Tháng Tư tới đây, ông Đoàn Văn Vươn, nhân vật trung tâm trong
vụ án cưỡng chế đất tại Tiên Lãng, Hải Phòng sẽ bị
đưa ra xét xử về tội giết người, cụ thể là giết người
thi hành công vụ, theo điểm d, khoản 1, Điều 93 Bộ luật Hình
sự [1].
Đã có nhiều tranh cãi về căn cứ pháp lý này. Câu hỏi
được đặt ra ở đây là liệu có thỏa đáng hay không khi căn
cứ này bất ổn ngay từ tiền đề 'người thi hành công vụ'?
<h2>Bất ổn thứ nhất: Không đúng 'người'</h2>
Bộ luật Hình sự hiện hành (1999) cùng các văn bản hướng
dẫn của nó, cũng như các văn bản quy phạm pháp luật về
hành chính không giải thích thế nào là 'người thi hành công
vụ'. Tuy nhiên, theo Nghị quyết số 04/HĐTP ngày 29.11.1986 của
Hội đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân tối cao hướng dẫn áp
dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự 1985:
"<em>Người thi hành công vụ là người có chức vụ, quyền
hạn trong cơ quan nhà nước hoặc tổ chức xã hội thực hiện
chức năng, nhiệm vụ của mình và cũng có thể là những công
dân được huy động làm nhiệm vụ (như tuần tra, canh gác...)
theo kế hoạch của cơ quan có thẩm quyền, phục vụ lợi ích
chung của Nhà nước, của xã hội</em>". [2]
Qua định nghĩa trên, có thể xác định 'người thi hành công
vụ', tức lực lượng cưỡng chế trong vụ cưỡng chế ở
Tiên Lãng, chủ yếu là 'những công dân được huy động làm
nhiệm vụ theo kế hoạch của cơ quan có thẩm quyền', bên
cạnh một số ít 'người có chức vụ, quyền hạn trong cơ
quan nhà nước'.
Khi vụ cưỡng chế xảy ra vào ngày 5/1/2012, trong lực lượng
cưỡng chế hơn 100 người có cả bộ đội. Điều này làm
dấy lên một băn khoăn là liệu sự tham gia của bộ đội có
phù hợp với tính chất vụ việc, vốn là một vụ cưỡng
chế hành chính thông thường?
Về nguyên tắc, bộ đội không được phép trực tiếp tham gia
các vụ việc không thuộc chức năng và nhiệm vụ của mình.
Sự tham gia của bộ đội trong những trường hợp như vậy
chỉ được phép khi diễn biến của vụ việc nằm ngoài khả
năng kiểm soát của công an và các lực lượng vũ trang khác.
Trong vụ án Đoàn Văn Vươn, bộ đội xuất hiện trong lực
lượng cưỡng chế ngay từ đầu, tức là khi chưa có gì xảy
ra để cho thấy diễn biến của vụ việc nằm ngoài khả năng
kiểm soát của công an và các lực lượng vũ trang khác cả.
Nói về sự xuất hiện của bộ đội trong lực lượng cưỡng
chế, Đại tướng Lê Đức Anh – Nguyên Chủ tịch nước,
Nguyên Bộ trưởng Bộ Quốc phòng khẳng định "<em>sử dụng
bộ đội để cưỡng chế với dân là tuyệt đối sai</em>"
[3]. Trung tướng Nguyễn Quốc Thước, nguyên Tư lệnh Quân khu
IV, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Cựu chiến binh VN,
cũng có khẳng định tương đồng, rằng "<em>người đưa bộ
đội ra trong trường hợp này để gây hậu quả cho dân là phi
pháp</em>". [4]
<h2>Bất ổn thứ hai: Không đúng 'công vụ'</h2>
Các văn bản quy phạm pháp luật về hành chính không đưa ra
khái niệm thế nào là công vụ. Dựa vào khái niệm 'người
thi hành công vụ' đã nói đến ở trên và các tài liệu về
chế độ công vụ, có thể định nghĩa công vụ là "<em>hoạt
động mang tính quyền lực nhà nước do cán bộ, công chức,
hoặc các công dân được huy động bởi người có thẩm
quyền, tiến hành theo quy định của pháp luật nhằm thực
hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước, phục vụ lợi
ích nhà nước, nhân dân và xã hội.</em>" [5] Từ định nghĩa
này, có thể thấy hai đặc điểm của công vụ là 'theo quy
định của pháp luật' và 'phục vụ lợi ích nhà nước,
nhân dân và xã hội'. Hai đặc điểm này cũng phù hợp với
hai trong số các nguyên tắc của công vụ mà bài viết này sẽ
nói đến.
Trong vụ cưỡng chế ở Tiên Lãng, đất bị cưỡng chế
được xác định là loại đất nuôi trồng thủy sản, thuộc
nhóm đất nông nghiệp. Nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi
trường Đặng Hùng Võ đã nêu rõ điều này khi trả lời báo
chí. [6] Ông cũng chỉ ra rằng không có trường hợp thu hồi
đất nông nghiệp khi hết thời hạn, vì theo quy định tại
Nghị định 181 năm 2004 của Chính phủ về thi hành luật đất
đai, việc thu hồi đất nông nghiệp chỉ được thực hiện
trong 5 trường hợp: "<em>(1) Nhà nước thu hồi để thực
hiện các dự án đầu tư theo quy hoạch (thực hiện theo quy
định tại Nghị định 69/2009/NĐ-CP); (2) Thu hồi khi không có
người thừa kế; (3) Thu hồi khi người sử dụng đất tự
nguyện trả lại; (4) Người sử dụng đất có hành vi hủy
hoại đất; (5) Người sử dụng đất không đưa đất vào sử
dụng ngay sau từ 12 cho tới 24 tháng tùy theo từng loại
đất.</em>" Từ đó ông khẳng định: "<em>Việc thu hồi đất
ở Tiên Lãng chắc chắn là sai pháp luật</em>". [7]
Điều này đã được khẳng định hơn nữa bởi thủ tướng
chính phủ qua kết luận trong cuộc họp với nhiều cơ quan vào
ngày 10/2/2012 về vụ cưỡng chế, rằng quyết định thu hồi
đất không đúng với pháp luật. [8]
Như vậy có thể thấy rằng, 'công vụ' ở đây là 'công
vụ' sai pháp luật, mà đã sai pháp luật thì việc truy tố
một người chống hay giết người thi hành 'công vụ' là
bất ổn, bởi 'công vụ' sai pháp luật là một phần nguyên
nhân dẫn đến hành vi vi phạm pháp luật của người này, và
khiến cho hành vi vi phạm pháp luật của người này trở nên
có lý. Trong vụ án Đoàn Văn Vươn, mặc dù không thể biện
minh cho hành vi vi phạm pháp luật mà ông Vươn đã thực hiện,
nhưng cũng không thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với
hành vi vi phạm pháp luật của ông mà không xét đến mối quan
hệ nhân quả giữa 'công vụ' sai pháp luật và hành vi vi
phạm pháp luật. Bởi 'công vụ' sai pháp luật đã khiến
ông trở thành nạn nhân, và từ chỗ là nạn nhân, khi bị dồn
đến đường cùng, ông trở thành người phạm tội.
Pháp luật Việt Nam không quy định liệu có thể truy tố một
người chống hoặc giết người thi hành công vụ khi 'công
vụ' sai pháp luật hay không, nên về mặt hình thức, căn cứ
truy tố một người theo các tội danh này không phụ thuộc vào
tính hợp pháp của công vụ. Tuy nhiên, về mặt bản chất,
'công vụ' sai pháp luật khó có thể được xem là công vụ
theo định nghĩa đã nêu. Hơn nữa, xét từ căn cứ pháp lý,
công vụ phải đảm bảo các nguyên tắc của nó được quy
định tại các khoản 1 và 2, Điều 3 của Luật Cán bộ Công
chức 2008, mà hai trong số các nguyên tắc đó là "tuân thủ
Hiến pháp và pháp luật" và "bảo vệ lợi ích của nhà
nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân".
[9] Ở đây, trong vụ án Đoàn Văn Vươn, 'công vụ' đã vi
phạm cả hai nguyên tắc này, vì sai pháp luật, và do đó, làm
tổn hại tới lợi ích của nhà nước (chưa kể đồng thời
làm tổn hại tới quyền, lợi ích hợp pháp của công dân).
[10]
<h2>Bất ổn hệ thống: Bất chấp lý luận</h2>
Như trên đã phân tích, căn cứ truy tố ông Đoàn Văn Vươn về
tội giết người theo điểm d, khoản 1, Điều 93 BLHS là bất
ổn ngay trong tiền đề của nó, ở 'người' lẫn ở 'công
vụ'. Nếu bất ổn thứ nhất có thể bỏ qua (trong chừng
mực nào đó), thì bất ổn thứ hai nhất thiết là không thể
chấp nhận. Một khi 'công vụ' là sai pháp luật thì việc
truy tố một người chống hay giết 'người thi hành công
vụ' là hết sức bất hợp lý. Dùng căn cứ truy tố như vậy
là áp dụng pháp luật một cách hời hợt, nông cạn, thô
thiển, và bất chấp lý luận về các nguyên tắc của công
vụ, trong đó có nguyên tắc về tính hợp pháp – một nguyên
tắc cần được xem như một đòi hỏi đương nhiên khi truy tố
các tội danh liên quan đến 'người thi hành công vụ'.
Cũng bởi bất chấp lý luận như vậy nên chính quyền rất dễ
có xu hướng sử dụng 'người' tùy tiện vào các 'công
vụ' tùy tiện.
Cũng bởi bất chấp lý luận như vậy nên khó tránh khỏi làm
nảy sinh những mầm mống chống hoặc giết 'người thi hành
công vụ' như trong vụ án Đoàn Văn Vươn.
Cũng bởi bất chấp lý luận như vậy nên cả hệ thống pháp
luật trở nên bất ổn, vì chính quyền tùy nghi trong việc
diễn giải pháp luật và áp dụng pháp luật để lấn áp kẻ
yếu thế.
Nếu chính quyền huyện Tiên Lãng còn biết xấu hổ thì cần
thành thật nhận lỗi về các sai phạm trong vụ cưỡng chế,
về 'người' lẫn về 'công vụ'!
Nếu cơ quan truy tố còn biết lẽ phải thì cần thay ngay lập
tức căn cứ truy tố này bằng một căn cứ truy tố khác chí
ít là dễ chấp nhận hơn (chứ chưa nói đến công bằng)!
Nếu cơ quan xét xử vụ án (tòa án nhân dân TP. Hải Phòng),
còn biết công lý thì cần xét xử vụ án một cách công tâm
nhất có thể, thay vì chịu sự chi phối của cá nhân hay cơ
quan nào!
Vụ án Đoàn Văn Vươn cho thấy rõ một số lỗ hổng của pháp
luật, mà ở đây là các quy định liên quan đến công vụ, làm
cơ sở cho sự lạm dụng của các cơ quan nhà nước, dẫn đến
những thực trạng bất cập trong việc thực hiện pháp luật
tại Việt Nam. Thực trạng này đặt cơ quan lập pháp trước
đòi hỏi phải xem xét và sửa chữa những lỗ hổng của pháp
luật, sao cho cải thiện được tính công bằng, tính khách quan
và hướng đến công lý.
27/03/2013
Nguyễn Trang Nhung
Sinh viên Luật, ĐH Luật TP. HCM
[1] Xem Điều 93 về tội giết người
http://www.moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=6163
[2] Tìm Nghị quyết trên website của tòa án nhân dân tối cao,
với số hiệu văn bản là 04/HĐTP:
http://law.toaan.gov.vn:8088/SPCDOC/docFastSearchSubmit.do
[3] Đại tướng Lê Đức Anh: "Sử dụng bộ đội để cưỡng
chế là tuyệt đối sai"
http://giaoduc.net.vn/Xa-hoi/Dai-tuong-Le-Duc-Anh-Su-dung-bo-doi-de-cuong-che-la-tuyet-doi-sai/107323.gd
[4] Vụ cưỡng chế: Đã sai luật còn bao biện
http://vietnamnet.vn/vn/chinh-tri/59258/vu-cuong-che--da-sai-luat-con-bao-bien.html
[5] Tham khảo khái niệm công vụ từ tài liệu bồi dưỡng thi
nâng ngạch chuyên viên cao cấp khối đảng, đoàn thể năm 2011:
http://www.xaydungdang.org.vn/Uploads/admins/Tailieu/5-Chuyen%20de%20Cong%20chuc%20-%20Cong%20vu%20CVC%202012.pdf
[6][7] như [4]
[8] Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng kết luận về vụ
việc cưỡng chế thu hồi đất tại Tiên Lãng
http://baodientu.chinhphu.vn/Home/Thu-tuong-Chinh-phu-Nguyen-Tan-Dung-ket-luan-ve-vu-viec-cuong-che-thu-hoi-dat-tai-Tien-Lang/20122/128380.vgp
Trích: "Do quyết định thu hồi đất không đúng với quy
định của pháp luật đất đai nên Quyết định cưỡng chế
thu hồi đất cũng không đúng pháp luật. Mặt khác, việc tổ
chức cưỡng chế thu hồi đất của UBND huyện Tiên Lãng cũng
có nhiều thiếu sót, sai phạm."
[9] Luật Cán bộ Công chức 2008:
http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/hethongvanban?class_id=1&mode=detail&document_id=81139
[10] Cần đặt vấn đề thêm rằng, một khi 'công vụ' là
sai pháp luật thì liệu nó còn có thể được gọi là công vụ
nữa hay không?
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130327/nguyen-trang-nhung-truy-to-ong-doan-van-vuon-bat-on-trong-can-cu-phap-ly),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét