Dân Luận: Nguyễn Trung - Hiến pháp và những bất cập của Dự thảo sửa đổi

Đọc dự thảo Dự thảo sửa đổi Hiến pháp
1992 (sau đây gọi là Dự thảo) do Ủy ban Dự thảo
sửa đổi Hiến pháp năm 1992 chính thức công bố, cảm nghĩ
của tôi là Dự thảo tuy có bổ sung một số sửa đổi mới,
song về tổng thể vẫn giữ nguyên trạng Hiến pháp 1992, không
đáp ứng được chính những đòi hỏi dẫn đến yêu cầu
phải sửa đổi Hiến pháp lần này.

Trong bài này, với sự hiểu biết hạn hẹp của mình, tôi
mạnh dạn nêu ra một số vấn đề chính mà tôi
cho rằng Dự thảo bất cập hoặc bỏ qua. Việc phân tích chi
tiết từng điều & khoản trong Dự thảo không
nằm trong phạm vi bài viết này.

Vấn đề 1: Lời nói đầu của Hiến
pháp

Theo tôi, Lời nói đầu trong Dự thảo còn cố
bám lấy quá khứ, tránh né hẳn những đòi hỏi mới của
đất nước, và hầu như không đếm xỉa đến những thách
thức từ thế giới bên ngoài đất nước ta đang phải trực
tiếp đối mặt. Vì vậy không phù hợp.

Tôi chưa biết nên viết thành câu chữ như thế nào, nhưng
riêng tôi ước ao Lời nói đầu lần này phải có
nội dung mang tải những ý chính sau đây:

</blockquote> (a) Như một lời thề của toàn thể cộng đồng
dân tộc Việt Nam ta trước tổ tiên đã gây dừng nên đất
nước này cho chúng ta, trước tất cả vong linh những người
mọi thế hệ của toàn thể cộng đồng dân tộc Việt Nam ta
đã ngã xuống trên suốt chặng đường gần hai thế kỷ qua
kể từ khi mất nước để đi tới độc lập thống nhất
đất nước hôm nay. Lời thề đó là: Cả nước một ý chí
học lại tất cả những thành – bại đã trải qua trong lịch
sử cận đại, học tất cả những gì có thể học được
của thiên hạ, để không bao giờ cho phép xảy ra chia rẽ dân
tộc, chia cắt đất nước và lập lại những sai lầm cũ khác,
học để hiểu thế giới và từ đó hiểu chính mình để
không bao giờ lạc lõng nữa trong thế giới này, nhất là để
từ nay không ai trên thế giới đánh lừa được mình… Học
như thế để từ nay toàn thể dân tộc đoàn kết một lòng,
không tiếc sức mình phấn đấu mở ra một thời kỳ phát
triển mới cho đất nước. Học như thế, để dân tộc Việt
Nam ta dứt khoát phải thành công trên chặng đường mới của
đất nước.

(b) Là Lời cam kết của Việt Nam với cộng đồng các
quốc gia trên thế giới bằng việc xây dựng một Việt Nam dân
chủ, hạnh phúc, phồn vinh, để có khả năng góp phần xứng
đáng của mình vào nỗ lực chung cả thế giới tiến bộ phấn
đấu cho hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển vì lợi
ích của con người, vì quyền con người. (Là một con người
cũng không bao giờ được sống ỷ lại và trốn tránh trách
nhiệm của mình đối với cộng đồng, huống chi đây là một
quốc gia!)

(c) Biểu thị lập trường sắt đá Việt Nam không chống
bất kỳ quốc gia nào, không theo bất kỳ ai chống lại hoặc
làm hại ai, không để cho ai lợi dụng lôi cuốn nước ta vào
chống lại hay làm phương hại lợi ích quốc gia bên thứ ba
nào. Khi độc lập, chủ quyền, sự toàn vẹn lãnh thổ quốc
gia bị xâm phạm, hoặc khi đất nước bị xâm lược, toàn
thể nhân dân Việt Nam quyết mang tất cả ý chí, tính mệnh và
tài sản bảo vệ tổ quốc, đồng thời quyết tranh thủ sự
hậu thuẫn của cả thế giới tiến bộ.

(d) Là lời cam kết của toàn thể cộng đồng dân tộc
Việt Nam ta đối với chính mình: sẽ làm tất cả gìn giữ và
phát huy những giá trị và nhân phẩm của người dân một
nước độc lập – tự do – hạnh phúc. Vì mục
đích này, toàn thể nhân dân ta không phân biệt chính kiến,
đảng phái, tôn giáo, giầu nghèo.., quyết tâm cùng nhau xây
dựng và bảo vệ bằng được nhà nước của dân, do dân, vì
dân – tất cả vì Tổ quốc, và vì quyền tự do cá nhân con
người của mỗi thành viên trong cộng đồng dân tộc Việt Nam
chúng ta.

(e) Lời nói đầu còn phải mang ý nghĩa như
một tuyên ngôn của Việt Nam đối với chính mình và trước
thế giới về ý chí thực hiện những vấn đề a, b, c,
d nêu trên; là kim chỉ nam cho: việc xây dựng nội dung
Hiến pháp, thiết kế hệ thống nhà nước, hệ thống kinh tế,
hệ thống xã hội theo tinh thần của Hiến pháp..; là lời
hiệu triệu và hướng dẫn tinh thần hành động của mỗi
người Việt Nam chúng ta.

</blockquote>

 Lời nói đầu như thế có thể viết ngắn hơn,
nhưng hoàn toàn không cần dài hơn Lời nói đầu như trong Dự
thảo.

Vấn đề 2: Tinh thần Hiến pháp là tối
thượng

Dự thảo không làm rõ được tinh thần này, có không ít
Điều trái với tinh thần này. Dưới đây xin nêu những ý
chính về tinh thần Hiến pháp là tối thượng,
cần được xem xét khi sửa đổi/soạn thảo hiến pháp mới:

(a) Trong một quốc gia độc lập do nhân dân làm chủ, tinh
thần Hiến pháp là tối thượng xuất phát từ
khẳng định quyền làm chủ đất nước của nhân dân.

Hiến pháp là do nhân dân định ra, để làm cơ
sở cho việc hình thành nhà nước pháp quyền, những định
chế và bộ máy hoạt động.., nhằm phục vụ những lợi ích
của nhân dân, lợi ích quốc gia.

Nói thô thiển, điều cốt lõi ở đây là: Trong nhà nước
pháp quyền được hình thành ra như thế, chỉ có mối quan hệ
giữa một bên là nhân dân là người đi thuê (người giao
việc) và bên kia là nhà nước với tính cách là người được
nhân dân thuê (người nhận việc) làm những việc đã được
quy định trong Hiến pháp.

Nói cho thủng cái lỗ tai: Hiến pháp là hợp đồng của
"chủ" đi thuê "tớ" [1]; mối quan hệ giữa nhân dân và
nhà nước là mối quan hệ "chủ - tớ", nghĩa là
nhà nước chỉ được làm những việc nhân dân thuê làm, việc
gì dân không thuê thì cấm nhà nước làm. Đấy cũng chính
là tinh thần cốt lõi của một nhà nước của dân, do dân, vì
dân.

(b) Tinh thần Hiến pháp là tối thượng nêu trong điểm
(a) bên trên tất yếu dẫn đến xác định:

- Trong một nhà nước pháp quyền của dân, do dân,
vì dân như thế chỉ có đảng cầm quyền
(sẽ nói kỹ ở dưới) như là một người (một thực thể)
được nhân dân "thuê" (thông qua bầu cử) vào làm việc
trong hệ thống nhà nước pháp quyền. Đảng cầm quyền với
tính cách như thế cũng chỉ là một loại "tớ", và mọi
hoạt động của nó trong hệ thống nhà nước pháp quyền không
được phép vượt ra ngoài chức năng "tớ".

- Trong hệ thống nhà nước pháp quyền như thế, không
thể có "đảng lãnh đạo" như một tổ chức chính trị
với tính cách là một bộ phận cấu thành của hệ thống
quyền lực nhà nước. Vì vậy quan điểm quyền
lực nhà nước là thống nhất với hàm nghĩa bao gồm và
nhào trộn làm một (hiện tượng "đảng hóa")
cả quyền lực của đảng và quyền lực của nhà nước là
trái với bản chất của nhà nước pháp quyền. Nói rốt ráo,
sự "thống nhất" như thế của quyền lực nhà nước, đã
thế quyền lực đảng là quyết định trong sự thống nhất
này, thực ra là sự phủ định trực tiếp trên thực tế nhà
nước pháp quyền.

- Bất kể đảng phái chính trị nào trong quốc gia có nhà
nước pháp quyền do nhân dân làm chủ, nhất thiết phải phấn
đấu trong môi trường xã hội dân sự, trước hết là (1)để
giành lấy sự tín nhiệm được tin theo của nhân dân, sau đó
là (2)để được nhân dân thông qua bầu cử (thật) lựa chọn
(thuê) làm đảng cầm quyền.

- Với tinh thần trên, đảng cầm quyền cũng
chỉ là người được "thuê", là một trong
nhiều loại "tớ" trong hệ thống nhà nước pháp quyền.
Ngoài đảng cầm quyền ra, trong hệ thống nhà nước pháp
quyền do dân làm chủ còn có nhiều loại "tớ"
khác. Nhân dân "thuê" ai hay không "thuê" ai là quyền của
dân. Chỉ riêng đặc điểm này cũng đủ cho thấy nhà
nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân với đúng nghĩa
không thừa nhận bất kỳ thứ chủ nghĩa nào ngoài ý chí của
nhân dân thể hiện qua Hiến pháp, các quốc sách…

<blockquote> Trong phạm trù "nhà nước pháp quyền" đúng với
tinh thần "nhà nước của dân, do dân, vì dân" không có chỗ
đứng cho khái niệm "đảng lãnh đạo", mà chỉ có khái
niệm "đảng cầm quyền".

Một đảng phái chính trị thực hiện chức năng "1" là
phấn đấu nhằm đạt được sự thừa nhận có tầm ảnh
hưởng lãnh đạo trong xã hội dân sự, đồng thời vừa phấn
đấu thực hiện chức năng "2" là trở thành lực lượng
tiên tiến của đất nước để nhờ đó được nhân dân
"thuê"(bầu cử) làm đảng cầm quyền. Đấy chính là
con đường của một đảng phái chính trị qua ganh đua giành
lấy vai trò lãnh đạo của nó đối với đất nước trong một
quốc gia độc lập có nhà nước pháp quyền và nhân dân giữ
vai trò là chủ đất nước. Điều vừa trình bầy có nghĩa:
(a)"vai trò lãnh đạo" và "đảng lãnh đạo" là hai khái
niệm khác nhau; (b)"đảng lãnh đạo" chỉ thuộc phạm trù
xã hội dân sự, không thể nằm trong phạm trù "nhà nước
pháp quyền".

Đối với một đảng phái chính trị, thực hiện hai chức năng
như thế (1-gây dừng uy tín, 2-ganh đua để trở thành cầm
quyền), đấy chính là phương thức giành lấy vai trò lãnh
đạo đất nước của đảng phái chính trị với tính cách
là lực lương tinh hoa của đất nước trong một quốc gia có
nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Phương thức
này khác hẳn so với phương thức lãnh đạo của đảng phái
chính trị thời kỳ kháng chiến cứu nước.

Sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước của bất kỳ
quốc gia độc lập có chủ quyền nào do nhân dân làm
chủ cũng cần phải có sự lãnh đạo của lực lượng tinh
hoa của quốc gia ấy – chứ không phải là sự lãnh đạo của
một thứ quyền lực chính trị nào đó, càng không phải là
sự lãnh đạo của quyền lực chính trị đứng trên dân,
đứng trên đất nước; đơn giản vì quyền lực chính trị bao
giờ cũng chỉ vì lợi ích của chính nó, do đó không thể có
khả năng lãnh đạo đất nước.

Trong một quốc gia với hệ thống nhà nước pháp quyền như
nói trong bài này, không có vai trò lãnh đạo đất nước nào
là vĩnh viễn và mặc nhiên dành cho bất kể một đảng phái
chính trị nào – dù với những nguyên nhân lịch sử gì -
ngoại trừ sự thoán quyền và gian lận; mà lúc nào cũng chỉ
có vai trò lãnh đạo dành cho đảng phái chính trị nào phấn
đấu thành công để được nhân dân thừa nhận là lực
lượng tinh hoa của quốc gia ấy. Khác đi, sẽ không thể có
nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân.

Một đảng phái chính trị với tính cách được nhân dân thừa
nhận là lực lượng tinh hoa như thế của nhân dân, của đất
nước – đấy chính là đảng của dân tộc. Đảng như thế
cũng phải tuyên thệ trung thành với nhân dân và tổ quốc, và
chỉ có nhân dân và tổ quốc đối với nó là trên hết!

Nhân đây xin lưu ý: chăm sóc lực lượng tinh hoa của đất
nước là nhiệm vụ của cả nước, song phải bắt đầu từ
thể chế chính trị dân chủ, để có một nhà nước thôi thúc
được toàn thể dân tộc dốc sức cho nhiệm vụ rất quan
trọng này.
</blockquote>

Tất cả những đòi hỏi trên đều không hàm chứa trong toàn
bộ Dự thảo.

(c) Sự nghiệp giành độc lập thống nhất đã hoàn thành. Vì
tự do hạnh phúc của nhân dân và vì sự phát triển bền vững
của đất nước, quyền làm chủ đất nước của nhân
dân chẳng những đứng trên tất cả, mà còn là lẽ sống gắn
bó nhân dân với tổ quốc và là guồn gốc lâu bền gìn giữ
đất nước.

Với tinh thần nêu trên, Hiến pháp là tối
thượng có nghĩa mọi công cụ chuyên chính của
nhà nước như quân đội, công an, những công cụ chuyên chính
khác chỉ là để bảo vệ nhân dân, bảo vệ tổ quốc, bảo
vệ nhà nước pháp quyền được xây dựng lên qua sự ủy thác
của nhân dân dưới hình thức Hiến pháp. 

Với tinh thần như vậy, mọi lực lượng chuyên chính của
nhà nước pháp quyền không phải là công cụ của bất kỳ ai
hoặc bất kỳ đảng phái chính trị nào ngoài nhà nước pháp
quyền và nhân dân. Tất cả những công cụ chuyên chính này
chỉ để bảo vệ tổ quốc, bảo vệ nhân dân và nhà nước
pháp quyền, chống lại mọi thù địch với tổ quốc, với
nhân dân, với nhà nước pháp quyền.

 Với tinh thần như thế, mọi công cụ chuyên chính của
nhà nước pháp quyền chỉ có nghĩa vụ trung thành tuyệt đối
với tổ quốc và nhân dân, ngoài ra không với một ai
khác. Không một cá nhân hay đảng phái, tổ chức chính
trị nào… có quyền thao túng hay sử dụng những công cụ
chuyên chính này chống lại lợi ích quốc gia, chống lại nhân
dân và chống lại nhà nước pháp quyền do nhân dân xây dựng
nên.

Dự thảo giữ nguyên Hiến pháp cũ về những vấn đề này,
và do đó ngược hẳn tinh thần Hiến pháp là tối
thượng nói trên.

(d) Tinh thần và nội dung Hiến pháp là tối thượng
cần được coi là ý tưởng dẫn dắt cho việc hình
thành Hiến pháp, xây dựng hệ thống nhà nước pháp quyền,
hệ thống kinh tế quốc dân của nền kinh tế thị trường,
hệ thống xã hội dân sự. Hơn thế nữa, tinh thần và nội
dung Hiến háp là tối thượng phải trở thành một
giá trị, một đức tính, và cao nhất là phải trở thành một
văn hóa sống của cộng đồng dân tộc chúng ta.

(e) Hiến pháp là tối thượng, tinh thần và
nội dung này xác định rõ ràng và dứt khoát: Mọi chủ nghĩa,
tôn giáo, đảng phái chính trị, mặt trận, hiệp hội, đoàn
thể quần chúng… tất cả phải đứng ngoài hệ thống nhà
nước, hệ thống luật pháp và mọi quốc sách (kể cả trong
giáo dục [2]) cũng mọi như hoạt động của nhà nước. Đặt
vấn đề như thế, có nghĩa:

- Chỉ có Hiến pháp, hệ thống luật pháp, và các quốc
sách của toàn bộ hệ thống nhà nước pháp quyền được phép
quyết định và chi phối mọi hoạt động của quốc gia nói
chung và của hệ thống nhà nước nói riêng.

- Mọi ý tưởng dù là tốt đẹp bất kể từ thế giới
quan hay từ tư duy, từ tôn giáo, "chủ nghĩa" nào.., từ các
đảng phái chính trị, kể cả từ đảng cầm quyền.., nó chỉ
được phép đưa vào vận dụng trong hệ thống nhà nước cũng
như trong mọi quốc sách – kể cả trong giáo dục (một trong
những quốc sách hàng đầu của quốc gia) – một khi đã
được nhân dân chấp thuận theo con đường luật hóa thành các
chủ trương chính sách của hệ thống nhà nước pháp quyền và
trở thành việc của nhà nước pháp quyền, từ đấy nhất
thiết chỉ còn là việc của nhà nước pháp quyền không
được ai khác xía vô!.. Nói một cách khác, toàn bộ hoạt
động đảng phái chính trị, đoàn thể, tôn giáo, tư duy…
đều thuộc phạm vi xã hội dân sự và nhất thiết phải
nằm ngoài phạm trù hệ thống và sự vận động của nhà
nước pháp quyền.

(f) Nhìn nhận Quyền lực Hiến pháp là
tối thượng như thế, sửa đổi/soạn thảo Hiến pháp
lần này phải thiết lập Tòa án Hiến pháp với
tính cách là cơ quan phán quyết tối cao độc lập của nhánh
tư pháp trong hệ thống nhà nước pháp quyền. Đây sẽ là một
việc khó, nhất là đối với văn hóa, hoàn cảnh, trình độ
phát triển của nước ta. Song thiết nghĩ chỉ vì sợ khó mà
không dám quyết định như vậy, thì ở nước ta bất cứ
cái gì đúng phải làm và định làm thì chỉ nên làm nửa vời
hay sao, để rồi đến lúc nào đó lại ngựa quen đường
cũ?… Quan điểm của tôi là đã là hệ thống và cỗ máy
thì phải hoàn chỉnh, còn vận hành khó thì phải học.

Hy vọng sẽ có dịp bàn kỹ thêm vấn đề đảng trong hệ
thống nhà nước pháp quyền [3]. Song ngay trong quá trình sửa
đổi/soạn thảo Hiến pháp nên quan tâm đến các khía cạnh
khác nhau của tinh thần Hiến pháp là tối thượng
như sơ bộ điểm ra bên trên, để tranh thủ ý kiến
của nhân dân xem xét.

Vấn đề 3: Sự phân chia quyền lực và kiểm soát
lẫn nhau trong hệ thống nhà nước pháp quyền.

Thường gọi là nguyên tắc tam quyền phân lập, có lẽ đấy
là cách nói dịch từ tiếng Trung Quốc, chỉ để cho dễ sử
dụng, nhưng không chuẩn xác lắm và chưa đầy đủ. Dự thảo
tránh hẳn vấn đề này.

Sự phân tách quyền lực nhà nước thành 3 nhánh lập
pháp, hành pháp, tư pháp để phân nhiệm và việc thiết
lập mối quan hệ ràng buộc và kiểm soát lẫn nhau giữa 3
nhánh là phương thức cho đến nay chất xám của loài người
tạo ra được để thực hiện và quản lý
quyền lực nhà nước với tính cách là quyền lực
được nhân dân ủy thác.

Từ thế kỷ thứ 6 trước công nguyên (Cộng Hòa La-mã),
đặc biệt từ thế kỷ thứ 17<a title="" href="#_edn4">[4]</a> cho
đến nay trí tuệ và khoa học của văn minh nhân loại về quản
lý quyền lực nhà nước kết luận:

(a) Quyền lực nhà nước để được thực thi và quản lý
có hiệu quả cần phân chia rạch ròi thành 3 nhánh lập pháp,
hành pháp, tư pháp.

(b) Nhất thiết phải có sự phân nhiệm rõ ràng và có
tính ràng buộc với trách nhiệm cho từng nhánh lập pháp, hành
pháp, tư pháp.

(c) Phải thực hiện kiểm soát ràng buộc theo chiều dọc
(bên trong mỗi nhánh lập pháp, hành pháp, tư pháp) và theo
chiều ngang (giữa các nhánh lập pháp, hành pháp, tư pháp với
nhau).

(d) Trong nhà nước của dân, do dân, vì dân, việc phân chia
quyền lực nhà nước thành 3 nhánh có sự ràng buộc nhau và
thực hiện sự kiểm soát lẫn nhau (dọc – ngang) của các
nhánh quyền lực nhà nước như thế là phương thức thực
hiện và quản lý tốt nhất toàn bộ quyền
lực nhà nước.

(e) Toàn bộ quyền lực nhà nước như mô tả trong các
điểm a, b, c, d nêu trên lại phải được kiểm
soát bằng xã hội dân sự - (sẽ được nêu trong phần dưới).

Chất lượng và trình độ thực hiện việc quản lý quyền
lực nhả nước hiện nay ở các nước – dù là thuộc loại
nước phát triển hay nước đang phát triển – rất khác nhau,
song mô hình quản lý quyền lực nhà nước theo hướng phân
chia, ràng buộc và kiểm soát lẫn nhau như đã nêu sơ lược
bên trên được áp dụng ở hàng trăm quốc gia trên thế giới
ngày nay.

Có thể nói dứt khoát:

- Mức độ phát triển và sự tiến bộ của mỗi quốc gia
có thể đo được bằng chất lượng của nhà nước pháp
quyền có hệ thống quyền lực nhà nước được tổ chức và
vận hành như vừa trình bầy trên.

- Mức độ phát triển trì trệ, nhiều bất công xã hội,
tham nhũng, thiếu tự do dân chủ và quyền con người… của
mỗi quốc gia tương ứng với mức độ độc quyền, độc tài,
của hệ thống nhà nước của chính quốc gia ấy, kể cả ở
những nước coi quyền lực nhà nước là thống nhất.

Ở nước ta, không thể cứ chụp mũ cho việc phân chia, ràng
buộc và kiểm soát quyền lực nhà nước như thế là mô hình
của nhà nước tư sản, mặt khác lại nhân danh chủ nghĩa xã
hội & định hướng xã hội chủ nghĩa tạo cớ duy trì
việc bám giữ nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống
nhất để lạm quyền và độc quyền mà nhân dân không
thể kiểm soát được như đang diễn ra.

Thực tiễn của Việt Nam cho thấy, thực hiện quyền
lực nhà nước là thống nhất và chịu sự lãnh đạo toàn
diện và tuyệt đối của Đảng tất yếu dẫn đến
"đảng hóa" theo hướng cuối cùng trên thực tế không còn
tồn tại nhà nước pháp quyền, pháp luật bị vô hiệu hóa
nghiêm trọng như đã phân tích trong bài trước ("Đảng
– Nhà nước và Hiến pháp" - bài 1). Thực tế này
không thể cứu vãn được bằng cách Đảng kêu gọi mọi
người phải sống và làm việc theo pháp luật, giữ vững
định hướng xã hội chủ nghĩa…

Vấn đề 4: Tìm cách bảo đảm thực hiên mọi quyền
của dân đã ghi trong Hiến pháp

Bài 1 đã nêu Hiến pháp 1992 có như gần đủ các Điều liên
quan đến các quyền của công dân, song hầu như không được
thực hiện – trên thực tế hầu như chỉ còn lại ý nghĩa
viết để cho đủ mâm đủ bát... Những bổ sung trong Dự
thảo không thay đổi được thực trạng này. Bài 1 đã nêu ra 3
nguyên nhân. Ở đây xin nói một số vấn đề quan trọng có
liên quan.

(a) Sự công khai minh bạch là đòi hỏi sống
còn đối với đời sống của quốc gia có nhà nước pháp
quyền của dân, do dân, vì dân, như con người cần không khí
để thở vậy. Thiếu "không khí" này, không có nhà
nước của dân, do dân, vì dân nào có thể sống được,
hoặc nếu có thì đấy chỉ là hàng giả. Ít nhất sẽ có 2
loại vấn đề cần quan tâm khi xử lý đòi hỏi này, đó là:

(1) Ngay trong Hiến pháp cần phải thiết kế được các nội
dung tạo ra trách nhiệm ràng buộc tối đa cho việc thực hiện
công khai minh bạch trong toàn bộ hệ thống nhà nước và những
viên chức của nó; sự vận động của toàn bộ hệ thống
phải theo tiêu chí "công khai minh bạch + nguyên tắc chịu
trách nhiệm giải trình" ;

(2) Hiến pháp cần có những điều khoản rõ ràng, không
thể mập mờ hoặc bị chế ngự, bị vô hiệu hóa bởi những
điều khoản khác về khuyến khích sự tham gia, quyết
định, giám sát, kiểm soát của công dân đối với mọi vấn
đề của đời sống đất nước, đặc biệt phải bảo đảm
quyền quyền con người, quyền sở hữu, quyền tự do ngôn
luận, quyền tự do báo chí, quyền hội họp, biểu tình, lập
hội để chính người dân chủ động thực hiện những quyền
của mình với sự giác ngộ cao nhất... Và đây là con đường
quan trọng nhất tạo ra sự công khai minh bạch trong mọi mặt
của cuộc sống đất nước.

(b) Hệ thống nhà nước pháp quyền và đảng cầm quyền cần
làm tất cả mọi việc để xây dựng nên một dạng
quyền lực của xã hội [5] - được hình thành từ
ý chí, trí tuệ, sự đồng tâm hiệp lực của mọi tầng lớp
trong nhân dân như một trong những yếu tố định hướng, huy
động và thúc đẩy những xu hướng tốt, qua đó thúc đẩy
sự phát triển của đất nước, nuôi dưỡng sức mạnh tinh
thần quốc gia. Thực hiện đòi hỏi tạo nên một dạng
quyền lực của xã hội như thế tất yếu phải
quan tâm xây dựng và phát triển xã hội dân sự.

<blockquote> Xã hội dân sự với tính cách là tổng thể các
hình thái giao lưu, tập hợp, hay diễn đàn của mọi cá nhân,
mọi tổ chức dân sự… trên cơ sở tự nguyện và tự vận
hành, để chia sẻ với nhau mọi ý kiến, quan niệm, sở
thích… về mọi vấn đề, về những giá trị hay những vấn
đề chung đang được quan tâm.., từ đó hình thành những dư
luận, hành động chung, những phong trào, xu thế, nếp văn hóa,
chí hướng, những đòi hỏi… Xã hội dân sự được phát
triển nhờ các yếu tố lành mạnh, sẽ hình thành trong nó một
sức mạnh xã hội có ý nghĩa tích cực.

Sức mạnh có ý nghĩa tích cực như thế hình thành từ xã hội
dân sự là một dạng quyền lực của xã hội, rất cần thiết
cho sức sống tinh thần của một quốc gia…

Nếu để xã hội dân sự bị chi phối hay lũng đoạn bởi
những yếu tố tiêu cực, tất nhiên sẽ dẫn đến những lụn
bại khó lường trong đời sống mọi mặt của đất nước.
</blockquote>

Vì nhân dân ta bị kìm hãm tự do và bị trói buộc về tư duy
quá lâu, do đó đất nước chẳng những lạc hậu, mà còn bị
lạc lõng nghiêm trọng trong thế giới ngày nay. Vì vậy xây
dựng xã hội dân sự trong hoàn cảnh hiện tại của nước ta
lại càng phải coi như một trong những quốc sách quyết định,
một trong những phần việc quan trọng của quá trình nâng cao
quyền năng của công dân thực hiện những quyền tự do, dân
chủ của mình trong cuộc sống mọi mặt để thúc đẩy sự
phát triển của đất nước.

 Có thể nói, hầu hết các việc phải làm để canh tân
đất nước đều đòi hỏi phải phát triển xã hội dân
sự.

Với tính cách như vậy, xã hội dân sự được phát
triển lành mạnh sẽ là:

- nơi nhân dân bằng tiếng nói và ảnh hưởng của mình trực
tiếp thực thi quyền làm chủ của mình, bao gồm những quyền
dân chủ trực tiếp,

- là nơi nhân dân tự giải quyết với nhau những việc của
mình trong cộng đồng xã hội mà nhân dân không cần tới sự
hỗ trợ nào khác, hoặc bộ máy hành chính và luật pháp của
hệ thống nhà nước không với tới được, hoặc không cần
thiết với tới, hoặc không được phép đụng tới;

- là trường học của nhân dân, nơi nhân dân tự mình và
giúp nhau nâng cao hiểu biết, trí tuệ và quyền năng của mình,
đặc biệt là nâng cao chất lượng thực hiện các quyền dân
chủ trực tiếp của nhân dân,

- là nơi nhân dân thông qua quyền tự do ngôn luận và tự do
báo chí của mình thực thi tốt nhất quyền lực của mình
đối với nhà nước trong việc kiểm soát, giám sát nhà nước,
trong việc thúc đẩy hình thành những quốc sách, chủ trương
chính sách, những quyết định mới, trong việc đòi hỏi nhà
nước loại bỏ những cái đã lỗi thời..,

- tổng hợp các chức năng nêu trên, xã hội dân sự là
đối trọng không thể thiếu của một nhà nước pháp quyền
của dân, do dân, vì dân.

Nói riêng về đảng phái chính trị: Xã hội dân sự là môi
trường không thể thiếu cho việc ra đời, phát triển, sống
và rèn luyện của mọi đảng phái chính trị. Một đảng phái
chính trị chân chính, lấy mục tiêu vì dân vì nước là lý
tưởng chiến đấu của mình, nhất là một khi đã trở thành
đảng cầm quyền, nhất thiết đảng ấy phải tranh thủ mọi
điều kiện nuôi dưỡng, phát huy xã hội dân sự làm môi
trường rèn luyện của mình, là nơi hun đúc tinh thần và sức
mạnh dân tộc.

Có thể dễ dàng nhận thấy ở nhiều nơi trên thế giới:
Các nước có xã hội dân sự mạnh hầu như không có chỗ
đứng cho đảng phái chính trị yếu kém với tính cách là
đảng cầm quyền trong hệ thống quyền lực của nhà nước
pháp quyền. Một đảng phái chính trị chân chính được nhân
dân thừa nhận vai trò của mình trong xã hội dân sự, đấy
chính là sự thừa nhận trong lòng dân, đảng ấy là vô địch
và bất khả chiến bại. (Đảng Cộng Sản Việt Nam trong những
giai đoạn khốc liệt của 2 cuộc kháng chiến đã từng có
rất nhiều kinh nghiệm Đảng là gì khi sống trong lòng dân,
được nhân dân bảo vệ, che chở, bao bọc…)

Tại không hiếm các nước trên thế giới cho thấy: Không ít
đảng phái chính trị lớn thường là những nhóm quyền lực
lớn, khi trở thành đảng cầm quyền nhưng sau đó tha hóa,
thường bị đào thải. Sự đào thải này thường bắt đầu
từ xã hội dân sự.

Cũng không hiếm trường hợp đảng phái chính trị với tính
cách là đảng cầm quyền, đem quyền lực của mình lũng đoạn
xã hội dân sự để mở rộng và củng cố ảnh hưởng. Song
kể cả sau khi làm được như vậy, cuối cùng vẫn không tránh
khỏi sụp đổ vì sự tha hóa của chính nó như đã xảy ra ở
các nước Liên Xô – Đông Âu cũ, gần đây ngày càng nhiều
ví dụ như thế.

Không có xã hội dân sự với đúng nghĩa, không thể có
đảng phái giữ vai trò lãnh đạo với đúng nghĩa. Không quan
tâm xây dựng xã hội dân sự, sẽ chỉ khuyến khích ra đời
các đảng phái chính trị của các nhóm quyền lực có xu
hướng thâu tóm quyền lực nhà nước để độc quyền, độc
tài.

Nhân đây xin lưu ý, xã hội dân sự cho đến nay vẫn là húy
kỵ đối với chế độ chính trị hiện hành ở nước ta, và
trên thực tế là không được thừa nhận. Đơn giản vì xã
hội dân sự là nơi quan trọng nhất để nhân dân thực hiện
có hiệu quả nhất quyền làm chủ đất nước của mình. Trong
đời sống thực của đất nước, không có tam quyền phân
lập, đã thế quyền lực nhà nước được thiết
kế theo cách thống nhất Đảng và Nhà nước làm một, lại
thêm hiện tượng "đảng hóa" toàn bộ đời sống mọi
mặt, nhân dân không có xã hội dân sự để thực thi quyền
làm chủ của mình. Do đó nói Đảng lãnh đạo, nhà nước
quản lý, nhân dân làm chủ thực ra chỉ là khẩu hiệu,
không có cách gì thực thi được.

Trong mọi nhà trường, kể cả trường Đảng, nhất nhất
không đặt vấn đề giáo dục tinh thần phát triển xã hội
dân sự. Vấn đề xã hội dân sự không có trong giáo trình,
nhiều nơi không có ngay cả trong chương trình nghiên cứu. Trong
khi đó có không ít các bài giảng hay ý kiến bác bỏ xã hội
dân sự, coi đấy là mô hình xã hội tư sản, là âm mưu diễn
biến hòa bình để chống chế độ… Thậm chí vì bí quá, đã
có học giả của Đảng đã đưa ra khái niệm "xã hội dân
sự định hướng xã hội chủ nghĩa" để thay thế, nhưng
thất bại…

Kìm hãm sự phát triển xã hội dân sự, thực chất là một
dạng làm thui chột sức sống của quốc gia, nô dịch nhân dân,
mặt khác là sự khuyến khích vô ý thức hay có ý thức mọi
tiêu cực trong xã hội. Thậm chí đã đến lúc phải nhìn
nhận: Kìm hãm sự phát triển lành mạnh của xã hội dân sự
trên thực tế đã và đang là nguyên nhân trực tiếp góp phần
làm lụn bại và băng hoại đất nước về nhiều mặt. Song
bất chấp thực trạng bị phủ nhận hay vùi dập, xã hội dân
sự ở nước ta vẫn đang tự nó vận động, mà lẽ ra nó
phải được khuyến khích phát triển như một yếu tố quan
trọng nuôi dưỡng và phát huy sức mạnh của nhân dân.

 Ở bất kỳ quốc gia nào trên thế giới này, nếu
không có xã hội dân sự phát triển, không thể nào thực thi
được các quyền của dân đã ghi được trong Hiến pháp,
quyền giao cho nhà nước và quan chức đều bị lạm dụng trở
thành tất yếu.

Trong hệ thống nhà nước pháp quyền thiếu xã hội dân sự,
kinh tế thị trường sẽ trở thành kinh tế hoang dã, nhà nước
pháp quyền sẽ trở thành độc quyền, rồi đến lượt nó xã
hội dân sự chỉ còn là mảnh đất mầu mỡ cho xã hội đen.
Có thể nói tới mức, không có xã hội dân sự lành
mạnh, Hiến pháp chỉ còn lại trên giấy.

Sửa đổi/soạn thảo Hiến pháp lần này nhất thiết phải
coi trọng vấn đề phát triển xã hội dân sự, coi đấy là con
đường không thể thiếu cho việc thực hiện và phát huy các
quyền của dân đã ghi trong Hiến pháp.

 Lời kết

Còn nhiều vấn đề lớn sẽ phải bàn tiếp. Song những gì
đã viết ra trong bài này tiếp tục cho thấy không thể sửa
đổi Hiến pháp sơ sơ như đang làm. Soạn thảo Hiến pháp mới
như là một trong những nhiệm vụ trọng đại và cấp thiết
của cải cách thể chế chính trị đang là một đòi hỏi sống
còn của đất nước, không thể tránh né.

Rất đáng hình thành với tất cả tinh thần hòa giải dân
tộc các cuộc thảo luận công khai, xây dựng, cởi mở, rộng
rãi trong cả nước cho mục đích xây dựng Hiến pháp mới,
cải cách hệ thống chính trị của đất nước, tạo ra sự
thay đổi hòa bình đất nước xuất phát từ ý chí và nguyện
vọng của nhân dân.

Xin mọi người Việt Nam ta trong cả nước hoặc đang sống
ở nước ngoài, hãy từ thấu đáo nỗi đau của đất nước
và ý thức sâu sắc về những việc đất nước lúc này nhất
thiết phải làm, góp tiếng nói xây dựng của mình vào cuộc
thảo luận vỹ đại này. Mọi lời lẽ chỉ với mục đích đi
tìm "tiêu điểm" để "nhằm bắn", chắc chắn sẽ chỉ
khoét sâu thêm nỗi đau của đất nước, níu kéo quá khứ vào
thực tại, duy trì nguyên vẹn mọi trở lực đang kìm hãm đất
nước [6]. Hơn bao giờ hết, lúc này đất nước đang cần
những kiến giải, đến từ trái tim của mỗi chúng ta./.

Hết

Hà Nội – Võng Thị, ngày 20-01-2013

______________________

[1]</a> Tìm xem: J. J. Rousseau "Khế ước xã hội".

[2] Ví dụ: Trong nhà trường có thể giảng các chủ nghĩa, các
tôn giáo, các tư duy… để học sinh biết, để nghiên cứu
những thứ đó như là đối tượng của khoa học.., nhưng không
được dạy như một "giá trị bắt buộc" để
người học phải tuân thủ.

[3] Trong bài viết ngày 24-03-2012 "Vài ý về sửa đổi
Hiến pháp năm 1992" tôi đã nêu sự khác nhau giữa các
khái niệm "đảng cầm quyền", đảng giữ
"vai trò lãnh đạo", "đảng lãnh
đạo", sự cần thiết phải có Hiến pháp mới và
ĐCSVN phải dựa trên Hiến pháp mới để xây dựng lại để
phấn đấu trở thành đảng cầm quyền. Tìm xem:

<a
href="http://viet-studies.info/NguyenTrung/NguyenTrung_VienTuong_3.htm">
http://viet-studies.info/NguyenTrung/NguyenTrung_VienTuong_3.htm</a>

[4] Những đỉnh cao thời kỳ này là Montesquieu, J. J. Rousseau.

[5] Tham khảo các bài: Nguyễn Trung

- "Suy nghĩ về sự nghiệp duy tân đất nước"
20-10-2011

<a
href="http://viet-studies.info/NguyenTrung/NguyenTrung_VienTuong_2.htm"> 
http://viet-studies.info/NguyenTrung/NguyenTrung_VienTuong_2.htm</a>.

- "Lũ" – tiểu thuyết, Tập II, chương 23 và chương 27

<a
href="http://viet-studies.info/kinhte/kinhte.htm">http://viet-studies.info/kinhte/kinhte.htm</a>.

[6] Tham khảo thêm các thư trao đổi gần đây giữa Lữ
Phương, Tống Văn Công, Nguyễn Trung trên trang

 viet-studies.info của Trần Hữu Dũng.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130121/nguyen-trung-hien-phap-va-nhung-bat-cap-cua-du-thao-sua-doi),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Dân Luận

Pages

Nguyễn Trung - Hiến pháp và những bất cập của Dự thảo sửa đổi

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Copyright Text