Lê Minh Hà (Berlin): 30-4, nghĩ về sự hối lỗi

Một tư thế cúi đầu từ phía Miền Bắc trước đài tưởng
niệm người Việt bỏ mình khi vượt biển ở Nam Dương (đã
từng bị đục bỏ theo yêu cầu từ phía nhà nước Việt Nam),
một dải khăn xô cho những người bỏ mình vì bom năm 72 ngày
đêm Giáng sinh ở Hà Nội hay cho những người đã bị chôn
sống ở Huế năm 68 (cái này không phải là tuyên truyền từ
một phía mà một sĩ quan miền Bắc đã thừa nhận khi trả
lời đài RFI) từ cả hai phía đều cần thiết y như nhau.

Đây không phải là chuyện quá khứ nối dài mà là sự trung
chính phải có. Thiếu cái đó, không thể nào đi tới cùng trong
mọi vấn đề, ví dụ như vấn đề người dân cày chưa mất
nước nhưng mất đất ở Việt Nam ta hôm nay… (*)

<center><img src="http://nguoiviet.de/uploads/News/pic/1398942871.nv.jpg"
width="550"></center>
<center><em>30-4, ngày thống nhất, nhưng bao giờ lòng người mới
thống nhất? - Ảnh tư liệu</em></center>

<blockquote><i>Có người trai của thời buổi ấy </i>
<i>Đã ra đi không trở lại bao giờ </i>
<i>Vợ còn trẻ một mình thành bà lão </i>
<i>Rồi một mình thành nấm mộ chơ vơ... </i>

<i>Chiến tranh không đi qua như một phép nhiệm màu </i>
<i>Người còn sống cô đơn hơn người khuất... </i>

<i>Ngày trở về chẳng còn được gặp cha </i>
<i>Chéo áo mẹ sẫm lại vì nước mắt </i>
<i>Người lính cúi đầu trước thủ tục làm người chưa chết
</i>
<i>Thiếu phụ ba con không biết nói gì </i>
<i>Lời ước hẹn ngày xưa chỉ một người giữ được... </i>

<i>Ta chiến thắng rồi! </i>
<i>Nhưng thắng để làm chi?</i>
(1983) </blockquote>

… Chúng tôi, cả một thời tuổi nhỏ và tuổi trẻ sống trong
giai điệu của những bài ca chiến đấu, quen với những giọng
ca thúc con người ta ra chiến trường không chần chừ như
giọng Quý Dương, Trung Kiên, nổi hứng là phải rầm rộ
"<i>ta vượt trên đỉnh núi cao Trường Sơn, đá mòn mà đôi
gót không mòn… ôi miền Nam đó đang giục ta… máu thắm
đường ta đi lẫn mồ hôi rơi tình quê tha thiết ta đi theo ánh
lửa từ trái tim mình</i>" ("Bước chân trên dải Trường
Sơn" - nhạc và lời: Vũ Trọng Hối) hay "<i>Thánh thót đàn
của ai ngân dài phố vắng bản tình ca đất nước càng sâu
lắng… người Hà Nội mang trong tim độc lập tự do thiêng
liêng ngẩng đầu lên nâng cao tiếng hát… dù đổ nát đau
thương lòng chúng ta sáng ngời máu xương…ơi các mẹ các em
đang giờ đây tạm xa Hà Nội…</i>" ("Hà Nội những đêm
không ngủ" - nhạc và lời: Phạm Tuyên) chứ nhất định
không ư ử bắt chước Chế Linh hay Thanh Tuyền.

Vì lẽ đó mà chúng tôi không dị ứng nhạc cách mạng như bà
con thuyền nhân. Có điều ca sĩ có giọng nhưng thiếu lửa, nên
hòa âm phối khí rộn ràng thật song nghe không vào. Còn ca
nhạc, giờ gọi là âm nhạc thị trường, léo nhéo những
"<i>dẫu có dỗi hờn</i>" với "<i>chiều nay sao anh không meo
cho em</i>" và đại loại thế, trộm vía cô con gái đang tuổi
nhớn của tôi, dẫu còn trẻ con như nó chắc tôi cũng vẫn nghe
không nổi. Nghệ thuật thật sự có mấy khi tưng tưng vui đâu,
và nỗi buồn trong đó cũng chả bao giờ nhẹ tênh như thế….

… Nhưng mà thôi, nói chuyện thưởng thức nghệ thuật là nói
tới khẩu vị văn hóa của từng người. Chẳng ai kém ai hơn
trong vấn đề khẩu vị. Nhưng giữa đất Berlin này, nơi cộng
đồng Việt Nam không khác gì dân tộc Việt Nam thu nhỏ và
phần nào còn dậm chân tại chỗ ở điểm dừng của chiến
tranh, không muốn hòa nhập với nhau, thì một chương trình ca
nhạc chính thống như vừa xem là điều thật đáng băn khoăn.
Nó giải thích tại sao không thấy một gương mặt bà con
người Việt nào đi từ miền Nam sau 1975, cũng giải thích tại
sao đồng chí thuyền nhân tôi quen, người bắt buộc phải có
mặt ở đây vì công việc lại bình luận là chương trình
nghệ thuật này nhạt.

Thật cảm động khi giữa một chiều xa Tổ quốc được nghe
lại "Giai điệu Tổ quốc", "Việt Nam trên đường chúng ta
đi", những bài ca mấy chục năm qua vẫn vang trên làn sóng
Đài Tiếng nói Việt Nam, quá chừng quen thuộc với thế hệ
của tôi trên miền Bắc xã hội chủ nghĩa, trên đất nước
thống nhất. Nhưng khi nhìn quanh, chỉ thấy những gương mặt
Việt nhìn một cái đã biết xuất thân dân đồng bằng Bắc
Bộ hoặc dân khu ba khu bốn, nguyên hoặc đương kim bán thuốc
lá lậu trên từng cây số ở Berlin, qua bao năm cũng bơ cũng
sữa xứ người vẫn chả gột hết được vẻ lam lũ một
thời, tôi nổi gai ốc.

Cái ghetto văn hóa này đã hình thành như thế nào nhỉ? Và đã
được định hướng phát triển như thế nào qua các chương
trình ca nhạc xuất khẩu thế này, qua VTV 4 và qua báo chí nhà
nước? Và, có cái ghetto văn hóa này thì khó tránh có cái ghetto
văn hóa ngược chiều…

<center> <b>*</b></center>

… Lịch sử của dân tộc Đức và dân tộc Việt thời hiện
đại có những nét tương đồng hiếm thấy. Cũng những cách
ngăn địa lý. Cũng những phân chia lòng người. Cũng những
khổ đau khi xa cách và bất đồng khi gặp mặt. Cũng hàng
triệu cái chết bất thường của những con người bình
thường, mà trong những giai đoạn lịch sử nhất định chỉ
được coi như là tổn thất dĩ nhiên.

Chúng ta đã làm gì để trang trải cùng quá khứ? Những nghĩa
trang liệt sĩ ở mỗi thôn làng và thành phố, với đài Tổ
Quốc ghi công đồ sộ. Một nghĩa trang Trường Sơn với ngàn
ngàn mộ chí không xương cốt của người đã khuất và rất
nhiều vụ biển thủ công qũy đi kèm. Bảo tàng quân đội,
những phòng truyền thống của các binh chủng và những cuộc
viếng thăm bắt buộc đối với các cấp học phổ thông…
Tất cả, dành cho những người lính của một phía cuộc
chiến. Tốn kém mà vẫn thiếu tôn nghiêm.

Tôi đã từng xem một đoạn băng video cá nhân quay cảnh học
trò đi thăm bảo tàng Trường Sơn. Những đứa trẻ má hồng
quàng khăn đỏ vội vàng nuốt nốt đồ ăn trong khi xô đẩy
nhau vào hàng chuẩn bị chào cờ tưởng niệm liệt sĩ. Một
nhóm lính hướng dẫn tham quan bảo tàng đang thử micro. Và
trời ơi: đây là một đoạn âm thanh: "<i>Alô, alô, một, hai,
ba, anh nằm xuống, alô, rồi đứng lên, thấy đau chân, anh lại
ngồi, thấy đau lưng, một, hai, ba, anh lại nằm… hahaha… Tốt
rồi. Các em chú ý… nhìn trước… thẳng… chuẩn bị… chào
cờ… chào</i>".

Toàn cảnh là một sự láo nháo đầy nhục mạ. Có thể trách
cứ những người lính trẻ và bầy em nhỏ kia chăng? Không! Họ
đã không được chuẩn bị để có lòng kính trọng trước dĩ
vãng, chỉ được định hướng tụng niệm về những quá khứ
gần xa mà hào quang của nó đã tắt đi trên một ý thức về
ngày hôm qua bị sa mạc hóa. Nhưng điều được chứng kiến qua
băng hình quay rất vô tình kia cho thấy không phải là sự thất
nhân tâm mà đáng sợ hơn là sự vô cảm của những thế hệ
kế tiếp.

Không có gì đáng ngạc nhiên, khi mà người ta báo động đỏ
về tình trạng dạy và học môn lịch sử ở nhà trường trong
nước hiện nay. Hiện trạng này chỉ có thể thay đổi cùng
với sự xuất hiện của một ý thức văn hóa lịch sử mới
phải bắt đầu từ nhà nước, một tầm cao dân trí mới,
được hiện thực hóa qua chính sách cụ thể chứ không phải
chỉ dừng lại ở những phát biểu theo kiểu "băn khoăn",
"bức xúc", "nên chăng" của đôi ba học giả, sử gia và
đôi ba cá nhân có tâm có tầm.

<center> <b>*</b></center>

…Trong ý thức văn hóa lịch sử mới ấy, sẽ có những tên
đất tên người bao nhiêu năm làm đau đáu lòng dân Việt nhất
định phải được nhắc lại dưới một ánh sáng mới, dẫu
đau buồn. Sông Bến Hải nơi bao người một thời tìm đường
về Nam ra Bắc bỏ xác; và từ đó, Huế một thời Mậu Thân,
Bảy Hiền, Xuân Lộc mùa xuân 75, Đông Hà mùa hè đỏ lửa,
Khâm Thiên, Phố Huế, bệnh viện Bạch Mai 1972… Sẽ dễ dàng
hơn, nếu chúng ta kể tên những miền đất Việt yên bình
thời gian khổ ấy, bởi vì hầu như không có.

Không cần đâu bức tượng tạc hình ông thượng nghị sĩ Mỹ
hôm nay cựu phi công Mỹ hôm qua quỳ gối cúi đầu bên bờ hồ
Trúc Bạch sau phi vụ bay thất bại mấy mươi năm về trước,
nhất là sau đó chúng ta lại hồ hởi đón mừng chính con
người này trong cố gắng khôi phục bang giao với Tổ Quốc
của ông. Cũng không cần, những ngày lễ lạt chỉ dành cho
một phía. Sao cho trong ý thức người Việt, một ngày như 30-4
không còn là ngày đại thắng của bên này và ngày quốc hận
của bên kia, mà chỉ là ngày thống nhất sơn hà sau một cuộc
chiến tranh bi tráng.

Khả năng sống còn của một dân tộc thể hiện trước tiên
qua cách nhìn lịch sử. Lịch sử không phải để quên đi, mà
là một nơi chốn để trở lại, tập nhìn lại, tập cúi mình
hay ngẩng đầu cho đúng mà sống tiếp. Chính trong tư thế ấy,
mỗi dân tộc tìm được sự đồng thuận - điều kiện cốt
tử để có được sự phát triển trong ổn định, và chỉ
nhờ thế mà khẳng định lại mình.

<center><b>*</b></center>

… Ngày thủ tướng Úc xin lỗi thổ dân Úc từ cương vị cá
nhân và từ cương vị của người giữ trọng trách quốc gia,
trong thời đại số hóa một sự kiện xảy ra cả thế giới
đều cùng biết, liệu có là ngày người Việt chúng ta nhìn
lại, để nhớ rằng người Việt là hơn sáu mươi dân tộc
hòa đồng?

Chúng ta có quyền hy vọng chăng vào một ngày cả dân tộc
Việt cùng vui mừng trước một lời tạ lỗi cùng nhau, về
những gì đã xảy ra trong quá khứ? Nói thật, người Việt
mình nhiều lý do để tạ lỗi cùng nhau lắm. Thôi, không nói xa
xôi đòi người Việt Nam phải về dưới bóng tháp Chàm để
giải oan cho những hồn ma, phục hưng lại một đất nước,
một nền văn hóa đã có một thời oanh liệt khiến vua tôi
nước Việt lao đao: Nước Chiêm Thành của người Hời, mà
hậu duệ của họ hôm nay là hơn một trăm ngàn người Chăm
còn sót lại.

Càng không thể bảo nhau đem đất Sài Gòn Gia Định và những
miền đất khác xuôi về phương Nam - đất Phù Nam Chân Lạp
xưa trả cho… Campuchia. Chỉ cần nhìn vào lịch sử gần, đã
thấy biết bao nhiêu sự kiện lưu dấu lòng người bằng máu
và nước mắt. Bao nhiêu phố người Hoa ở Hà Nội Hải Phòng
một sớm một chiều rỗng ruột vì người rùng rùng bỏ đi.
Một hôm đi dạo nơi này, ngang một quán Tàu, bất chợt gặp
ông chủ đồng hương Hà Nội Hàng Bồ trước.

Hỏi, biết anh là người Việt gốc Hoa, ngày ấy vừa tốt
nghiệp Đại học Bách khoa, vừa được phân công công tác đã
phải lên đường vượt biển. Nghe, mới hiểu điều chưa bao
giờ hiểu vào ngày ấy, nào có ai muốn đi đâu. Chỉ vì bị
ép. Ngôi trường trung học Trung Hoa gần chợ Châu Long âm thầm
ngày khai giảng năm 1979 vì không có học sinh, nay, những thế
hệ học trò đời mới có lẽ tưởng trường mình từ lúc xây
đã có tên Phạm Hồng Thái.

Cùng với sự ra đi của những người dân đó, vĩnh viễn Hà
Nội Hải Phòng mất vị bánh bao sữa đậu nành, mất táo dầm,
mất một phần cái hôm nay người ta thích gọi là văn hóa ẩm
thực và hơn thế nữa, mất một lối sống, lối ăn làm nhẫn
nại và cơ chỉ hứa hẹn thành công rất người Việt gốc Hoa.
Mất. Vĩnh viễn.

<center> <b>*</b></center>

Rất nhiều điều hôm qua tưởng không bao giờ có được, hôm
nay đã thành thực. Nhạc Phú Quang được hát trên sân khấu
hải ngoại. Đức Huy "<i>bay đi cánh chim biển</i>" một thời
và hàng loạt nhạc sĩ ca sĩ thành danh trước 1975 giờ về quê
nhà góp giọng. Đến cụ Phạm Duy, người từng bỏ kháng
chiến dinh tê một mạch về Hà Nội rồi bay vào Sài Gòn
trước cả 1954 quy cố hương còn được ưu ái. Đến ông
Nguyên Cao Kỳ, người từng phấn chấn ký tên vào bom để thả
ở miền Bắc quê hương một thời về cũng được nhà nước
tiếp đón.

Nhưng còn những người suốt kiếp vô danh, đến bao giờ
được hưởng lại những ân ưu xứng đáng với con người,
từ quy mô nhà nước hôm nay?

Tôi thử mơ: một ngày không xa, nguyên thủ Việt Nam tới Nam
Dương đề nghị ông nguyên thủ nước bạn cùng đến nghiêng
mình trước đài tưởng niệm những người Việt đã bỏ mình
trên đường vượt biển dựng tại đảo quốc đó; một ngày
không xa nhà nước sẽ chính thức tạ lỗi cùng dân tộc Hoa ở
Việt Nam, bất chấp việc Trung Quốc đã làm gì thời đó và
hiện đang làm gì.

Ôi! Có biết bao nhiêu lý do để người Việt mình tạ tội
với nhau! Có biết bao nhiêu cơ hội để thành tâm mà sống
với nhau trên nước non mình, hướng tới một ngày mai thanh
thản.

Nhưng trên tất cả báo chí trong nước mấy hôm vừa rồi dồn
dập tin kỷ niệm bốn mươi năm năm chiến thắng Mậu Thân.
Nếu có thể mơ tiếp, tôi mơ có một ngày cả nước cùng
thắt một vòng khăn trắng, để tang những vong hồn nằm dưới
Huế xưa thời đó, để tang những hồn ma lang thang trên phố
phường Hà Nội thời mấy năm sau dưới thảm bom B52.

Khó! Khi vẫn còn chuyện chiến thắng của phe này, niềm vui
của phe này là thống hận, đau khổ của phe kia. Khi, những
thống hận đau khổ vẫn được từng bên khai quật lại bằng
cách kỷ niệm chiến thắng của riêng mình. Khi, câu "<i>bên
nào thắng thì nhân dân cũng bại</i>" chưa là ý thức của
mỗi người dân rất nhiều khi đã là nạn nhân thời cuộc.
Nghĩ tới kiệt cùng, vẫn là chuyện "trí" của từ quan tới
dân.

<center> <b>*</b></center>

… Tôi vẫn tin rằng cái chúng ta thấy, nghe bằng tai bằng mắt
chưa phải là toàn bộ sự thực, vì những mối quan hệ cụ
thể đã có với rất nhiều người đi từ miền Nam, những
người có nhiều lý do nhất để phản bác chữ hòa giải từ
một phía. Trong tiếng Việt có từ nào khác không để chỉ
một quan hệ mới cần phải có giữa người Việt với nhau?
Tôi tin rằng, dù từ đó là gì, một sự hối lỗi cùng nhau là
cần thiết.

Một tư thế cúi đầu từ phía Miền Bắc trước đài tưởng
niệm người Việt bỏ mình khi vượt biển ở Nam Dương (đã
từng bị đục bỏ theo yêu cầu từ phía nhà nước Việt Nam),
một dải khăn xô cho những người bỏ mình vì bom năm 72 ngày
đêm Giáng sinh ở Hà Nội hay cho những người đã bị chôn
sống ở Huế năm 68 (cái này không phải là tuyên truyền từ
một phía mà một sĩ quan miền Bắc đã thừa nhận khi trả
lời đài RFI) từ cả hai phía đều cần thiết y như nhau.

Đây không phải là chuyện quá khứ nối dài mà là sự trung
chính phải có. Thiếu cái đó, không thể nào đi tới cùng trong
mọi vấn đề, ví dụ như vấn đề người dân cày chưa mất
nước nhưng mất đất ở Việt Nam ta hôm nay… (*)

<i>(*) Trích đoạn một số bài báo và bình luận trên mạng
Facebook. </i>

<b>Lê Minh Hà</b> (Berlin)

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140502/le-minh-ha-berlin-30-4-nghi-ve-su-hoi-loi),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!