<h2>Kém óc khoa học</h2>
Trong đám trí thức chúng ta đã có nhiều kẻ tự nhận mà
tuyên bố lên rằng người Việt Nam thiếu óc phê bình, không
có óc khoa học. Rồi coi ai cũng thim thíp chịu cả, ai cũng làm
thinh, không cãi lại.
Phải, chịu chứ còn cãi sao được!
Các sách Nho ta thường học mở ra thấy đầy những chữ như
là tam tài, tam quang, ngũ luân, ngũ hành (1)… còn bao nhiêu nữa
không kể hết -- mới nghe như là rành về óc phân loại lắm,
mà kỳ thực nào có phải.
Những chữ số mục trên một danh từ ấy, chẳng qua bởi
người ta thấy cái gì được đến đâu thì kể đến đó,
chứ chẳng phải có chủ ý làm một sự phân tích cho hợp với
lẽ đương nhiên.
Trong lúc nền học thuật nước ta bắt đầu độc lập, tôi
thấy như ai nấy có khuynh hướng về văn học hơn khoa học.
Ấy là cái hiện tượng đáng cho chúng ta không lấy làm mãn
ý. Có người đã ví văn học và khoa học như hai cánh chim,
chích (2) một không bay nổi.
Chuyên chuộng văn học thì lâu ngày nó sẽ thành ra vô thực
dụng, cái gương Hán học hồi trước vẫn còn treo mãi cho
chúng ta.
(1) tam tài: trời, đất, người; tam quang: mặt trời, mặt
trăng, sao; ngũ luân: năm mối quan hệ là vua tôi, cha con, anh em,
vợ chồng, bạn bè; ngũ hành: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ
(2) Đại nam quốc âm tự vị của Huỳnh Tịnh Của giải
thích chích có nghĩa là lệch nghiêng; chích cánh là gãy cánh,
còn có một cánh, cũng là lẻ đôi, chích bạn
<div class="rightalign">Phan Khôi
Người Việt Nam và óc khoa học, Tao đàn, 1939</div>
<h2>Óc tồn cổ</h2>
Trong làng, hễ động mưu công cuộc gì thoát ra ngoài lề
lối tục lệ trong làng người ta đều bị coi như những sự
quái gở, những tội ác đáng phạt.
Khi óc tồn cổ tha hồ còn hoành hành thì bao nhiêu sáng
kiến đều bị dìm dập.
<div class="rightalign">Hoàng Đạo
Bùn lầy nước đọng, 1939</div>
<h2>Quá vụ thực trong tư duy </h2>
Coi như nước ta văn hiến đã từ bao giờ, tuy những bậc hiền
nhân quân tử chẳng thiếu gì, mà trước sau gọi là bậc đại
triết học có người nào? Chỉ vì cái quan niệm về sự học
vấn tư tưởng của các cụ ta ngày xưa vụ thực quá, học
để mà làm chứ không học để cho biết, cho nên sự học
không ra ngoài phạm vi việc làm, không siêu việt được lên
cõi lý tưởng cao thượng thuần tuý như ở các nước văn minh
khác, đó cũng là một khuyết điểm trong văn hoá của ta vậy.
<div class="rightalign">Phạm
Quỳnh
Thư gửi bạn, 1919</div>
<h2>Điều hòa với nghĩa… chắp vá bừa bãi</h2>
Điều hòa là một thói quen của người nước ta.
Người mình hễ ró ra (1) đâu là điều hòa đó, cái trên
trời, cái dưới đất cũng điều hòa phứt đi được.
Rượu thì pha rượu trắng với rượu chát; đầu thì đùm
tóc sùm sùm mà đội mũ; hết "Tây Nam đắc bằng" thì
"Pháp Việt đề huề" (2); tu thì tu tam giáo; nực cười
nhứt là đạo Cao Đài "nảy" kia thờ cả năm ông giáo chủ
là Khổng Tử, Lão Tử, Thích Ca, Gia Tô, và Mô-ha-mét!
Phải, việc dễ nhất trong thiên hạ là chỉ có điều hòa,
điều hòa thì vô sự mà!
Sau cuộc chiến tranh 1914-18 ở bên Tây có một số người
hoảng hốt mà kêu lên rằng văn minh Âu châu đã đến ngày phá
sản. Rồi ở Đông phương cũng có một số người ó lên mà
bài kích văn minh Âu châu. Thuyết điều hòa có, một phần bởi
lời đồn huyễn văn minh phá sản. Thật là sợ hoảng, đúng
như tục ngữ nói "Chưa giàu đã lo ăn cướp".
(1) hiện ra, lấy ra (chữ được ghi trong Đại nam quốc âm tự
vị của Huỳnh Tịnh Của)
(2) Tên một tác phẩm của Hoàng Cao Khải và một luận thuyết
mà Phan Bội Châu thường được coi là bị xúi giục, đã trình
bày trong một bài tiểu luận trước 1925. Theo tôi nhớ bài
tiểu luạn này có tên là Dư thập niên lai cửu trì chi chủ
nghĩa.
<div class="rightalign">Phan Khôi
Bác cái thuyết tân cựu điều hòa, Đông Pháp thời báo,
1928</div>
<h2>Áp đặt chuyên chế mọi nơi mọi chỗ</h2>
Chẳng những vua quan chuyên chế, họ lại còn kéo cả kẻ
làm cha kẻ làm chồng vào cái cạm độc ác ấy nữa. Ôi hủ
nho! Cũng vì mấy câu tà thuyết của các người mà luân lý gia
đình nước ta truỵ lạc đến thế này!
Cha mẹ coi con như của, muốn thế nào thì buộc con phải
thế; không muốn đi xa, cũng không muốn cho con đi xa; luồn cúi
cửa ông lớn này ông lớn nọ thì cũng bắt con như thế.
Ấy là tôi nói mấy nhà giàu, còn như nhà nghèo dạy con thì
tát thì chửi thì đánh không biết rằng làm như thế là nuôi
cho con một cái tính phục tùng nô lệ.
Khi còn ở trong gia đình thở cái không khí chuyên chế của gia
đình, khi đến trường học thở cái không khí chuyên chế trong
trường học, thì làm sao khi bước ra ngoài xã hội khỏi quen
tính nô lệ chịu luồn cúi người?
Cái tính nô lệ của người mình ngày nay chính là mang từ
trong gia đình chuyên chế ra vậy.
<div class="rightalign">Phan Châu
Trinh
Đạo đức và luân lý Đông Tây, 1925 </div>
<h2>Gọt chân cho vừa giày</h2>
Vô luận là vấn đề gì, về quốc kế hay dân sinh cũng
như về luân lý hay triết lý, kẻ sĩ nước ta đều thấy các
thánh hiền Trung quốc giải quyết sẵn cho mình rồi, cái công
phu của mình chỉ là thuật lại để thực hành cho xứng đáng
chứ không cần phải sửa chữa thêm bớt chút gì.
Trái lại cái gì của Trung quốc có vẻ vĩ đại hay cao
siêu quá, thì chúng ta lại phải hãm lại cô lại cho vừa với
kích thước khuôn khổ của chúng ta. Bởi thế chính trong thời
kỳ toàn thịnh của nho học nước ta, người ta thấy có những
nhà nho kinh luân như Tô Hiến Thành, nhà nho anh hùng như Trần
Quốc Tuấn, nhà nho cao khiết như Chu An, nhà nho khẳng khái như
Nguyễn Trãi, mà tuyệt nhiên vẫn không thấy một nhà nhà tư
tưởng một nhà triết học nào. Chúng ta chỉ có những nhà nho
lao tâm khổ tứ để bắt chước thánh hiền mà cư xử và hành
động cho hợp với đạo lý chứ không có nhà nho nào dám hoài
nghi bất mãn với đạo lý xưa mà băn khoăn khao khát đi tìm
đạo lý mới.
<div class="rightalign"> Đào Duy Anh
Việt Nam văn hoá
sử đại cương, 1950</div>
<h2>Chỉ suy nghĩ bằng khuôn sáo</h2>
Trong phạm vi học thuật, các nhà nho nước ta chưa hề gây
dựng được những tác phẩm vĩ đại, hoặc góp được công
phu độc đáo vào trong tư tưởng thế giới.
Vì rằng chỉ suy nghĩ bằng khuôn sáo tư tưởng văn chương
nước ngoài thì làm thế nào mà sáng tác được cho văn học
quốc gia.
Các cụ già cụ non vẫn tán dương Khổng học, Hán học và
Nho giáo, mà không biết gì là Nho là Khổng là Hán cả. Một
nhà nho nước ta đã phê bình "những người vì từ chương mà
nổi tiếng thì gọi là danh nho, nhưng tìm cho được người
hiểu biết cái thực học nho giáo thì không có".
Đây không phải là lỗi của họ, nhưng đấy vẫn là một
sự thực.
<div class="rightalign"><em>Đặng Thai Mai
Địa vị văn hóa Trung quốc trong học thuật
nước ta sau này, Thanh Nghị, 1945 </em></div>
<h2>Không chịu được những tìm tòi phá cách</h2>
Chúng ta không có những nhà tư tưởng xây dựng được những
công trình huy hoàng phong phú.
Chúng ta chỉ cốt sống được, và trong địa hạt sinh hoạt
vật chất cũng như trong địa hạt tư tưởng nghệ thuật, chỉ
nghĩ đến cái gì có thể giúp cho mình thích ứng với hoàn
cảnh ác liệt, để theo đuổi một cuộc sống tầm thường
kín đáo mà thôi.
Bởi thế nếu thỉnh thoảng có một người nào có khí độ
phóng khoáng, không chịu ép mình làm nô lệ thánh hiền mà
vượt ra ngoài vòng lề lối – mới vượt ra ngoài chứ chưa
chắc đã xây dựng được cái gì mới -- thì xã hội đã xem
là quái vật mà không dung.
Hoặc giả khi có nhà nghệ thuật thực hiện được một
cái gì to lớn phi thường như pho tượng thánh Trấn Vũ ở Hà
Nội (1) chẳng hạn, thì cái mái nặng nề của ngôi đền lại
đè bẹp nó xuống ở trong bóng tối mò của gian chính tẩm (2).
Những cái thái độ và quan niệm xuất kỳ (3) ấy thường bị
cái tính thiết thực của dân tộc kìm hãm hay bài xích ngay.
(1) pho tượng này cao 3, 95m, đặt ở chùa Quan Thánh
(2)gian nhà to rộng ở giữa
(3)Bày ra kế lạ, có những tư tưởng mới mẻ
<div class="rightalign"> Đào Duy Anh
Việt Nam văn hoá sử đại cương, 1950</div>
<h2> Bỏ cũ theo mới một cách nông nổi</h2>
Những người theo Nho học xưa nay thường hay trọng cái
hình thức bề ngoài thái quá để đến nỗi tinh thần sai lầm
đi rất nhiều. Người mình lại cứ quen một mặt thuận thụ
(1) theo cái khuôn nhất định của tiền nhân để lại, việc
phải trái hay dở thế nào cũng chỉ ở trong cái khuôn đó chứ
không chệch ra ngoài được, sự phê bình phán đoán càng ngày
càng hẹp lại, không biết còn có tư tưởng nào nữa.
Đến nay thời cục đã biến đổi, khoa cử bỏ đi rồi,
sự học cũ không phải là cái cầu ở con đường sĩ hoạn
nữa, thì Kinh Truyện xếp lại một chỗ mà đạo thánh hiền
cũng chẳng ai nhắc đến.
Sự bỏ cũ theo mới của ta hiện thời bây giờ không phải
là không cần cấp, nhưng vì người mình nông nổi không suy
nghĩ cho chín, chưa gì đã đem phá hoại đi, thành thử cái xấu
cái dở của mình thì vị tất đã bỏ được, mà lại làm
hỏng mất cái phần tinh tuý đã giữ cho xã hội ta được bền
vững mấy nghìn năm.
Cái tình trạng nước ta hôm nay là thế, khác nào như
chiếc thuyền đi ra biển, không biết phương hướng nào mà đi
cho phải.
(1) xuôi theo, tự nguyện chấp nhận
<div class="rightalign">Trần Trọng Kim
Nho giáo, 1930</div>
<h2>Thói quen cam chịu</h2>
Ở nhà quê, dù khốn khó đến đâu, nhiều người cũng
chỉ rên rỉ trong mồm chứ không gầm gào ra ngoài miệng, đôi
khi nằm bẹp chứ không chạy kêu như dân thất nghiệp bên Tây,
nên không mấy người biết tới. Đó cũng là nhờ được có
cái tính di truyền lành hiền và ăn hèn ở khó đã quen.
<div class="rightalign">Nguyễn Trọng Thuật
Hương chính tình nghĩa, Nam Phong, 1927 </div>
<h2>Dễ dãi thô thiển thế nào cũng xong </h2>
Người An Nam vốn có cái thiên tính dễ đồng hóa(1), dễ am
hiểu, dễ thu nạp lấy những cái khác lạ với mình, dễ đem
những điều hay điều dở của người mà hóa (2) làm của mình
; nhưng cái tài đồng hóa đó thường thường chỉ là cái khóe
tinh (3), biết xem xét và bắt chước của người, chỉ phảng
phất ở bề ngoài chứ không thấu triệt được đến chỗ căn
để (4) chỗ tinh túy.
Tỷ như thợ An Nam thì phóng chép tài lắm; những hình dáng
kỳ đến đâu, những kiểu cách lạ đến đâu, họ cũng bắt
chước được như hệt cả.
Học trò ta học rất mau, nhớ cũng rất mau, nhưng chưa chắc
đã hiểu thấu đã hóa được những cái người ta dạy mình.
Một người trí não khô cạn, hay là vì không được tiêm
nhiễm những cái tinh hoa của nòi giống mà thành ra khô cạn đi
– một người như thế không thể không thể nào hiểu thấu
được cái tinh thần của Tây phương. Có đồng hóa chỉ đồng
hóa được cái bề ngoài, chỉ bắt chước được cái hình
thức.
Cái cách đồng hóa dễ dàng thô thiển đó thiết tưởng
không phải là cái tính tốt, mà có thể cho là cái tính xấu
được. Chưa chắc cái học tiếp thu được dễ dàng như vậy
đã làm cho óc được khôn ra, người được chín ra chút nào.
Đồng hóa một cách cấp tốc, một cách vô độ -- há chẳng
phải là hại hơn lợi ?
(1) tiếp nhận
(2) biến cải
(3) ngón nghề, mánh lới
(4) gốc rễ, cơ bản
<div class="rightalign">Phạm Quỳnh
Giải nghĩa đồng hóa, Nam phong, 1931</div>
<h2>Tùy tiện thay đổi, chỉ cốt có lợi</h2>
Trong lịch sử ta biết bao thế hệ nhà nho kế tiếp nhau mài
miệt trong sách vở của thánh hiền mà nào có sáng tác được
gì đâu.
Ta không có một nền quốc học nếu quốc học là học
thuật riêng của nước. Trải qua mấy ngàn năm lịch sử, ta cơ
hồ không có sáng tác gì về học thuật. Ấy cũng vì ta kém óc
trừu tượng khái quát, điều kiện căn bản để phát minh về
tư tưởng.
Người phương Tây rất ngạc nhiên thấy ta hôm qua chỉ
biết có Tứ thư Ngũ kinh mà hôm nay bỗng tin theo những thuyết
rất mới mẻ rất cấp tiến của khoa học hiện kim. Họ không
biết rằng học thuật tư tưởng không phải là những căn bản
tinh thần của dân tộc ta. Tư tưởng nào có lợi cho đời
sống của dân tộc thì ta theo, nhưng một khi tình thế đổi
thay, tư tưởng ấy trở nên có hại cho đời sống chung, ta sẽ
trút bỏ dễ dàng không tiếc hối.
<div class="rightalign">Hoài Thanh
Có một nền văn hóa Việt Nam, 1946</div>
<em>Trích từ chuyên mục "Người xưa cảnh tỉnh" đã in trên
Thể thao và văn hóa 2005-2007. Các đầu đề nhỏ và chú thích
là của người biên soạn.</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/tin-tuc/20121011/vuong-tri-nhan-mot-nep-tu-duy-don-so-tuy-tien),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét