Nguyên Lâm - Cần một bản Hiến pháp "của chúng ta"

Mong các ĐBQH khi xem xét, thảo luận và bấm nút biểu quyết
về dự thảo Hiến pháp làm sao đừng làm hụt hẫng kỳ vọng
lớn lao của nhân dân. Để làm sao Hiến pháp hiện diện trong
cuộc sống của mỗi người dân, một Hiến pháp vì cuộc sống
tốt đẹp hơn cho người dân.

<h2>Dân ở đâu trong hiến pháp?</h2>

Ba tháng lấy ý kiến nhân dân vào dự thảo sửa đổi Hiến
pháp 1992 đã trôi qua, cùng với rất nhiều ý kiến đã lên
tiếng vào hai năm trước đó... Tuy nhiên, như ĐBQH phát biểu
tại cuộc thảo luận tổ, trong dự thảo đưa ra kỳ họp Quốc
hội này, dù đã có một vài điểm sửa đổi, "tất cả các
vấn đề được xã hội quan tâm nhất đã trở lại như ban
đầu", như dự thảo được công bố. Từ góc độ một người
dân, không ít người không khỏi bật lên câu hỏi: Chả lẽ
chỉ từng đó sao, sau bao nhiêu công sức, tiền bạc, thời gian
đã bỏ ra?

Vậy thì nhân dân Việt Nam muốn, cần một bản Hiến pháp như
thế nào?

Có thể bàn rất nhiều, nhưng trong bài viết này, chỉ xin dùng
cụm từ đã được nêu ngay trong Hiến pháp 1992: Đó phải là
một Hiến pháp "của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân".
Trước hết, nhân dân muốn và cần một Hiến pháp vừa thiêng
liêng, đồng thời gần gũi với người dân, của dân, được
người dân coi là "của chúng ta".

E rằng dự thảo Hiến pháp lần này chưa thể hiện được cái
tinh thần "của chúng ta" đó.

<center><img
src="http://tuanvietnam.vietnamnet.vn/assets/images/IMG1762_1369997525.jpg"
/></center>
<center><em>Ảnh: Lê Anh Dũng</em></center>

Chẳng hạn, lời nói đầu trong Dự thảo dù đã cố rút ngắn
hơn so với Hiến pháp 1992, nhưng vẫn khá rườm rà, thiếu cô
đọng, súc tích, nhiều chữ, mà lại không toát lên được tâm
hồn, tầm nhìn của một dân tộc, với một giọng văn mà khi
đọc lên, mỗi người trong chúng ta đều cảm nhận thấy dòng
máu Việt ngàn năm chảy trong mình đã làm nên bản Hiến pháp
này.

Hơn nữa, trong toàn bộ Hiến pháp, một người dân bình
thường nếu đọc lên vẫn hầu như không cảm nhận thấy đó
là Hiến pháp của dân, khó có thể sử dụng Hiến pháp để
bảo vệ các quyền và tự do của dân.

Ví dụ, Hiến pháp của dân, nhưng trong bản Hiến pháp này,
người dân vẫn không thấy các cơ chế củng cố vị thế của
những người đại diện cho mình là các ĐBQH. Cụ thể hơn,
vẫn không có thay đổi căn bản về hệ thống bầu cử, sự
độc lập, tránh kiêm nhiệm, tránh xung đột lợi ích trong
hoạt động của đại biểu.

Hoặc như tính chất của dân ở đâu trong các quy định về
chính quyền địa phương là cấp phải gần dân nhất?

Ngay cả Chương II là chương trực tiếp ghi nhận về quyền con
người, quyền công dân, với những quy định rất hay, rất
tốt đẹp, nhưng đọc xong, người dân vẫn không khỏi băn
khoăn: Vậy trên thực tế, tui cầu viện ai nếu quyền của tui
bị xâm phạm? ĐBQH có dám nói không, nếu người xâm phạm
quyền của dân là cấp trên của ông/bà ấy? Tòa án liệu có
xét xử công tâm, công bằng không, nếu ông/bà ấy cũng bị
vướng với những mối quan hệ chằng chịt? Hội đồng Hiến
pháp có phải của "của nhân dân" không, khi thiếu thẩm quyền
xem xét, phán xét những quy định do Quốc hội, Chính phủ,
chính quyền địa phương đặt ra nếu các quy định đó trái
với Hiến pháp, vi phạm quyền của dân?

Tiếp theo, nhân dân muốn và cần một Hiến pháp do nhân dân
làm ra, hàm ý nhân dân tham gia vào quá trình hình thành và phát
triển của Hiến pháp. Các nghiên cứu khác nhau trên thế giới
về Hiến pháp các nước cho thấy, sự tham gia thực sự của
công chúng vào quá trình xây dựng Hiến pháp có khả năng giới
hạn quyền lực của chính quyền bởi Hiến pháp. Làm tăng
"tuổi thọ" của Hiến pháp, vì các chủ thể sẽ viện đến
Hiến pháp nhiều hơn, tuân thủ Hiến pháp tốt hơn, tức là
làm cho Hiến pháp có tác dụng trên thực tế, chứ không phải
Hiến pháp "chết". Tác động tích cực đến phạm vi, mức độ
của các quyền hiến định của công dân, tạo ra Hiến pháp
với những quy định thuận lợi cho bầu cử tự do và công
bằng, bình đẳng về chính trị, công bằng xã hội, bảo vệ
quyền con người, cơ chế áp đặt trách nhiệm giải trình
mạnh hơn.

Con số hơn 26 triệu lượt ý kiến đóng góp vào dự thảo
Hiến pháp quá ấn tượng, chưa hề có tiền lệ ở các nước,
ngay cả ở Nam Phi thường được viện dẫn như một ví dụ
điển hình về tham vấn công chúng trong quá trình xây dựng
Hiến pháp.

Nhưng điều quan trọng hơn nhiều là cái hồn, tinh thần của
hàng triệu lượt ý kiến góp ý đó có được đưa vào Hiến
pháp hay không. Như ĐBQH tại các phiên thảo luận tổ, ý kiến
của các cựu ĐBQH, chuyên gia đặt vấn đề, không nhiều
những sự thay đổi so với dự thảo đã công bố làm cho nhân
dân đặt câu hỏi về tính thực chất của việc lấy ý kiến
vừa qua.

Đặc biệt, tinh thần "do nhân dân" trong Hiến pháp cần được
thể hiện rõ nét qua các quy định về trưng cầu ý dân, nhất
là trưng cầu ý dân về Hiến pháp, hay còn gọi là phúc quyết
Hiến pháp.

Theo một khảo sát ở hơn 20 tỉnh/thành trên cả nước, người
dân nhận thức rõ về vai trò, và nhất là quyền lập hiến
của mình trong quy trình sửa đổi, ban hành Hiến pháp. Đại đa
số, khoảng 75% trong số những người đã từng nghe đến hoặc
biết dù ít ỏi về Hiến pháp cho rằng người dân có quyền
phúc quyết Hiến pháp. Tuy nhiên, dự thảo sửa đổi Hiến pháp
không dám mạnh mẽ ghi nhận quyền đó của nhân dân, mà lại
nửa vời, trao cho Quốc hội quyền quyết định có tổ chức
trưng cầu ý dân về Hiến pháp hay không.

<h2>Bảo vệ được quyền con người</h2>

Cuối cùng, nhân dân muốn và cần một Hiến pháp vì nhân dân.

Tính chất vì dân thể hiện rõ nhất trong ý đồ, thiết kế,
nội dung, cấu trúc nhằm bảo vệ các quyền và tự do của con
người, kể cả các quy định về chính quyền, về kiểm soát
quyền lực.

<center><img
src="http://tuanvietnam.vietnamnet.vn/assets/images/IMG1734_1369997517.jpg"
/></center>
<center><em>Hôm nay Quôc hội thảo luận ở hội trường về dự
thảo Hiến pháp, truyền hình trực tiếp. Ảnh: Lê Anh
Dũng</em></center>

Hiến pháp cần tạo ra không gian cho mọi quan điểm gần với
con tim của từng công dân được thể hiện, cho dù quan điểm
đó không thuận tai với người khác. Hiến pháp cần coi các
quyền con người không phải do nhà nước ban cho, mà vốn có
từ lúc sinh ra, chính các quyền đó tạo ra giới hạn hành
động của nhà nước. Không những ghi nhận, một Hiến pháp vì
dân còn cần tạo ra cơ chế bảo hiến để bảo đảm để
quyền tự do của công dân không bị xâm phạm từ phía các cơ
quan nhà nước.

Có thể là tỷ lệ thắng kiện của công dân trong các vụ
việc phán xét về tính hợp hiến trong các văn bản, hành vi
của công quyền chỉ rất nhỏ, nhưng có giá trị làm gương,
răn đe đối với các cơ quan công quyền trong việc đối nhân
xử thế với công dân, còn từ phía khác, mỗi một công dân
nhỏ bé đều cảm nhận được vị thế lớn lao của mình.

Đồng thời, các thiết chế khác như Quốc hội, chính phủ,
tòa án, chính quyền địa phương cũng phải chịu sự ràng
buộc bởi các quy định của Hiến pháp để không lạm dụng
quyền lực đã được trao, tận tâm phục vụ dân, nếu không
sẽ phải chịu những biện pháp áp đặt trách nhiệm giải
trình cuối cùng trước dân. Chẳng hạn, ĐBQH có toàn tâm toàn
ý vì dân hay không, nếu phải đối mặt với những mối ràng
buộc, giằng xé về lợi ích? Như đã nói, điều này phụ
thuộc phần lớn vào vị thế độc lập của đại biểu, mà
trước hết vị thế đó xuất phát từ Hiến pháp. Hiến pháp
vì dân sẽ tạo ra niềm tin ấy, rằng họ có thể trông cậy
vào các cơ chế hiến định để bảo vệ các quyền, tự do
của mình, để được sống trong sự an toàn.

Thực tế hiện nay, người dân ít biết đến bản Hiến pháp;
lý do có thể vì ít được truyền thông, giáo dục. Tuy nhiên,
ít biết không hẳn là người dân ít quan tâm đến Hiến pháp.

Trong một thảo luận nhóm nhỏ với người dân ở một xã
ngoại thành Hà Nội, vài người cho biết, họ không biết Hiến
pháp là gì, nhưng lại mong đợi đợt sửa đổi Hiến pháp này
sẽ làm cho cuộc sống của họ tốt đẹp hơn. Tương tự như
vậy, qua khảo sát trên 20 tỉnh/thành, đại đa số trong số
những người từng nghe đến hoặc biết về Hiến pháp mong
đợi việc sửa đổi Hiến pháp làm cho cuộc sống người dân
tốt đẹp hơn; đảm bảo dân biết, dân bàn, dân làm, dân
kiểm tra; đảm bảo các quyền cơ bản của con người; các cơ
quan, cán bộ nhà nước làm đúng trách nhiệm và không lạm
quyền.

Kết quả này cho thấy, từ góc độ người dân, mục tiêu tối
thượng, bản chất của Hiến pháp là bảo vệ con người với
những quyền của mình, và kiểm soát quyền lực nhà nước
cũng nhằm bảo vệ quyền con người.

Trên đây cũng là những tiêu chí tối thượng để các ĐBQH soi
chiếu vào khi xem xét, thảo luận và bấm nút biểu quyết về
dự thảo Hiến pháp, để làm sao đừng làm hụt hẫng kỳ
vọng lớn lao của nhân dân. Để làm sao Hiến pháp hiện diện
trong cuộc sống của mỗi người dân, cho dù người dân có
thể không nhận thấy điều đó. Một Hiến pháp của dân, do
dân, vì dân, vì cuộc sống tốt đẹp hơn, ngay hiện tại và
cho cả tương lai.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130602/nguyen-lam-can-mot-ban-hien-phap-cua-chung-ta),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!