Hầu như ai cũng ủng hộ tự do. Ít nhất là họ nói rằng họ
ủng hộ tự do. Các chính trị gia hùng hồn khi nói về những
quyền tự do của nước Mĩ nói chung. Không khó tìm những
người ủng hộ quyền tự do ngôn luận và tự do dân sự. Các
chiến sĩ nhanh chóng đứng lên chống lại những mối đe dọa
đối với quyền riêng tư. Và hầu hết mọi người đều cảm
nhận được bằng trực giác rằng những quyết định riêng tư
của cá nhân và gia đình là những quyết định không liên quan
gì tới chính phủ hết.
Nhưng khi nói về quyền tự do kinh tế thì nhiều người lại
thay đổi ngay giọng điệu. Cứ như thể tự do kinh tế không
đáng quan tâm vậy. Thực vậy, khía cạnh này của tự do
dường như bị loại ra, dễ bị nhà nước kiểm soát và điều
tiết. Một số người nồng nhiệt tuyên bố trung thành với
tự do lại ngậm miệng khi thấy quyền sở hữu, quyền kinh
doanh và tự do kí kết hợp đồng bị tấn công.
<h2>Sống cuộc đời bạn bằng hầu bao của bạn</h2>
Hiện nay Quốc hội và các cơ quan lập pháp của nhà nước (Mĩ
– ND) đang tìm mọi cách để điều kiển cuộc sống của
chúng ta. Một số mệnh lệnh dân chủ đó nhắm vào cả công
việc riêng tư lẫn hoạt động kinh tế của chúng ta. Thí dụ
Chương trình "cải cách" y tế trao quyền cho chính phủ để
họ có thể tăng cường kiểm soát những quyết định về mặt
bảo vệ sức khỏe của chúng ta cũng như chúng ta phải chi
tiền cho việc này như thế nào.
Như vậy, công việc chính mà những nhà làm luật này làm là
lèo lái nền kinh tế. Họ đưa ra những lý do cao thượng: tạo
ra công ăn việc làm, đảm bảo công bằng, xóa đói giảm
nghèo. Mấu chốt là gần như tất cả những gì họ làm đều
đòi hỏi chính phủ phải vi phạm quyền tự do kinh tế.
Các nhà làm luật ít khi công nhận rằng họ đang hạn chế
quyền tự do của bất kì ai. Họ thường tuyên bố rằng phải
bảo vệ người tiêu dùng. Trên thực tế, giới tinh hoa chính
trị đã tạo ra hai loại quyền tự do: những quyền tự do quan
trọng và tự do kinh tế. Nếu vấn đề là quyền tự do chỉ
trích chính phủ, quan hệ tình dục, lựa chọn bạn đời hoặc
bảo vệ cuộc sống cá nhân riêng tư thì ít nhất hầu hết
các chính trị gia cũng đều nói rằng đây là những quyền tự
do quan trọng, cần phải bảo vệ. Trong khi đó một số người
ủng hộ một cách quyết liệt sự can thiệp vào kinh tế lại
khẳng định rằng những quyền tự do cá nhân vừa nói là
những quyền tự do căn bản, phải được tôn trọng.
Ngược lại, nếu bạn quyết định thành lập doanh nghiệp,
lựa chọn ngành nghề, nơi làm việc, thu nhập bao nhiêu, thời
gian làm việc, nơi đăng quảng cáo, sản xuất cái gì, thuê ai,
và chi tiêu như thế nào – thì những người có quyền lại coi
những quyền này là không quan trọng. Chính phủ không chỉ
được phép điều tiết các hoạt động kinh doanh mà còn cần
phải điều tiết nữa, họ nói như thế.
<h2>Mục tiêu cao cả hơn</h2>
Đối với đa số người, quyền phản kháng dường như là cao
cả hơn quyền kinh doanh hay kiếm sống. Hoạt động kinh tế
dường như là công việc trần tục. Lựa chọn bạn đời hay
là làm tình có tính cá nhân hơn là mua một sản phẩm hay thuê
người làm công. Và khả năng bảo vệ sự riêng tư đời sống
cá nhân dường như trở thành cốt lõi của con người. Mua và
bán trên thương trường bị nhiều người coi là việc bình
thường.
Nhưng tự do kinh tế quan trọng hơn là người ta có thể
tưởng. Chúng ta có thể phấn khích khi thấy người ta sử
dụng quyền tự do cá nhân và tự do chính trị cho những mục
đích "cao cả hơn". Nhưng có thể không có gì quan trọng hơn
là quyền tự do cải thiện cuộc sống của chúng ta, quyền
chăm tự sóc mình và gia đình mình theo cách mà chúng ta cho là
thích hợp.
Trong thế kỉ XX chúng ta đã có câu trả lời dứt khoát cho câu
hỏi liệu tự do kinh tế có tạo ra thịnh vượng hay không.
Nếu bạn muốn có một tương lai tốt đẹp hơn thì bạn cần
phải có tự do kinh tế.
Nhưng tự do kinh tế còn mang đến cho ta nhiều hơn là mấy
đồng tiền và mấy đồng xu. Phần lớn mọi người đều coi
lao động là sản phẩm tự nhiên của chính họ. Thị trường
tưởng thưởng cho tính trung thực, tinh thần lao động cần cù,
sáng kiến, lòng nhiệt tình và những đức tính tốt khác nữa.
Tự do kinh tế cũng là một cơ hội để thúc đẩy lòng tin
của chúng ta, giúp chúng ta thành công, giúp chúng theo đuổi
hạnh phúc và phát triển như một con người. Bạn có dùng
những thành quả g lao động của mình nhằm đáp ứng nhu cầu
cá nhân, hỗ trợ những sự nghiệp tốt đẹp, hoặc tạo ra
những khoản đầu tư vững chắc không?
Nói cho ngay, khi bạn ra trường thì quyền tự do quan trọng
nhất có thể chính là quyền tự do làm việc để có thu nhập
và tiết kiệm. Những quyền tự do khác – ví dụ như bầu cử
hay phản đối – dĩ nhiên là quan trọng rồi. Nhưng quyền tự
do cấp bách nhất bao gồm tự do chọn nghề hay ít nhất là tìm
việc làm. Bạn sẽ kiếm sống bằng cách nào? Bạn dùng phần
lớn cuộc đời mình cho cái gì? Bạn dùng phần lớn thời gian
thức của mình ở đâu? Trong lĩnh vực kinh tế.
Tự do kinh tế còn có những hiệu ứng phụ quan trọng nữa.
Quyền tự do trong lĩnh vực này sẽ khuyến khích quyền tự do
trong những lĩnh vực khác. Ví dụ, đồng tiền mà bạn không
kiếm được hay không giữ được thì bạn cũng không thể chi
được cho sự nghiệp chính trị hay xã hội cao thượng.
Quyền tự do báo chí không chỉ là quyền nói mà còn là quyền
mua phương tiện để nói nữa. Ở một số nước, chính phủ
kiểm soát việc cung cấp giấy in và việc tiếp cận với sóng
phát thanh. Tại những nước đó, tự do báo chí bị đe dọa.
Cần gì phải kiểm duyệt khi mà người ta có thể dùng phương
tiện kinh tế để bịt miệng những người chỉ trích? Nhưng
sự phổ biến của máy tính, máy fax, điện thoại cầm tay và
Internet làm cho những chính phủ độc tài, thí dụ như Trung
Quốc, khó kiểm soát được số dân đang tăng lên của họ.
Hơn thế nữa, sự thịnh vượng kinh tế tăng lên sẽ khuyến
khích người dân sử dụng quyền tự do chính trị. Nếu con
bạn bị đói thì bạn sẽ phải lo cho chúng ăn. Nếu con bạn
được ăn no và khỏe mạnh thì bạn sẽ có điều kiện lo
lắng đến những việc khác – thí dụ như ủng hộ một sự
nghiệp, một ứng cử viên hay chiến dịch tranh cử. Ở những
nước có những người giàu hơn – tương tự như Mexico, Nam
Hàn và Đài Loan – số người thuộc thành phần trung lưu đang
gia tăng sẽ buộc giới tinh hoa chính trị phải lùi bước.
Điều đó cuối cùng có thể cũng sẽ xảy ra ở Trung Quốc.
Tự do kinh tế có ý nghĩa lớn hơn là lời và lỗ. Tự do kinh
tế phù hợp với xã hội tự do rộng lớn hơn, trong đó
người ta có thể tự do tiếp cận với các nguồn lực dùng cho
một loạt những mục tiêu khả dĩ khác nhau. Trong các nước
đã phát triển, nhiều người từ bỏ công việc kinh doanh để
có thời gian phục vụ cộng đồng hay suy tư, chiêm nghiệm.
Bạn có thể làm việc cho tổ chức phi lợi nhuận, vào chủng
viện, thành nghiên cứu sinh suốt đời hay đi tu. Và bất cứ
người nào cũng có thể rút lui khỏi phần lớn các lĩnh vực
hoạt động kinh tế. Nếu bạn không thích sản phẩm hay dịch
vụ mà doanh nghiệp đang bán, bạn có thể đơn giản là bỏ
đi. Hay bạn có thể tìm ra một nhà cung cấp khác, thí dụ như
hợp tác xã thương nghiệp địa phương. Xã hội càng giàu có
thì những kiểu lựa chọn như thế sẽ càng nhiều hơn.
<h2>Bất khả phân</h2>
Cuối cùng, thành công về kinh tế tạo điều kiện cho người
ta sử dụng một cách đầy đủ hơn lợi thế của những
quyền tự do khác. Kiếm được một ít tiền rồi chu du khắp
thế giới, đi làm nghiên cứu sinh, xuất bản một tờ báo,
ủng hộ quỹ từ thiện, ủng hộ một chiến dịch hay một
chính khách mà bạn chọn. Tạo ra mạng dịch vụ trực tuyến
– như Twitter hay Facebook— và trao quyền lực chính trị vào tay
những người đối lập và người phản kháng trên khắp thế
giới. Hay dựa vào một tài khoản trong ngân hàng để chuyển
nghề, dù đấy có là ngắm cái rốn của bạn hay giúp đỡ
nhân loại thì cũng thế. Những người có ít quyền tự do kinh
tế cũng sẽ có ít những lựa chọn tương tự như thế.
Điểm chính là gì? Quyền tự do là bất khả phân. Quyền tự
do kinh tế cũng quan trọng như quyền tự do cá nhân và quyền
tự do chính trị vì quyền tự do cá nhân, quyền tự do chính
trị và quyền tự do kinh tế là những sợi làm nên cùng một
cái dây: quyền tự do. Như vậy là, bảo vệ quyền tự do
dưới mọi hình thức là con đường duy nhất đưa ta tới và
giúp ta bảo vệ được xã hội tự do.
D. B.
<em>Douglas Bandow là cộng tác viên cao cấp của Viện Cato, ông
là tác giả của một loạt tác phẩm viết về kinh tế và
chính trị.</em>
Nguồn: <a
href="http://www.fee.org/the_freeman/detail/indivisible-liberty-personal-political-and-economic#axzz2I0nEzpeO">fee.org</a>
Dịch giả gửi trực tiếp cho BVN.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130123/douglas-bandow-quyen-tu-do-bat-kha-phan-tu-do-ca-nhan-tu-do-chinh-tri-tu-do-kinh-te),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét