<div class="special_quote"><strong>Tin liên quan:</strong>
<ul>
<li><a
href="http://danluan.org/tin-tuc/20090708/van-hoa-viet-nam-co-thich-hop-voi-dan-chu">Văn
hóa Việt Nam có thích hợp với dân chủ?</a></li>
</ul></div>
Cách xưng hô của Việt Nam bị ấn định bởi truyền thống
trọng tuổi tác, hay gọi theo hán Việt là "trọng sỉ". Có
nghĩa là trong cách xưng hô phải thể hiện cái tôn ti trật tự
bất di bất dịch là người trẻ tuổi hơn phải tôn trọng
người lớn tuổi. Ở Việt Nam, xưng hô chính là cách thể
hiện đẳng cấp xã hội. Đẳng cấp xã hội thông qua xưng hô
để duy trì sự tồn tại của nó.
Cách xưng hô là thể hiện đẳng cấp xã hội theo tuổi tác.
Cứ nhiều tuổi hơn thì nghiễm nhiên được xưng hô ở thứ
bậc cao hơn. Chỉ cần nghe cách xưng hô thì biết được tuổi
của những người đang trò chuyện, giao tiếp. Vì vậy, để có
thể xưng hô đúng, và không bị chê trách, việc đầu tiên
người Việt Nam phải làm là hỏi tuổi để… biết cách xưng
hô.
Cách xưng hô là thể hiện đẳng cấp trong quan hệ họ hàng.
Toàn bộ cách xưng hô trong tiếng Việt đều lấy từ những
tiếng trong quan hệ họ hàng. Những mối quan hệ xã hội, không
liên quan gì đến họ hàng cũng bị xưng hô theo những mối quan
hệ họ hàng. Khi đã là họ hàng, bất kể là tuổi tác, địa
vị, người ở vị trí trên vẫn có quyền hơn ở vị trí
dưới. Điều này càng làm tăng thêm trọng lượng của thứ
bậc trong cách xưng hô.
Cách xưng hô là thể hiện đẳng cấp xã hội khác. Trong nhiều
trường hợp, xưng hô còn thể hiện cả những đẳng cấp xã
hội nữa. chẳng hạn, những người ít tuổi hơn, nhưng ở vị
trí cao hơn trong xã hội thì không nhất thiết phải xưng hô ở
ngôi vị thấp hơn.
Đã có lúc người Việt cảm thấy tự hào, cảm thấy hay ho vì
cách xưng hô đa dạng, phong phú của mình. Thực ra cách xưng hô
đó, nếu xét theo khía cạnh thơ, văn thì có thể cũng hay ho.
Tuy nhiên, nhìn theo góc độ lối sống, giao tiếp thì có nhiều
chuyện phải bàn. Đã có nhiều người phàn nàn gặp khó khăn
khi gọi điện thoại đến nhà, và không biết phải xưng hô
thế nào, vì không biết đầu dây bên kia là ai, con hay bố.
Hoặc ở cơ quan, hay đến một chỗ đông người, đám cưới,
đám giỗ,… mọi người gặp nhiều khó khăn vì nhiều khi gọi
bố bằng anh, gọi con cũng bằng anh…. Những khó khăn như thế
thì nhiều lắm. Chính người Việt cũng đã biết những bất
lợi đó trong xưng hô. Nhưng cái cách "lễ nghi" và "thứ
bậc" đó đã ăn sâu vào rất nhiều người. Đặc biệt
những khi cần cư xử tỏ ra lịch sự thì càng phải "tính
toán kỹ".
Không chỉ bất tiện trong lối sống, giao tiếp, cách xưng hô
của tiếng Việt còn thể hiện sự bất bình đẳng, không dân
chủ. Giữa những cá nhận trong xã hội, lẽ ra, theo hiến pháp,
pháp luật là có quyền bình đẳng. Tuy nhiên, trên thực tế,
xưng hô luôn thể hiện thứ bậc về tuổi tác, về mối quan
hệ họ hàng, về địa vị. Cách xưng hô đã vô hình chung thể
hiện rằng không có một sự bình đẳng mặc định nào cả.
Thực tế tuổi tác (ít nhất là tuổi tác) chính là cái đã
mặc định để xác định thứ bậc của mỗi người trong giao
tiếp, ứng xử xã hội.
Trong những xã hội có bình đẳng, có dân chủ, cách xưng hô
đã cho phép những người trong xã hội được bình đẳng với
nhau, mà không cần phân biệt tuổi tác, mối quan hệ gia đình,
họ hàng, hay địa vị xã hội. Sự dân chủ, bình đẳng trong
những xã hội đó thể hiện ngay trong sự tôn trọng địa vị
bình đẳng của mỗi cá nhân. Cho dù tuổi tác khác nhau, cho dù
mối quan hệ gia đình, họ hàng thế nào, cho dù địa vị xã
hội ra sao, họ vẫn dùng cùng một cách xưng hô.
Tôi nghe nói, trong những xã hội khác, có sự phân biệt giới
(bất bình đẳng nam – nữ) trong ngôn ngữ. Chẳng hạn trong
cách chia động từ, trong giống của danh từ, và trong cách sử
dụng những từ ngữ riêng cho từng giới... Ở Việt Nam thì
không có sự phân biệt đó (do may mắn chăng) nhưng lại có
bất bình đẳng trong tuổi tác, trong các mối quan hệ họ hàng.
Nguyên nhân do đâu, điều này có lẽ các nhà nghiên cứu nhân
chủng học phải trả lời.
Có lẽ do Việt Nam kém phát triển về khoa học, kỹ thuật, con
người sống dựa chủ yếu vào kinh nghiệm. Ai có kinh nghiệm
nhiều hơn thì được kính trọng hơn. Và thế là người già
được ở vị trí cao hơn. Một lý do nữa, có lẽ là, do Việt
Nam là nước nông nghiệp kém phát triển, người nông dân không
sống đơn lẻ được. Họ phải sống dựa vào cộng đồng.
Cộng đồng ở đây chủ yếu là họ hàng trong làng. Họ cần
tôn trọng cái mối quan hệ họ hàng, làng xã đó. Vì thể cách
xưng hộ cũng phải đề cao, tôn trọng họ hàng. Và luôn thể
hiện rằng chúng ta có mối quan hệ đó.
Trong xã hội đô thị hóa, phi nông nghiệp, con người không còn
dựa vào nhau theo những cách thức như truyền thống nữa, thì
những cách xưng hô như trước đây sẽ bộc lộ những khiếm
khuyết. Và con người trong xã hội bắt đầu cảm thấy có khó
khăn khi giao tiếp trong xã hội hiện đại mà vẫn phải tuân
thủ những quy tắc xưng hô cũ (chẳng hạn như những ví dụ
đã nêu ở trên).
Trong xã hội hiện đại với những yêu cầu về bình đẳng,
dân chủ, thì những cách thức xưng hô có sự áp đặt mặc
định (theo tuổi tác, theo quan hệ họ hàng…) bộc lộ những
cản trở mỗi con người trong việc khẳng định quyền bình
đẳng của mình. Nhiều người, theo thói quen, cảm thấy thoải
mái với cách xưng hô với người lớn tuổi hơn mình là ông,
bà cô, chú, bác, anh, chị…. Trong nhiều mối quan hệ, người
nhiều tuổi hơn (nhưng nhiều khi lại không hơn người trẻ về
bất cứ khía cạnh gì) lại lấy quyền nhiều tuổi hơn để
áp đặt. Và người trẻ tuổi hơn, trong nhiều trường hợp,
vì ngại, vì sợ mình mang tiếng vô lễ… mà phải chịu bị
thiệt, hoặc bị áp đặt. Giả sử, cũng hoàn cảnh tương tự,
nhưng với người ngang hàng, ngang tuổi, hoặc thậm chí ít
tuổi hơn, thì vẫn người đó, chắc sẽ không chịu để bị
thiệt, bị áp đặt. Trong trường hợp này, nếu trong cách xưng
hô bình đẳng, không phân biệt tuổi tác, thì chuyện người
lớn tuổi dùng quyền hơn tuổi để áp đặt là không thể
xảy ra. Đây chính là thể hiện của sự thiếu bình đẳng,
dân chủ do cách xưng hô đem lại.
Ngày trước, đã có thời, từ đồng chí đã được sử dụng
rộng rãi để thay cho tất cả các ngôi thứ 2. Xưng hô
"đồng chí – tôi" đã trở thành quen, thành phổ biến.
Quả thực nó đã tạo ra một cách giao tiếp ngầm định khá
bình đẳng, dân chủ. Tiếc thay, từ đồng chí đến nay đã
không còn tạo cảm hứng cho mọi người nữa.
Đã có nhiều ý kiến gợi ra những cách xưng hô với "anh –
tôi", "bạn – tôi"… Tuy nhiên, những gợi ý đó vẫn
chưa được nhiều người hưởng ứng. Cũng thật khó để có
được sự thay đổi. Đã có ý kiến gợi ý rằng cần có một
luật quy định cách xưng hô không phân biệt tuổi tác, chẳng
hạn: Ngôi thứ nhất: Tao, Chúng tao, Chúng Ta; Ngôi thứ hai: Mày,
Chúng mày. Ai vi phạm sẽ bị truy tố. Tuy nhiên, theo tôi, cách
xưng hô là do xã hội đồng thuận mà có được. Dùng áp lực
thì sẽ không tồn tại bền được, hoặc nó sẽ mang ý nghĩa
khác với ý nghĩa ban đầu. Vả chăng, cách xưng hô nào mà
chẳng do chính xã hội tạo ra ý nghĩa cho nó. Xã hội thế nào
thì cách xưng hô sẽ thể hiện ý nghĩa thế đó. Cho dù có
đặt ra cách xưng hô hay ho thế nào đó, nhưng rồi nếu chính
xã hội không thay đổi thì cách xưng hô đó sẽ có ý nghĩa xã
hội mới mà thôi (như cách xưng hô đồng chí chẳng hạn). Vì
vậy, theo tôi, cách xưng hô thay đổi chỉ có thể có ý nghĩa
mới nếu nó đi cùng với sự biến đổi về xã hội. Và có
lẽ, đến lúc xã hội đã thay đổi theo chiều hướng dân
chủ, bình đẳng có thể một cách xưng hô mới sẽ được
tạo ra nhằm đáp ứng nhu cầu mới. Hoặc cũng với những cách
xưng hô cũ, nhưng nó lại mang những ý nghĩa mới. Biết đâu
đấy…
HN 29/10/2012
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/tin-tuc/20121029/ba-dau-dinh-bat-binh-dang-va-dang-cap-trong-cach-xung-ho-cua-nguoi-viet),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét