philippines đều bỏ
qua nhiều vấn đề nhức nhối về nhân quyền ở Việt Nam,
mặc dù hai nước láng giềng này có lẽ hiểu hơn ai hết về
tình hình nhân quyền nơi đây.
<center><img
src="http://vietnamupr.com/wp-content/uploads/2014/06/tác-giả-Trịnh-Hữu-Long.jpg"
width="590"></center>
<center><em>Luật sư Trịnh Hữu Long trình bày về tình hình nhân
quyền trong Ngày Việt Nam (30/1/2014) ở Geneva.</em></center>
<strong>Đánh giá lại UPR</strong>
Sự cấu kết, bênh vực lẫn nhau trong quá trình kiểm điểm
đã khiến chất lượng của đối thoại suy giảm: kém tính
thẳng thắn, chất vấn, và kém sức ép để nước bị kiểm
điểm phải thay đổi.
Tuy nhiên, xét về nhiều mặt, UPR cũng vẫn là một cơ chế có
ích:
- Nó thu hút sự chú ý của công luận đến tình hình nhân
quyền ở quốc gia bị kiểm điểm, mặc dù có khi chỉ là trong
thời gian trước và trong phiên điều trần.
- Nó tạo cho khối xã hội dân sự ở quốc gia bị kiểm
điểm một cơ hội để lên tiếng. Tổ chức CHRI đánh giá
rằng "mặc dù chỉ thỉnh thoảng thông tin của các bên liên
quan mới được đề cập tới, nhưng trong một vài trường
hợp nhất định, rõ ràng là đại đa số các vấn đề được
đề cập trong báo cáo của khối xã hội dân sự thì cũng đã
được các quốc gia nêu ra trong quá trình đối thoại tương
tác".
- Nó cũng là cơ hội để cộng đồng quốc tế đòi hỏi
quốc gia chịu kiểm điểm phải trả lời những câu hỏi mà
có thể chẳng bao giờ được nêu ở các diễn đàn khác, các
cơ chế liên chính phủ khác.
Điều quan trọng nhất là, UPR mở ra nhiều cơ hội chưa từng
có trong quá khứ cho khối xã hội dân sự của một nước
đối thoại với cộng đồng quốc tế. UPR cũng tạo ra một
mặt trận, hay nói đúng hơn, một sân chơi, để các nhà hoạt
động, các tổ chức dân sự ở mỗi nước tham gia mạnh mẽ
vào công cuộc bảo vệ nhân quyền và hoạch định chính sách
ở nước mình.
Cuối cùng, một điểm tích cực nữa có thể được nhận
thấy ở UPR là: Rất dễ xác định những quốc gia đã từng
cam kết, từng hứa hẹn và sau đó nuốt lời. Ví dụ như Việt
Nam đã chấp thuận 96 trên tổng số 123 khuyến nghị của kỳ
UPR thứ 5 (tháng 5/2009), theo đó Việt Nam hứa hẹn "<em>tiến
hành những bước cần thiết để</em> (…) <em>đảm bảo quyền
được xét xử công bằng</em>", "<em>sửa đổi Luật Báo
chí</em>", "<em>đảm bảo Luật Xuất bản tuân thủ Điều 19
ICCPR</em>". Bước sang kỳ UPR thứ 18 vừa rồi, danh sách các
khuyến nghị tăng lên 227, và gần như không có một khuyến
nghị nào của kỳ UPR trước được thực hiện.
Cũng vậy, rất dễ nhận ra những liên minh giữa các nước
"cùng hội cùng thuyền" với nhau, những lời khen tặng lẫn
nhau và cả những lời tự khen.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140618/trinh-huu-long-upr-hay-va-do),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét