Trần Huỳnh Duy Thức - Quyền con người trong nhà nước pháp quyền

Chúng ta thường nghe nói pháp quyền là quyền thượng tôn pháp
luật – Pháp luật đứng trên hết mọi đối tượng – và áp
dụng cho mọi người như nhau. Cách hiểu này còn được gọi
là pháp trị (rule by law) tức cai trị bằng pháp luật. Tuy nhiên
điều gì sẽ xảy ra khi Pháp luật lại bảo vệ một đối
tượng nào đó trên hết, chẳng hạn một tư tưởng chủ
nghĩa, một chế độ chính trị, một đảng phái trị nào đó,
hay thậm chí là một con người nào đó? Câu trả lời đã quá
rõ ràng: điều đó sẽ dẫn đến <em>sự chuyên chế</em> (hay
chuyên chính theo cách nói của những người Cộng sản) mà ở
đó Pháp luật được sử dụng làm công cụ cai trị của giới
cầm quyền để duy trì quyền lực và quyền lợi cho mình. Đây
chính là tính chất chính trị căn bản và đã trở thành bản
chất của các chế độ phong kiến hay còn gọi là quân chủ
chuyên chế mà đối tượng bảo vệ trên hết của nó là vua.
Xâm phạm vua là tội đại nghịch, là tội đứng đầu trong
luật hình sự và có mức hình phạt khủng khiếp nhất. Tương
tự như vậy, ở các chế độ đảng trị thì bảo vệ đảng
cũng là trên hết.

Các chế độ độc tài chuyên chế đang tồn tại
ngày nay cũng với một bản chất như vậy, chỉ có khác về
hình thức, chẳng hạn như vua bây giờ có thể là một (dù
với một danh xưng khác), có thể là nhiều ví dụ như một
nhóm chóp bu của một đảng hoặc là một chế độ chính trị
gắn với một tư tưởng chủ nghĩa nào đó. Việc xâm phạm
đến các chế độ và chủ nghĩa đó luôn bị quy là tội nặng
nhất đứng đầu trong các tội hình sự. Ở Việt Nam các tội
gọi là xâm phạm an ninh quốc gia được dành hẳn một chương
đầu tiên của phần tội phạm của bộ luật hình sự, hầu
hết có khung hình phạt cao nhất có án tử hình, như điều 79
– lật đổ chính quyền nhân dân, điều 88 – tuyên truyền
chống phá nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Bằng cách như vậy và theo tinh thần pháp trị – thượng tôn
pháp luật, giới cầm quyền ở các chế độ như thế luôn dễ
dàng đứng trên pháp luật, dùng pháp luật để bảo vệ đặc
quyền riêng cho mình trên danh nghĩa bảo vệ an ninh quốc gia.
Sự thượng tôn pháp luật kết cục là để bảo vệ tối
thượng cho một nhóm đối tượng nhỏ hẹp nào đó dưới rất
nhiều các danh nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
Thực ra chế độ phong kiến chưa hoàn toàn chấm dứt, chỉ có
cái tên của nó là không còn hợp thời nữa nên phải dùng
đến những cái tên hình thức khác nhau để che đậy bản
chất không thay đổi của nó.

Như vậy, sự thượng tôn pháp luật là không đủ để đảm
bảo cho một chế độ dân chủ. Đây chỉ là ý nghĩa thứ cấp
của pháp quyền (rule of law). Ý nghĩa sơ cấp của pháp quyền
là sự bảo vệ các quyền của con người bằng pháp luật
(hiến pháp và luật), kết hợp với ý nghĩa thứ cấp như trên
sẽ dẫn đến kết quả là quyền con người sẽ được bảo
vệ ở vị trí cao nhất của pháp luật. Và do đó Nhà nước
Pháp quyền (The rule of law) là một nhà nước mà bất chấp hình
thức của nó là gì đi nữa thì pháp luật của nó
<em><strong>phải bảo vệ các quyền của con người trên hết
mọi đối tượng khác một cách bình đẳng cho bất kỳ công
dân nào của nó</strong></em> mà không được có bất kỳ sự
phân biệt nào về các thuộc tính sinh học, địa vị xã hội
lẫn quan điểm chính trị của họ, cho dù đó là những cái
thuộc về thiểu số rất nhỏ. Nói cách khác, nhà nước pháp
quyền là một sự ủy trị để đại diện cho từng công dân
một để bảo vệ quyền con người của anh ta một cách bình
đẳng với tất cả mọi công dân khác mà không có bất kỳ
đối tượng nào khác được đặt lên trên các quyền đó của
anh ta. Sự bảo vệ ở đây phải bao gồm sự đảm bảo để
anh ta sử dụng được đầy đủ các quyền con người của
mình, ngăn ngừa người khác xâm phạm các quyền này của anh ta
và ngăn ngừa anh ta xâm phạm các quyền này của người khác.
Cho dù anh ta có bỏ phiếu cho nhà nước đó hay không thì nó
vẫn phải bảo vệ cho anh ta như vậy, ngay cả lúc anh ta bị
phạm pháp đi nữa.

<h2>QUYỀN CON NGƯỜI TỐI THƯỢNG</h2>

Một nhà nước làm được như vậy thì tất yếu nó là một
nhà nước dân chủ mà không cần phải gắn thêm thuộc tính
"của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân " làm chi trừ khi
chỉ sử dụng nó như là một khẩu hiệu. Dân chủ là một
tính chất của xã hội được hình thành nên từ sự vận
động trong thực tế cuộc sống của con người chứ không
phải là một hình thức xã hội, một phương thức cai trị
hoặc một mô hình chính trị. Do vậy chúng ta hay thấy rằng có
rất nhiều nước mang những cái tên dân chủ hay nhân dân
thường lại là những nước phản dân chủ nhất, áp đặt
nhân dân chuyên chế nhất. Một xã hội sẽ có tính chất dân
chủ chỉ khi nào người dân ở đó thực sự làm chủ chính
mình – tức có thể sử dụng đầy đủ quyền con người của
mình mà không cần xin phép ai và cũng không ai có quyền cho phép
họ. Muốn làm được như vậy thì phải tuân thủ các nguyên
tắc "Quyền con người trong nhà nước pháp quyền" như nêu
trên. Nguyên tắc này chính là một quy luật tự nhiên khách quan
mà loài người đã trải qua cả ngàn năm đúc kết thực chứng
để hiểu rõ. Và nhờ tuân theo quy luật này mà rất nhiều dân
tộc đã xây dựng được một xã hội dân chủ cho họ dưới
rất nhiều các hình thức nhà nước khác nhau như Quân chủ
lập hiến, Cộng hòa đại nghị, Cộng hòa tổng thống … cho
dù nguyên thủ quốc gia là vua hay thủ tướng hay tổng thống
thì vẫn phải ở dưới quyền con người được bảo vệ trên
hết và bình đẳng ở các quốc gia đó.

Do vậy việc xây dựng dân chủ bằng các mô hình đều dẫn
đến sai lầm vì dân chủ là tính chất được hình thành từ
dưới lên theo quy luật khách quan nói trên chứ không thể bằng
sự áp đặt từ trên xuống theo mô hình chủ quan. Nói cách
khác, bản chất của dân chủ – tức thành tố căn cơ tạo
nên dân chủ – là quyền con người phải được bảo vệ trên
hết và bình đẳng để tất cả người dân có thể tự tin
sử dụng chúng trọn vẹn. Bảo đảm được thành tố này –
tức tôn trọng quy luật Quyền con người trong Nhà nước pháp
quyền – thì chắc chắn sẽ tạo ra một nền dân chủ. Nền
dân chủ đó có thể có những hình thái, mô hình khác nhau tùy
thuộc vào ý muốn của đa số nhân dân. Chẳn hạn như, vì đa
số người dân Anh thích có vua/nữ hoàng nên họ bỏ phiếu
để duy trì hình thái quân chủ lập hiến để trao quyền tối
cao của họ cho người này nhằm kiểm soát các đảng phái
chính trị làm theo ý chí của họ và chống sự độc tài, và
họ không cho phép người này được tham gia các hoạt động
cầm quyền, điều hành đất nước để người đó không thể
lạm quyền. Khi nào họ thấy mô hình này không phù hợp nữa
thì họ sẽ bỏ phiếu thay đổi nó vì quyền của họ luôn
đứng trên hết, trên cả mô hình đó. Ý muốn của nhân dân
là mệnh lệnh bắt buộc.

<h2>QUY LUẬT ĐỂ PHÁT TRIỂN</h2>

Ý muốn đó có thể khác nhau bởi các thuộc tính sinh học,
địa vị xã hội và quan điểm chính trị của những người
khác nhau. Nhưng tất cả họ đều có một cái giống nhau và
bình đẳng tuyệt đối là quyền con người của họ không hề
khác nhau. Những ai có nổ lực vượt bậc thì sẽ đề ra
được những mô hình, phương thức tốt nhất, phù hợp nhất
với những hoàn cảnh, tình hình khác nhau thì sẽ thuyết phục
được đa số ủng hộ để bỏ phiếu trao quyền cho họ áp
dụng mô hình, phương thức đó cho đất nước. Do vậy những
cái này liên tục thay đổi theo thời gian và bị tác động
bởi bối cảnh lịch sử trong lúc sự bảo vệ quyền con
người trên hết và bình đẳng là không được thay đổi để
làm một nền tảng vững chắc – tức nền dân chủ – tạo
sự ổn định cho những sự thay đổi liên tục nói trên. Vi
phạm sự bảo vệ này là phản dân chủ, là không tuân theo quy
luật khách quan nên không bao giờ có được sự phát triển
bền vững, tạo ra những điều tốt đẹp. Sự phát triển cũng
phải tuân theo quy luật phát triển tự nhiên thì mới luôn
đạt được trạng thái cân bằng nên không bị đổ vỡ.

Nguyên tắc quyền con người trong nhà nước pháp quyền cũng
chính là quy luật phát triển tự nhiên như thế. Hình vẽ
dưới đây mô tả điều này :

<center><img src="http://danluan.org/files/u1/sub02/hinh-file61.jpeg"
width="401" height="414" alt="hinh-file61.jpeg" /></center>

Người Trung Hoa cổ có câu "dĩ bất biến ứng vạn biến"
rất hay. Phải dựa vào những cái không thay đổi để ứng phó
với những cái liên tục thay đổi, nếu không thì mọi sự
phát triển sẽ không có nền, mất gốc và do vậy sẽ sụp
đổ. Mà đối với con người thì chỉ có quy luật của vũ
trụ (tức vũ trụ quan) mới là bất biến không thể bị thay
đổi theo ý muốn của con người được. Còn những quy tắc
của con người (tức nhân sinh quan) thì luôn có thể thay đổi
bởi chính họ hoặc người khác. Lịch sử nhân loại đã
chứng minh rằng khi loài người phát hiện và hiểu được các
quy luật khách quan của vũ trụ thì xã hội của họ sẽ phát
triển vượt bậc. Điển hình là Newton phát hiện luật Vạn
vật hấp dẫn, Adam Smith phát hiện quy luật Bàn tay vô hình
(tức kinh thế thị trường ngày nay), Albert Einsteins phát hiện
thuyết Tương đối . Những phát hiện này đã khai sáng cho nhân
loại hiểu rõ những quy luật của vũ trụ đã tồn tại từ
thuở khai thiên lập địa. Từ đó thế giới đã phát triển
nhanh chóng cho đến ngày nay, tạo ra một sự thịnh vượng và
văn minh vĩ đại.

Nhưng sự phát triển của thế giới vật chất
như trên sẽ không thể bền vững, tốt đẹp nếu không dựa
trên những quy luật về tinh thần tự nhiên của con người.
Sự không tốt đẹp của nó – đúng hơn là tồi tệ – mà
loài người đã phải chịu đựng chính là những nạn nô lệ
chà đạp con người, những cuộc chiến để giành giật của
cải và hơn thua về ý thức hệ hủy diệt con người trải cả
hàng nghìn năm lịch sử, hoặc dùng quyền lực và lợi ích
vật chất để khống chế tư tưởng con người mới nổi lên
gần đây ở các chế độ đảng trị. Thế giới chúng ta sẽ
không thể phát triển tốt đẹp và hòa bình nếu căn nguyên
của các thảm họa trên không được nhìn nhận đúng để trừ
khử nó.

<h2>QUY LUẬT ĐỂ CÔNG BẰNG</h2>

Các thảm họa như trên đều xuất phát từ một nguồn gốc là
quyền lực tuyệt đối của quốc gia bị rơi vào tay của một
người hoặc một nhóm người cầm quyền – chính là tình
trạng chuyên chế, hay nói cách khác chính là sự bất công
trầm trọng – nên họ dễ dàng gây ra những thảm họa đó vì
lòng tham cá nhân. Do vậy nếu chúng ta làm cho thế giới công
bằng thì nhân loại sẽ tránh được những thảm họa tương
tự. Có một thời, vào lúc mà chủ nghĩa Cộng sản đang thịnh
hành, người ta đã tin rằng có thể đạt được sự công
bằng bằng cách áp đặt tư tưởng giống nhau tuyệt đối cho
con người và cào bằng nhu cầu vật chất của họ. Nhưng học
thuyết đó đã thất bại ê chề, đơn giản vì nó không hợp
với quy luật tự nhiên của con người – tư tưởng và nhu
cầu của con người không bao giờ có thể đồng nhất như nhau
được. Và chính sự đa dạng của những cái này làm cho xã
hội loài người phát triển. Cưỡng bức để đồng nhất
những cái đó đã làm cho sắc màu của cuộc sống xám xịt và
xã hội lạc hậu đến mức nào thì chúng ta cũng đều đã
chứng kiến.

Nhưng nếu có một quy luật về tinh thần giúp đạt được
công bằng thì phải tồn tại một thành tố nào đó mà tính
chất của nó đối với tất cả mọi người phải tuyệt đối
giống nhau bất chấp sự khác biệt về thuộc tính của họ
như màu da, sắc tộc, xuất thân, địa vị, tư tưởng, v.v…
Tương tự như thành tố thời gian vậy: ai cũng có được 24
giờ một ngày như nhau tuyệt đối bất kể họ sống ở đâu.
Cho dù không quá phức tạp nhưng phải mất mấy ngàn năm và
phải sau khi đã trải qua thảm họa của Thế chiến II thì nhân
loại mới có thể thừa nhận rộng rãi rằng: Quyền con người
là tuyệt đối như nhau cho bất kì ai là con người đang sống
bất kỳ đâu trên hành tinh này. Đây chính là nguyên tắc phổ
quát của Tuyên ngôn Toàn thế giới về Quyền con người mà
Liên hợp quốc đã long trọng tuyên bố vào năm 1948. Nguyên
tắc phổ quát đó cũng chính là quy luật của vũ trụ mà
người ta không thể thay đổi được. Rõ ràng là như vậy vì
không ai có thể làm cho người khác tự nhiên không muốn mình
có quyền được sống, được tự do, được an toàn cá nhân
để hạnh phúc. Dùng quyền lực có thể áp đặt, tước đoạt
các quyền đó của con người nhưng không thể làm cho họ thôi
khát khao có chúng.

Như vậy Quyền con người chính là thành tố có tính chất bất
biến và tuyệt đối bình đẳng đối với mọi người. Và
nếu đảm bảo tôn trọng thành tố này thì chúng ta sẽ có
được sự bình đẳng tuyệt đối cho từng người có được
tất cả quyền con người hoàn toàn giống nhau như ai cũng có 24
giờ/ngày vậy. Không ai có thể cho ai hoặc lấy đi của ai các
quyền và thời giờ của họ cả. Đến khi đó ai nỗ lực
tốt, biết tận dụng tốt hơn các quyền con người và thời
giờ của mình thì sẽ có quyền sở hữu nhiều thành quả hơn
nên sẽ vượt trội hơn. Đây chính là sự bình đẳng cơ bản
mà nó không chỉ tạo ra động lực lành mạnh thúc đẩy con
người nỗ lực vươn lên mà còn là một cái nền không thể
thiếu để kinh tế thị trường vận hành một cách đúng
đắn: muốn vươn lên phải cạnh tranh để đáp ứng nhu cầu
của người khác thay vì giành giật và chà đạp. Và khi đó xã
hội loài người sẽ phát triển nhanh chóng vì nhu cầu vật
chất lẫn tinh thần của họ liên tục được đáp ứng một
cách tốt nhất. Quy luật bàn tay vô hình sẽ tự nhiên điều
tiết nhu cầu và việc đáp ứng nhu cầu để đạt được một
trạng thái cân bằng tối ưu. Tuy nhiên bàn tay vô hình không
tự điều tiết được ở một số lĩnh vực và tình huống,
chẳng hạn: đơn giản thì có bảo đảm an toàn thực phẩm
phức tạp hơn là bảo vệ môi trường, hơn nữa là thuế và
các chính sách vĩ mô khác như an sinh, lợi ích cộng đồng, …
cho nên phải cần bàn tay hữu hình – chính là vai trò điều
tiết của nhà nước. Mà khi sự bình đẳng tuyệt đối được
đảm bảo thì nhà nước lúc đó chính là nhà nước pháp
quyền để bảo vệ quyền cho mỗi người. Nhờ vậy nó sẽ
điều tiết các vấn đề trên đạt đến trạng thái cân bằng
quyền lợi cho mọi người theo quan điểm của đa số. Trạng
thái đó là sự bình đẳng phổ biến mà sẽ thường xuyên
biến đổi theo ý muốn thay đổi của con người, kéo xã hội
phát triển lên theo đà tiến bộ về văn hóa của con người,
làm cho con người ngày càng thịnh vượng hơn, văn minh hơn.

<h2>THỊNH VƯỢNG HOẶC BẤT ỔN</h2>

Trên là cách để chúng ta xây dựng một xã hội ngày càng công
bằng hơn nhờ vậy mà thịnh vượng và văn minh hơn. Giá trị
của cách này là ở chổ nó tạo ra một sự cân bằng thực
chất giữa mọi người để họ thực sự chấp nhận trạng
thái bình đẳng phổ biến vì họ đã có đủ quyền tự do
để tranh đấu hoặc lựa chọn cho điều họ mong muốn. Chứ
không phải giá trị của nó nằm ở chổ đúng sai của các quan
điểm chuẩn tắc được lựa chọn. Ở đây không có đúng
hoặc sai, chỉ có quan điểm nào thuyết phục được càng
nhiều người thì càng phù hợp cho bối cảnh từng giai đoạn.
Không bao giờ có chân lý tuyệt đối ở các quan điểm này.
Mọi sự áp đặt quan điểm công bằng không những đã chứa
đựng mầm mống bất công mà còn tạo ra sự bất mãn mà ngay
cả có dùng quyền lực để ép buộc đi nữa thì cũng chỉ gây
ra sự đè nén chứ không phải cân bằng, sự chịu đựng chứ
không phải chấp nhận. Do vậy nó luôn tạo ra sự bất ổn
triền miên rồi dẫn đến sụp đổ khi sự đè nén và chịu
đựng đã tới hạn.

Tình trạng bất ổn lâu nay ở đất nước ta có nguồn gốc
như thế nên nếu chúng ta không nhìn nhận và giải quyết vấn
đề từ gốc thì mọi nỗ lực ổn định vĩ mô đều sẽ
thất bại, gây thêm tai họa. Nhưng nếu nhìn nhận đúng thì
chúng ta không những nhanh chóng ổn định mà còn sẽ tạo nên
những thành tựu vượt bậc. Sự nhìn nhận đó sẽ giúp chúng
ta tránh được một sự sụp đổ mà hậu quả của nó sẽ tàn
phá chúng ta khủng khiếp trong nhiều năm. Sự nhìn đó sẽ giúp
chúng ta có được một nền tảng chính trị vững chắc để
xây trên đó những thượng tầng kinh tế, xã hội, văn hóa
liên tục cao hơn mà vẫn ổn định, và có đầy đủ mọi
quyền con người của mình như bao dân tộc tiến bộ ở các
quốc gia phát triển để ngày càng thịnh vượng và văn minh.
Nhờ vậy mà chúng ta hạnh phúc.

Sự nhìn nhận đó lại rất đơn giản. Chỉ cần chúng ta tự
tin sử dụng hết tất cả các quyền mặc nhiên của mình theo
Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người và đã được
hiến định đầy đủ thành các quyền công dân của nhân dân
Việt nam tại Hiến pháp của nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt nam. Đó là những quyền con người của chúng ta
trong nhà nước pháp quyền của chúng ta. Sự TỰ TIN đó chắc
chắn và nhanh chóng sẽ tạo nên một nền DÂN CHỦ thực chất
cho chúng ta mà ở đó quyền con người thiêng liêng luôn ngự
trị tối thượng để bất kỳ ai cũng có được sự bình
đẳng tuyệt đối về quyền của mình so với người khác.
Nhờ nền dân chủ đó mà chúng ta sẽ có được sự CÔNG BẰNG
để xác lập các trạng thái bình đẳng phổ biến làm cân
bằng – tức hài hòa ý muốn của chúng ta. Nhờ vậy mà nhu
cầu vật chất lẫn tinh thần của mọi người luôn được
đáp ứng tốt nhất, làm chúng ta giàu có và văn hóa. Chỉ khi
đó Việt Nam ta mới THỊNH VƯỢNG và VĂN MINH được.

Và cũng chỉ có như vậy thì quyền lực tuyệt đối của các
quốc gia trên thế giới mới không nằm trong tay của một nhóm
nhỏ cầm quyền, giúp họ dùng nó để gây ra những thảm họa
vật chất lẫn tinh thần cho nhân loại. Đó là cách chúng ta
thúc đẩy hòa bình cho trái đất.

Khi chúng ta tự tin sử dụng các quyền bất khả xâm phạm của
mình thì sẽ buộc những người cầm quyền ở bất cứ thời
kỳ nào cũng tôn trọng nguyên tắc Quyền con người trong nhà
nước pháp quyền, cũng tức là tuân thủ quy luật phát triển
khách quan. Đất nước ta đang đối mặt với quá nhiều vấn
đề, nhưng chỉ cần chúng ta tự tin như vậy thì tất yếu
chúng sẽ được giải quyết tốt đẹp theo quy luật đó.

Vì vậy mục tiêu tối thượng của Phong trào con đường Việt
nam là: "Quyền con người phải được bảo vệ trên hết và
bình đẳng tại Việt Nam ".

TRẦN HUỲNH DUY THỨC
Người khởi xướng

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/12952), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!