luôn cảm thấy ngột ngạt, ấm ức, tức tối, vô vọng… Sở
dĩ chúng ta có cảm giác này vì sự dối trá đang tràn lan trong
cuộc sống.
Hầu như ngày nào chúng ta cũng "chạm trán" với sự giả
dối, nhưng chúng ta lại cố tình lờ đi vì đấu tranh với sự
giả dối không đơn giản chút nào. Có những sự giả dối vô
hại, thậm chí có chút lợi ích nho nhỏ, nhưng đại đa số
giả dối có hại – cái hại đó lớn tới mức làm băng hoại
đạo đức xã hội, suy tàn quốc gia.
<h2>Ai cũng ghét sự giả dối nhưng hầu như ai cũng mắc
phải</h2>
Trong những người trưởng thành, không ai dám chắc mình trung
thực tuyệt đối suốt đời, vì cuộc sống phong phú, đa dạng
phức tạp tới mức nhiều khi con người không phân biệt
được đâu là thật, đâu là giả. Rất nhiều người tự răn
mình là không được dối trá. Họ đã cố gắng làm như vậy
cho đến lúc hoàn cảnh bắt buộc họ phải nói dối. Lúc đó
họ tự an ủi mình là sự nói dối của mình vô hại, thậm
chí là có lợi nho nhỏ. Điển hình cho hoàn cảnh này là nhân
vật bà xơ trong tiểu thuyết "Những người khốn khổ" của
V. Hugo. Bà xơ này chưa một lần nói dối nhưng để cứu Jean
Valjean (người mà bà rất kính trọng) bà đã nói dối cảnh
sát.
Có những người cứ nghĩ mình rất thành thật, nhưng không
biết là đã bị nhiễm thói đạo đức giả vào tận xương
tủy. Lại có những người không có khả năng thành thật với
chính mình. Mà không thành thật với bản thân mình cũng là
một sự giả dối.
Sự giả dối ít bị lên án, ít bị vạch mặt vì ai cũng cảm
thấy mình không đủ tư cách để nói lên điều này. Hơn nữa,
nhiều người còn lập luận rằng, họ nói dối với dụng ý
tốt, lời nói dối đôi khi lại trở thành hữu ích nếu biết
rằng sự thật trong một số trường hợp không có ích cho ai.
Tuy nhiên, với những người sống có nguyên tắc, chủ nhân
của những lời nói dối kia vẫn bị khép tội dối trá.
Nhưng sự dối trá trong hoạt động sản xuất kinh doanh, trong
quản lý điều hành, trong hoạt động chính trị mới ghê gớm.
Những sự dối trá này mới chính là nguồn gốc gây nên những
điều xấu xa, bẩn thỉu. Để đấu tranh với sự dối trá,
rất cần sự nhận diện, phân biệt, xếp loại.
<h2>Sự giả dối đã thành một phần của văn hoá ứng xử
trong cuộc sống</h2>
Vào thế kỷ thứ XVIII, ở nước Anh, những người phụ nữ
trang điểm còn bị khép tội lừa đảo, nhưng nay việc trang
điểm cho phụ nữ đã được đẩy lên thành một nghề hái ra
tiền. Con người đã thỏa hiệp với các dạng nói dối vô
hại và sự giả dối không lời như sử dụng mỹ phẩm, tóc
giả, phẫu thuật thẩm mỹ… Đó là do nhu cầu của cuộc
sống. Nhà văn Mark Twain đã viết: "Người ta giả dối bất cứ
khi nào, cả trong lúc ngủ và lúc thức, trong lúc buồn và vui.
Nếu người nào đó giữ được cái lưỡi im lặng, anh ta sẽ
chuyển sang giả dối bằng thái độ". Sự giả dối giống
như một thứ kỹ năng, tồn tại trong mỗi con người và
được sử dụng khá thoải mái.
Đã có một số nghiên cứu nghiêm túc về sự nói dối của con
người. Năm 2004, nhà tâm lý học Robert S.Feldman ở Đại học
Massachusetts (Mỹ), sau khi phân tích những cuộc nói chuyện của
sinh viên với người lạ, đã công bố: Hơn 60% số người có
biểu hiện nói dối trong khoảng thời gian mỗi 10 phút. Mức
độ dối trá được sắp xếp từ thổi phồng cho đến bịa
đặt. Nam giới và nữ giới có tần suất nói dối như nhau,
nhưng mục đích nói dối khác nhau. Trong khi phụ nữ có khuynh
hướng giả dối để đối tượng yên tâm thì nam giới lại
dùng sự giả dối cốt để tự an ủi chính mình.
Vì sao con người dễ dàng lừa dối và bị lừa dối đến
vậy? Vì điều đó góp phần không nhỏ vào sự thành công trong
quá trình sinh tồn của chúng ta. Dối trá để tồn tại, dối
trá để giúp nhau, dối trá để thăng tiến… Có thể nói,
dối trá là một "sản phẩm đa năng" được sinh ra từ não
bộ, giúp con người thoát hiểm trong nhiều trường hợp nguy
cấp. Nhưng cũng chính dối trá hủy hoại nhiều điều tốt
đẹp ở con người.
Trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, những người bình
thường nói dối cho yên chuyện, để hưởng lợi tí chút. Còn
những người có chức, có quyền nói dối để thực hiện
những dự tính, những âm mưu của mình. Chính vì vậy đây là
sự dối trá rất nguy hiểm vì chúng thường được tô vẽ cho
tốt đẹp hoặc được "bảo kê" bằng sự đe doạ. Họ
dựa trên nguyên tắc: Con người nếu không tin thì cũng phải
biết sợ. Người Việt Nam hiện nay có lẽ sợ công an nhất.
Đến bọn trẻ con không chịu ăn, mẹ dọa: "Không ăn các chú
công an đến bắt bây giờ!", thế là chúng nó nuốt lấy,
nuốt để.
<h2>Dối trá đã có điều kiện phát triển tràn lan và đang tác
oai, tác quái</h2>
Bệnh thành tích là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự
dối trá tập thể. Điều này chúng ta dễ dàng nhận ra khi các
nhà máy, xí nghiệp, cơ quan làm báo cáo tổng kết cuối năm
thời bao cấp. Đọc các báo cáo này, chúng ta thấy hầu hết
đều đạt được những thành tích cao, hoàn thành và hoàn
thành vượt mức kế hoạch. Đây là sự dối trá của nhiều
tập thể, chính vì vậy mà có những lúc chúng ta phải cãi vã
với nhau để giành được quyền mua một chiếc áo may ô hay
một ống kem đánh răng.
Cũng xin được nói thêm là việc báo cáo láo chính là một
trong những nguyên nhân cơ bản khiến cường quốc Liên Xô sụp
đổ. Những số liệu thống kê đẹp đẽ đã khiến một số
nhà lãnh đạo quan liêu vẫn tưởng rằng Liên Xô đang phát
triển vững chắc. Sự thật, cuối những năm bảy mươi của
thế kỷ XX kinh tế Liên Xô đã bước vào suy thoái. Dân khổ
nên người ta chán chế độ, lười làm việc, chờ cơ hội
để phán kháng.
Bây giờ ở Việt Nam chúng ta không thiếu đồ dùng nữa nhưng
không phải vì thế mà sự dối trá ít đi. Sự dối trá hiện
nay trở nên tinh vi hơn, xảy ra ở cả những nơi tôn nghiêm,
sang trọng. Do vậy, ảnh hưởng xấu của nó cũng ghê gớm hơn,
lâu dài hơn.
Đảng Cộng sản Việt Nam đang phát động phong trào chỉnh
Đảng nên tôi nói thêm điều này: Rất nhiều người dối trá
khi vào Đảng. Chỉ cần so sánh những việc làm của họ hiện
này với những lời thề, lời hứa tại lễ kết nạp là chúng
ta nhận ra sự dối trá ngay thôi. Tôi xin nói cụ thể hơn: Cách
đây khoảng 30 năm, tôi (khi đấy đang công tác tại Tạp chí
Cộng sản) có tham gia cùng với một nhóm nhỏ của Ban Tuyên
huấn Trung ương điều tra (chỉ dùng cho mục đích nghiên cứu)
động cơ vào Đảng. Kết quả thế này (đương nhiên là chỉ
tương đối thôi, khó chính xác vì chúng tôi làm trong diện
hẹp, phương pháp chưa thật sự khoa học): 1. Vì lý tưởng
cộng sản: khoảng 7%; 2. Để có cơ hội tiến thân: khoảng 50%;
3. Cho yên chuyện: khoảng 43%.
Trước cách mạng tháng 8 – 1945 và trong thời kỳ chiến tranh,
đại đa số vào Đảng là vì lý tưởng vì vậy Đảng rất
mạnh. Còn bây giờ phần lớn những người vào Đảng lại
không vì lý tưởng thì làm sao cho Đảng mạnh đây?! Chỉnh
Đảng có giải quyết được vấn đề này không?
Thật đáng lo là trong khoa học, trong giáo dục sự dối trá
cũng đầy rẫy. Tuyển sinh sau đại học hiện nay gian lận
nhiều nhất. Nhiều người khẳng định: Tại một số cơ sở
đào tạo sau đại học, nếu không chạy tiền thì không thể
nào thi đỗ để làm thạc sỹ, tiến sỹ!
Hậu quả đáng buồn là khoa học - lĩnh vực đáng ra phải
tuyệt đối trung thực cũng không thể "giữ mình" được
nữa. Tại sao có sự dối trá trong khoa học? Tại vì họ phải
chạy chọt mất tiền mới thành thạc sỹ, tiến sỹ! Hơn nữa,
nếu có những nhà khoa học được đào tạo minh bạch, nghiêm
túc; họ lạị bị quản lý theo luật công chức như quản lý
các nhân viên hành chính. Vì vậy đáng ra các nhà khoa học chỉ
tập trung vào nghiên cứu, sáng tạo thì lại phải đối phó
với rất nhiều thứ. Có một số viện nghiên cứu khoa học ở
Hà Nội bắt tất cả cán bộ, nhân viên phải lấy vân tay để
làm thẻ vào cửa. Những người không chịu làm thẻ thì bị
kỷ luật, thậm chí không được vào phòng làm việc. Còn
những người làm thẻ rồi, đến phòng làm việc ngủ vẫn
được chấm công. Quản lý như vậy không sinh ra sự dối trá
mới lạ!?
Về nguyên tắc, ở đâu mà sự dối trá ngự trị thì ở đó
khoa học không hoạt động có hiệu quả được. Khoa học Việt
Nam vài chục năm nay hầu như không có thành tựu gì đáng kể.
Xây dựng một trường đại học có chất lượng cao, có đẳng
cấp quốc tế chúng ta cũng không làm được thì nói gì đến
những phát minh?! Điều này có nhiều lý do, nhưng lý do chính
là nền khoa học của chúng ta đang bị tha hoá, đang có sự
dối trá ở trong đó.
<h2>Có đấu tranh được với sự dối trá không?</h2>
Nhưng xét cho cùng, sự giả dối vẫn là thói xấu bị muôn
đời bị con người căm ghét. Đã căm ghét thì phải tìm cách
đấu tranh, loại bỏ. Nhận diện sự giả dối không hề khó.
Chỉ qua một vụ rắc rối ở Tiên Lãng, chúng ta đã thấy sự
dối trá phơi bày ra cả. Sự dối trá nổi đình nổi đám
nhất, chưa biết thuộc về ai? Một số người phản ánh: Bí
thư Thành ủy Hải Phòng nói ngược lại kết luận của Thủ
tướng. Những người lãnh đạo Câu lạc bộ Bạch Đằng
khẳng định ngược lại. Sự thật chỉ có một, cái không
đúng với sự thật là dối trá. Chỉ có điều chưa ai làm rõ
điều này. Đã có toàn văn kết luận của Thủ tướng. Chỉ
cần công bố nội dung buổi nói chuyện của Bí thư Thành ủy
Hỉa Phòng, chúng ta biết được ai là người dối trá và Bí
thư có nói ngược lại kết luận của Thủ tướng không?
Đấu tranh với dối trá mới là điều cần bàn, cần động
viên nhau vì đây là việc làm nguy hiểm. Tại sao nguy hiểm?
Bởi vì sự dối trá gây nguy hại nhiều nhất thuộc về những
người có chức, có quyền. Cái câu tục ngữ "Muốn nói gian
làm quan mà nói" tưởng chí đúng với quan ngày xưa, hóa ra
đúng với cả thời nay.
Vấn đề nơi đỗ xe đang nóng bỏng ở Hà Nội. Hậu quả của
việc này cũng do sự dối trá gây nên: Bao nhiêu điểm quy
hoạch để đỗ xe thì họ lại làm việc khác. Ai làm được
việc này nếu không phải là quan chức? Một ví dụ cụ thể:
Báo chí (đặc biệt là báo Tiền Phong) phản ánh về những sai
phạm trong việc cống hoá đoạn mương Liễu Giai – Linh Lang
trên đường Phan Kế Bính để làm chỗ đỗ xe. Lãnh đạo
quận Ba Đình và Tp Hà Nội đã vào cuộc. Họ nói chắc nịch:
"Phần nào làm không đúng với thiết kế phải dỡ bỏ!".
Có người tưởng đây là thái độ quyết liệt và trung thực,
nhưng phần lớn nhận ra rằng, đây chỉ là sự giả dối vì
không chỉ rõ thời gian và cơ quan phải làm việc này. Và đến
nay toàn bộ công trình xây dựng ở đây đã được đưa vào
sử dụng, nhưng lại là của hàng bán xe máy, quần áo, quán cà
phê… Như vậy, chúng ta biết được sự giả dối, đã đấu
tranh nhưng không có hiệu quả.
Đấy chỉ là một ví dụ nhỏ và rất cụ thể thôi. Trong
cuộc sống hiện nay, còn nhiều sự giả dối to lớn và nghiêm
trọng hơn nhiều vẫn tiếp tục diễn ra một cách công khai.
Chuyện bức xúc nhất hiện nay là hàng loạt ô tô, xe máy bỗng
nhiên bị cháy mà không rõ nguyên nhân – đây là hậu quả
tổng hợp của nhiều sự giả dối cùng một lúc, trong đó có
xăng bị pha chế, có sự bất lực của khoa học, có sự vô
trách nhiệm của những người quản lý. Bắt quả tang những
người làm bẩn xăng có khó không? Không khó, báo chí đã chỉ
ra. Tìm ra nguyên nhân cháy xe có khó không? Cũng không vì cấu
tạo ô tô, xe máy chẳng còn gì là bí ẩn nữa. Cái khó ở
đây là những người có trách nhiệm chỉ giả vờ quan tâm,
giả vờ tích cực, giả vờ quyết liệt. Nguyên nhân xe cháy
chắc chắn sẽ được tìm ra vì đây là một vụ việc cụ
thể và không quá rối rắm.
Cái đáng lo nhất hiện nay là sự giả dối ở tầm vĩ mô. Nói
một cách rõ ràng, thẳng thắn thì những phát biểu chung chung,
những lời hứa hão, những mục tiêu to tát không đi kèm những
biện pháp khả thi cũng là sự giả dối. Hơn nữa, sự giả
dối loại này gây tác hại to lớn và lâu dài. Mà đấu tranh
với những loại giả dối này là vô cùng khó.
Muốn đấu tranh có hiệu quả với sự giả dối, cần phải có
sự dũng cảm ở trong mỗi con người. Một khi con người không
sợ hãi mới mong đấu tranh với sự dối trá có kết quả.
Chiến dịch chỉnh Đảng đang bắt đầu, có hy vọng gì
không?...
H. B. K.
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/11864), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét