Dân Luận: Nguyễn Gia Kiểng - Quyền con người

<div class="special_quote">"…Cuộc thảo luận về ưu tiên giữa
hai loại quyền đã rất gay go, có lúc dữ dội, đôi khi đẫm
máu. Các chế độ cộng sản đã hứa hẹn những quyền được
có và nhân danh lời hứa không hề được thực hiện này để
xoá bỏ những quyền không bị…"</div>

<strong>Lời Tòa Soạn eThongLuan:</strong> <em>"Biến cố Đoàn Văn
Vươn" đang đặt ra cho chính quyền Việt Nam một bài toán nan
giải: Nếu im lặng hoặc bênh vực chính quyền Hải Phòng và
Tiên Lãng thì rõ ràng đảng đối lập với nhân dân. Nếu
đảng trừng phạt đám cường hào mới này thì đảng phải
thừa nhận là chính quyền sai phạm và yếu kém. Đâu là nguyên
nhân dẫn đến việc một cựu quân nhân, một kỹ sư nông
nghiệp, một nông dân đã có những hành động quyết liệt và
tuyệt vọng như anh Đoàn văn Vươn? Dư luận và giới báo chí
đang mổ xẻ những nguyên nhân này. Theo chúng tôi thì nguyên
nhân của mọi nguyên nhân là do chính quyền Việt Nam không tôn
trọng và thực thi các quyền căn bản của công dân, quyền
của mỗi con người. Dù rằng Việt Nam đã gia nhập Liên Hợp
Quốc vào năm 1977 và Việt Nam cũng đã kí vào bản "Tuyên
ngôn Quốc tế về Nhân Quyền". Để rộng đường dư luận
chúng tôi đăng lại bài viết trước đây của ông Nguyễn Gia
Kiểng về "Quyền con người" và Bản "Tuyên ngôn Quốc tế
về Nhân quyền" của Liên Hợp Quốc năm 1948.</em>

Chúng ta có thể mừng rằng cuộc tranh luận quyền con người
đã ngã ngũ, quyền con người đã được nhìn nhận là một
giá trị phổ cập. Nhưng cũng chính vì không còn thảo luận
nữa mà quyền con người có nguy cơ trở thành mơ hồ; người
ta cảm nhận như là một điều hiển nhiên nhưng không thể
giải thích một cách minh bạch và do đó không thể tranh đấu
cho nhân quyền một cách thuyết phục và hiệu lực. Chưa kể
là còn có thể không hiểu đúng và lý luận lệch lạc. Đây
không phải chỉ là một giả thuyết, trong nhiều trường hợp
đã thực sự có những phát biểu rất đáng buồn. Có những
người tuyến bố chỉ tranh đấu cho nhân quyền chứ không "làm
chính trị"; họ coi hoạt động nhân quyền như một hành động
từ thiện mà quên, hay không biết, rằng nhân quyền bao giờ
cũng thuần túy là một vấn đề chính trị. Tệ hơn nữa, còn
có người tự nhận là tranh đấu cho dân chủ nhưng lại phân
biệt những quyền cấp một (gồm quyền được ăn no, mặc
ấm, săn sóc sức khỏe và những quyền tương tự) cần được
thoả mãn ngay, và những quyền cấp hai (gồm các quyền tự do
chính trị và văn hoá) có thể trì hoãn, mà không hiểu rằng
ngay cả những chính quyền độc tài cũng không còn lý luận
như vậy nữa. Những quyền gọi là "cấp một" thực ra chỉ là
quyền con vật chứ không phải quyền con người. Bản Tuyên
Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền, được cả thế giới văn minh nhìn
nhận, không có sự phân biệt này. Vấn đề chỉ là chọn
đứng về phía thế giới văn minh hay chọn làm đồng loã với
những chế độ chà đạp nhân quyền mà thôi. Và tại sao, vì
lý do siêu hình nào, căn cứ vào kinh nghiệm cụ thể nào, các
quyền tự do chính trị và văn hoá lại mâu thuẫn với cơm no
áo ấm?

Sự thiếu kém tư tưởng của người Việt Nam biểu lộ qua
chính một danh xưng đã thành thói quen: Bản Tuyên Ngôn Quốc
Tế Nhân Quyền. Cụm từ này được dùng để dịch cụm từ
Universal Declaration of Human Rights (tiếng Pháp là Déclaration
Universelle des Droits de l'Homme). Dịch như vậy không những sai
mà còn trái nghĩa. Universal có nghĩa là phổ cập, nghĩa là
phải được coi là đúng ở mọi nơi, bởi mọi người. Quốc
tế (International) là giữa các nước. Đáng lẽ phải gọi là
Tuyên Ngôn Phổ Cập Về Quyền Con Người hay Tuyên Ngôn Toàn
Cầu Về Nhân Quyền. Từ "quốc tế" không những chỉ sai mà
còn phản nghĩa vì nó làm người ta hiểu lầm rằng nhân quyền
là một vấn đề trong bang giao giữa các quốc gia mà không kể
đến những gì xảy ra trong mỗi quốc gia, trong khi đây là văn
kiện khẳng định quyền của mỗi cá nhân. Về nội dung nó là
một bản tuyên ngôn của tự do cá nhân, không phân biệt quốc
tịch, địa lý, chủng tộc, hay bất cứ một tiêu chuẩn nào,
mà mọi người, mọi đoàn thể và mọi nhà nước phải tôn
trọng (1). Những lấn cấn và sai lệch như vậy chứng tỏ
rằng thảo luận lại để nhìn rõ hơn về quyền con người
vẫn còn cần thiết.

Cụm từ "quyền con người", hay nhân quyền, đặt ra ít nhất
bốn câu hỏi: Con người mà chúng ta nói đến là con người
nào? Ai ban phát những quyền này và nhân danh cái gì? Những
quyền con người là những quyền nào? Tất cả những quyền
ấy có ngang hàng với nhau không, hay có những quyền phải
được tôn trọng một cách tuyệt đối, tức khắc và toàn
diện, và những quyền khác chỉ có thể thoả mãn theo từng
hoàn cảnh?

<strong>Câu hỏi "con người nào?" không giản dị như người ta
tưởng.</strong> Đã phải mất hơn hai thế kỷ tranh cãi người
ta mới đạt tới câu trả lời dứt khoát: đó là mỗi cá
nhân, không phân biệt theo bất cứ tiêu chuẩn nào. Đó là tôi,
là bạn, là bất cứ mỗi người nào mà chúng ta có thể gặp,
hoặc biết tới, hoặc nghĩ tới. Con người phổ cập này một
mặt khá trừu tượng vì không chỉ định riêng một cá nhân
nào cả, nhưng mặt khác lại rất cụ thể vì thể hiện một
cách toàn diện trong mỗi cá nhân. Đây là một vấn đề triết
lý tế nhị. Tại Tây Âu và Hoa Kỳ, con người này, mà đặc
tính cốt lõi là phải được nhìn nhận và tôn trọng vì có
những quyền căn bản không thể xâm phạm, dù đã manh nha với
Phật giáo, Thiên Chúa giáo và tư tưởng cổ Hy Lạp, đã chỉ
được thực sự thai nghén từ thế kỷ 16, giai đoạn cuối
của thời Phục Hưng, và ra chào đời cuối thế kỷ Ánh Sáng
(thế kỷ 18), trong đó sự xuất hiện của đạo Tin Lành một
cách vô tình đã góp phần đáng kể. Các nước châu Á và châu
Phi chỉ thực sự biết đến cá nhân sau khi tiếp xúc với
phương Tây. Trước khi cá nhân xuất hiện chỉ có con người
thành viên của một đoàn thể hay một đẳng cấp nào đó. Con
người thành viên này không có sự hiện hữu độc lập và
những quyền riêng biệt.

Sự ra đời của con người phổ cập này đã rất khó khăn,
sự trưởng thành của nó cũng khó khăn không kém. Cho đến
cuối thế kỷ 20, và một phần nào đó ngay trong lúc này, vẫn
còn có những người không thừa nhận sự hiện hữu của cá
nhân độc lập. Hai triết gia lớn cuối thế kỷ 18 và đầu
thế kỷ 19 là Edmund Burke và Joseph de Maistre phủ nhận con
người phổ cập, mà họ gọi "con người trừu tượng", một
cách quyết liệt. Đối với họ chỉ có con người thuộc một
chủng tộc, một quốc gia, một tôn giáo hay một giai cấp mà
thôi. Trong suốt hai thế kỷ 19 và 20, Karl Marx và trường phái
của ông cũng phủ nhận một cách thù ghét cá nhân và chủ
nghĩa cá nhân. Marx định nghĩa cá nhân như là "con người tách
biệt khỏi xã hội" và đồng hoá nó với sự vị kỷ. Các
chế độ cộng sản không biểu quyết bản Tuyên Ngôn Quốc Tế
Nhân Quyền và chà đạp trắng trợn con người không khác gì
các chủ nghĩa phát-xít, quốc xã.

Cá nhân (individu), tức con người phổ cập, đã chỉ được
nhìn nhận và tôn trọng (ít nhất trên lý thuyết) nhờ hai sự
kiện: một là các nước dân chủ, lấy chủ nghĩa cá nhân làm
nền tảng, đã thành công hơn hẳn các chế độ chuyên chính
chà đạp con người; hai là các tiến bộ về khoa học và nhân
chủng học đã chứng minh được rằng quả nhiên có một
giống người, khác hẳn với các động vật khác, có cấu tạo
như nhau, những khả năng bẩm sinh như nhau, những bản năng,
ước vọng và suy tư giống nhau, và chia sẻ với nhau một số
giá trị chung. Có thể nói khám phá trọng đại nhất của loài
người đã là khám phá ra chính mình, khám phá ra cá nhân.

Những gì vừa nói trên đây có thể bị một số người coi là
mông lung. Họ lầm. Sự không biết đến cá nhân đã có những
hậu quả, triết lý cũng như cụ thể, rất trầm trọng.

Một thí dụ là trường phái Lãng Mạn (Romanticism) tại châu Âu
đã bị trôi dạt rất xa khỏi tinh thần khởi đầu của nó
chỉ vì sự thiếu vắng của cá nhân. Trường phái này bắt
đầu bằng một tuyên ngôn tự do tuyệt đối: "Tôi không cần
phải giống ai cả, tôi không bị ràng buộc vào một hệ thống
giá trị nào cả, tôi tự tạo cho mình những giá trị của
riêng mình". Tôi tự cho tự do tuyệt đối để sáng tạo. Nhưng
"tôi" là ai ? Vào lúc đó (thế kỷ 17) cá nhân chưa xuất hiện,
vả lại trường phái Lãng Mạn đã phủ nhận cá nhân khi
khẳng định "tôi không giống ai cả", trong khi nền tảng của
khái niệm cá nhân chính là niềm tin có một giống người trong
đó mỗi thành viên có những khả năng giống nhau và chia sẻ
một số giá trị.

Sự thiếu vắng cá nhân đã tức khắc biến cái tôi lãng mạn
thành cái tôi tập thể: nhà nước, đảng, tôn giáo. Cái tôi
mà người ta tuyên bố giải phóng lúc ban đầu chẳng còn gì
cả, nó chỉ như viên gạch trong một lâu đài, và chỉ có lâu
đài là đáng kể. Cái tự do tuyệt đối bất chấp mọi giá
trị mà người ta định dành cho "tôi" biến thành tự do tuyệt
đối của tập thể, đúng hơn là quyền muốn làm gì cũng
được của người cầm quyền. Từ đó nảy ra những khẩu
hiệu "tổ quốc trên hết", "đảng đã quyết định như thế",
"dân làm chủ" nhưng "dân" không là ai cả mà chỉ có người
đại diện toàn quyền là đảng và nhà nước. Đảng và nhà
nước không thể sai vì không bị ràng buộc bởi một hệ
thống giá trị nào cả. Lenin đã nói một câu chắc nịch như
nhát búa của đao phủ : "Đạo đức là những gì tốt cho
đảng cộng sản", các tín đồ của Lenin tại Việt Nam cũng
ngạo nghễ không kém : "Yêu nước là yêu chủ nghĩa xã hội"
(phải hiểu : chống chủ nghĩa xã hội là phản quốc). Sự
vắng bóng của cá nhân đã khiến cho trường phái Lãng Mạn,
một phong trào có mục tiêu giải phóng và sáng tạo lúc ban
đầu, biến thành nhà hộ sinh cho những chủ nghĩa chuyên chính
cộng sản, phát-xít, quốc xã Đức, quân phiệt Nhật. Đây là
sự hoại loạn (perversion) lớn nhất trong lịch sử tư tưởng
thế giới.

Một thí dụ khác. Nước Pháp thường tự hào là quê hương
của nhân quyền. Họ coi bản Tuyên Ngôn Quyền Con Người và
Quyền Công Dân (Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen) năm
1789 có giá trị tương đương với bản Tuyên Ngôn Độc Lập
của Hoa Kỳ năm 1776. Điều này sai, điểm khác biệt lớn giữa
hai văn kiện này là định nghĩa về con người. Con người trong
bản tuyên ngôn của Hoa Kỳ là cá nhân, vừa phổ cập và trừu
tượng vì không là riêng ai, vừa rất cụ thể vì có thể là
bất cứ người nào trên thế giới. Con người trong bản tuyên
ngôn của Pháp là một công dân Pháp. Người Pháp cũng đề ra
những quyền căn bản và phổ cập của con người, nhưng hầu
như họ chỉ nhìn nhận những quyền này cho người Pháp. Thái
độ này thể hiện một cách cụ thể trong tư tưởng chính
trị Pháp: cho đến thế chiến II Pháp là một đế quốc thực
dân, thực hiện dân chủ tại nước họ nhưng chà đạp nhân
quyền tại các thuộc địa. Người dân các thuộc địa không
được nhìn nhận là công dân (citoyen) Pháp, họ chỉ được coi
là thần dân Pháp (sujet français). Hoa Kỳ, cái nôi thực sự
của quyền con người và chủ nghĩa cá nhân, không có thuộc
địa. Nước Anh, gần với văn hoá Mỹ hơn, tuy cũng có thuộc
địa nhưng đối xử với các thuộc địa theo một tinh thần
rất khác với Pháp. Họ coi mối liên hệ với các thuộc địa
là liên lạc thương mại ; nếu cần họ giúp các thuộc địa
lập ra các quốc gia để làm những đối tác bình đẳng với
họ, như trường hợp Úc, Canada, Mã Lai và Ấn Độ. Họ tôn
trọng quyền con người trong các thuộc địa bởi vì họ có ý
niệm rõ ràng về cá nhân. Đối với họ, con người là con
người. Đối với Pháp, con người trước hết là người Pháp,
người Ý, người Việt, người Congo, v.v. (2).

Những thí dụ trên cho thấy vai trò nền tảng của cá nhân và
chủ nghĩa cá nhân. Vắng bóng cá nhân những tư tưởng tốt
đẹp cũng trở thành bệnh hoạn.

<strong>Ai ban phát quyền con người và nhân danh cái gì?</strong>

Câu hỏi này giản dị hơn nhiều so với câu hỏi "con người
nào ?" trên đây. Bản Tuyên Ngôn Độc Lập của Hoa Kỳ trả
lời một cách giản dị và dứt khoát : thượng đế tạo ra con
người và ban cho con người những quyền cơ bản, không thể
bị tước đoạt, không thể chuyển nhượng và không thể tiêu
hao với thời gian. Khẳng định này rập khuôn theo tư tưởng
chính trị của John Locke (1632-1704). Có những câu được chép
gần như nguyên văn từ tác phẩm Tổng Luận Về Chính Quyền
Dân Sự (Second Treaty of Civil Government) của ông. Như vậy
thượng đế là căn bản chính đáng của quyền con người và
vì thượng đế là tối cao nên quyền con người cũng là tối
cao, và là quyền tự nhiên.

Bản Tuyên Ngôn Quyền Con Người và Quyền Công Dân năm 1789
dựa trên một nền tảng chính đáng khác: đó là "các đại
biểu của nhân dân Pháp họp thành đại hội" tuyên bố các
quyền con người và công dân với sự chứng giám của Đấng
Tối Cao (l'Être Suprême). Như vậy tính chính đáng của tuyên
ngôn này bị giới hạn. Trước hết là về tính phổ cập,
nếu những quyền này do một hội đồng đại biểu của nhân
dân Pháp quyết định thì một hội đồng đại biểu của một
dân tộc khác (thí dụ dân tộc Libya) cũng có quyền qui định
một cách khác. Mặt khác lại có thêm khái niệm "công dân",
một khái niệm chính trị và một tư cách do chính quyền nhìn
nhận, như vậy không áp dụng cho những người không được coi
là công dân. (Ở đây xin mở một ngoặc đơn để chú thích
về một vấn đề từ ngữ chính trị Việt Nam. Khái niệm xã
hội dân sự (civil society) được một số tác giả dịch ra
tiếng Việt là "xã hội công dân". Tôi không đồng ý với cụm
từ này ; một người dù không được nhà nước cộng sản
Việt Nam coi là công dân vẫn là một người và do đó vẫn có
những quyền cơ bản, một trong những quyền này là quyền tham
dự vào các đoàn thể, nghĩa là hiện diện trong xã hội dân
sự). Sau cùng, ngay trọng nội bộ một dân tộc, cái gì một
hội đồng quyết định thì sau đó một hội đồng khác có
thể bãi bỏ, Đấng Tối Cao có hiện diện hay không cũng bất
lực. Tóm lại, tính chính đáng của bản Tuyên Ngôn Quyền Con
Người và Quyền Công Dân của Pháp bị giới hạn cả về
không gian lẫn thời gian.

Những quyền con người trong Tuyên Ngôn Độc Lập của Mỹ như
vậy có tính chính đáng vững mạnh hơn nhiều. Nhưng bản tuyên
ngôn này lấy Thượng Đế làm nền tảng chính đáng cho quyền
con người nên một câu hỏi được đặt ra : nếu tôi không
phải là tín đồ Thiên Chúa giáo và không tin ở sự hiện hữu
của thượng đế thì sao ? Ngay từ thế kỷ 17, giữa một châu
Âu Thiên Chúa giáo, đã có những nhà tư tưởng (như Grotius)
tuyên bố dõng dạc "dù có Thượng Đế hay không thì những
quyền cơ bản của con người vẫn thế". Bản Tuyên Ngôn Quốc
Tế Nhân Quyền (cụm từ sai lầm đáng tiếc này đã trở thành
thông dụng !) một phần nào đã giải quyết trên lý thuyết
nền tảng chính đáng của quyền con người: đó là cộng
đồng các quốc gia, thay mặt cho Nhân Loại, tự khẳng định
những quyền căn bản của con người. Đây là một bước tiến
lớn của loài người trên lộ trình tự giải phóng mình và
khẳng định chính mình. Tuy nhiên bước tiến này vẫn chưa
đủ xa và đủ mạnh, bởi vì Liên Hiệp Quốc vẫn còn chấp
nhận những thành viên chà đạp trắng trợn quyền con người,
như Trung Quốc, Việt Nam, Cuba và nhiều nước khác ; đại biểu
các nhà nước này nhiều khi hiện diện ngay trong ủy ban nhân
quyền của Liên Hiệp Quốc. Như vậy thì cuộc chinh phục tự
do của con người vẫn chưa xong.

Tương lai sẽ ra sao ? Cần nhận định một cách dứt khoát là
các quyền căn bản qui định trong Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân
Quyền này - tự do cư trú, tự do chọn lựa nghề nghiệp, tự
do tín ngưỡng, tự do ngôn luận và thông tin, tự do thành lập
và tham gia các tổ chức, tự do bầu cử và ứng cử, v.v. -
định nghĩa rõ rệt một chế độ dân chủ. Bản tuyên ngôn
này cũng chính là Tuyên Ngôn Dân Chủ. Như vậy, quyền con
người sẽ chỉ được thể hiện trọn vẹn khi dân chủ trở
thành trật tự mới của thế giới. Chúng ta có mọi lý do để
tin tưởng rằng trật tự này sẽ được thực hiện trễ nhất
là trong một hai thập niên nữa. Lúc đó thế giới sẽ quả
thực bước vào thời đại văn minh.

<strong>Những quyền nào và theo thứ tự nào?</strong>

Câu hỏi này phức tạp hơn và sẽ luôn luôn cần được thảo
luận và cập nhật. Một cách tóm lược ta có thể phân biệt
hai loại quyền : những "quyền không bị" (freedoms from /
droits-libertés) và những "quyền được có" (freedoms to
/droits-créances).

Những quyền không bị là những quyền căn bản tối thiểu :
không bị xâm phạm tới cơ thể, gia đình, tài sản ; không bị
cấm đoán phát biểu lập trường, thu nhận và phổ biến thông
tin ; không bị cấm cản thành lập và tham gia các tổ chức,
ứng cử và bầu cử, v.v. Những quyền này qui định một không
gian cá nhân mà nhà nước hay bất cứ ai không thể xâm phạm.
Đó là những quyền tự do căn bản.

Những quyền được có là những gì cá nhân có thể đòi hỏi
ở cộng đồng, đặc biệt là nhà nước, thí dụ như quyền
được có một lợi tức bảo đảm một mức sống xứng đáng
về thực phẩm, sức khỏe, nhà ở ; được hưởng giáo dục
miễn phí, được trợ cấp sinh đẻ và nuôi con, được có
công ăn việc làm và được hưởng một số ngày nghỉ có trả
lương, v.v. (những điều 23, 24, 25 và 26 của Tuyên Ngôn Quốc
Tế Nhân Quyền).

Tùy theo thứ tự ưu tiên dành cho hai loại quyền này mà tự do
hay bình đẳng được coi trọng hơn. Những quyền không bị
bảo đảm tự do, trong khi những quyền được có có mục đích
bảo đảm một mức độ bình đẳng nào đó để tự do không
phải chỉ là một khái niệm trừu tượng và có thể rỗng
nghĩa đối với những người yếu đuối hoặc thiếu may mắn
(quyền tự do đi du lịch ở Bahamas có ý nghĩa gì khi tôi không
có tiền ngay cả để mua thực phẩm ?). Cuộc thảo luận về
ưu tiên giữa hai loại quyền đã rất gay go, có lúc dữ dội,
đôi khi đẫm máu. Các chế độ cộng sản đã hứa hẹn những
quyền được có và nhân danh lời hứa không hề được thực
hiện này để xoá bỏ những quyền không bị.

Một cách khách quan và lương thiện, chúng ta có thể đưa ra
một vài nhận định. Trước hết, thực tế cho thấy các xã
hội tôn trọng tự do cũng là những xã hội phồn vinh nhất và
tự do không phải là hậu quả mà là nguyên nhân của phát
triển, bởi vì các xã hội dân chủ và phát triển đã chọn
tự do kể từ lúc họ chưa phát triển, như Hoa Kỳ từ ngày
lập quốc, và nhờ đó đã phát triển nhanh. Nhân quyền và dân
chủ chưa bao giờ ngăn cản một dân tộc trở thành giàu mạnh.
Đây là một tin vui vì nó chứng tỏ khả năng lớn của con
người. Con người tự do có khả năng làm ra những phép mầu.
Mặt khác, các quyền được có, dù không ai có thể phủ nhận
tinh thần quảng đại của chúng, cần được quan niệm một
cách dè dặt. Chúng ta chỉ có thể đòi hỏi nhiều ở nhà
nước nếu ngược lại chúng ta chấp nhận cho nhà nước khá
nhiều quyền. Càng đòi hỏi ở nhà nước bao nhiêu thì càng
phải chấp nhận một nhà nước kềnh càng bấy nhiêu và không
gian cá nhân càng bị thu hẹp bấy nhiêu. Và quyền lực đẻ ra
tham nhũng và lạm quyền, với hậu quả là áp bức và nghèo
khổ.

Nhà nước tốt nhất vẫn là một tối thiểu, chỉ còn lại
vấn đề thế nào là tối thiểu, một vấn đề tế nhị.
Phải hết sức thận trọng đối với nhà nước. Con người
nói chung vừa mong manh vừa không thông thái. Nếu không được
bảo đảm một không gian tự do cá nhân bất khả xâm phạm, nó
có nguy cơ bị giảm thiểu đến chỗ không còn gì. Từ chỗ
làm cho người dân, người cầm quyền rất dễ đi đến chỗ
làm thay cho người dân, suy nghĩ thay cho người dân, quyết
định những gì là tốt cho người dân, những gì người dân
nên biết và không nên biết, phải làm và không được làm.
Các quyền được có đã là lý cớ để các chế độ cộng
sản, quân phiệt, phát-xít, quốc xã tước bỏ những quyền
phải có, nghĩa là những quyền không bị, tạo ra những tai
họa kinh khủng trong thế kỷ 20.

Chìa khoá để giải đáp bài toán này không phải là kỹ thuật
mà là triết lý. Một lần nữa chúng ta không được quên một
yếu tố căn bản : con người, với tất cả những khả năng,
thiếu sót và yếu kém của nó. Con người có giới hạn cho nên
không thể xây dựng ra được những xã hội tuyệt hảo. Những
giá trị cao quí nhất thường mâu thuẫn với nhau. Chọn tự do
tuyệt đối, chúng ta để cho kẻ mạnh đàn áp kẻ yếu, sói
ăn thịt cừu; chọn bình đẳng tuyệt đối, chúng ta phải cấm
kinh doanh để đừng ai giàu có hơn ai và đóng cửa các trường
đại học để đừng ai thông thái hơn ai. Cũng thế, sáng tạo
mâu thuẫn với ổn định, công lý không phải lúc nào cũng
thể hiện được sự bao dung. Chúng ta luôn luôn phải thoả
hiệp, đó là bắt buộc của loài người. Tìm thoả hiệp tối
ưu là nghệ thuật và sự quyến rũ của hoạt động chính
trị.

Nếu cần phải có một nguyên tắc cho hoạt động chính trị
để đừng bị trôi giạt như người đi biển không la bàn thì
ta có thể nói : con người phải được tôn trọng trước hết,
xã hội sẽ phải làm tối đa cho mỗi thành viên trong chừng
mực khả năng của nó. Nói khác đi, các quyền tự do căn bản,
các quyền không bị phải được tôn trọng trước, các quyền
được có sẽ ngày càng tăng, và mãi mãi tiếp tục tăng lên,
cùng với sự gia tăng phồn vinh của xã hội. Một xã hội
quảng đại nhất cũng chỉ có thể cho những gì nó có.

<strong>Tranh đấu cho nhân quyền</strong>

Một người bạn ở Mỹ rất tận tụy tranh đấu cho nhân
quyền trong gần hai thập niên qua ghé Paris thăm tôi mùa hè này.
Anh đặt câu hỏi: "Tại sao nhân quyền bị chà đạp tại Việt
Nam như vậy mà chúng ta vẫn chưa có được một phong trào nhân
quyền mạnh?".

Chính tôi cũng đặt một câu hỏi tương tự: "Tại sao chế
độ cộng sản đã kéo dài ba mươi năm rồi mà chúng ta vẫn
chưa hình thành được một tập hợp dân chủ có tầm vóc ?".
Chắc chắn là dân tộc Việt Nam đã quá mệt mỏi vì nghèo
khổ và vì đã trải qua một cuộc chiến dài và đẫm máu,
nhưng một phần của câu trả lời có lẽ là chúng ta chưa nhìn
rõ vấn đề. Chúng ta vẫn còn phân biệt nhân quyền và chính
trị, đấu tranh cho nhân quyền và đấu tranh cho dân chủ, và do
đó phân tán lực lượng. Nhân quyền bao giờ cũng là một vấn
đề chính trị. Một tổ chức nhân quyền quốc tế như Amnesty
International hoặc Human Rights Watch có thể phi chính trị, bởi vì
họ bảo vệ nhân quyền cho các nước khác, nhưng cuộc tranh
đấu vì nhân quyền, tức là vì tự do, dân chủ, cho chính
nước mình không thể nào khác hơn là một cuộc đấu tranh
chính trị. Cả hai tài liệu gốc rễ của bản Tuyên Ngôn Quốc
Tế Nhân Quyền -Tuyên Ngôn Độc Lập của Hoa Kỳ năm 1776 và
Tuyên Ngôn Quyền Con Người và Quyền Công Dân năm 1789 của
Pháp- đều là thành quả của những đấu tranh chính trị rất
khốc liệt.

Sau cùng, để tạm kết luận, chúng ta cần lưu ý tới ý nghĩa
triết học của chính khái niệm "quyền". Quyền thuộc về
luật và vì thế nó phải thẳng thắn, nó không thể chấp
nhận thoả hiệp trên những điểm cơ bản, nếu không nó không
còn là quyền. Quyền luôn luôn đối nghịch với thực tại ;
nhân danh thực tại để hy sinh quyền là một thái độ đầu
hàng hèn nhát ; quyền đòi hỏi nhìn thực tại với con mắt
của con người chứ không chấp nhận để nhìn con người từ
thực tại ; sự phản kháng là cốt lõi của quyền. Quyền cũng
không thể chấp nhận sự vô lý ; nó là thành quả của trí
tuệ và nó không thể tách ra khỏi sự hợp lý vì trí tuệ là
nền tảng chính đáng của nó. Những gì đúng với khái niệm
quyền lại càng đúng với quyền con người bởi vì đó là
những quyền bắt buộc nhất. Trong cuộc tranh đấu cho nhân
quyền, cũng là tranh đấu cho dân chủ, lập trường đúng nhất
là không nhân nhượng, đòi hỏi thực hiện tức khắc và trọn
vẹn các quyền tự do cơ bản. Đừng sợ rơi vào bẫy giáo
điều, quyền con người chỉ là qui luật tự nhiên của sự
sống.

Nguyễn Gia Kiểng

<h2>Phụ lục: Tuyên Ngôn Phổ Cập về Quyền Con Người</h2>

Xét rằng việc thừa nhận phẩm giá bẩm sinh và những quyền
bình đẳng bất khả chuyển nhượng của tất cả các phần
tử trong đại gia đình nhân loại là nền tảng của tự do,
công lý và hoà bình thế giới.

Xét rằng việc coi thường và khinh miệt nhân quyền đã đưa
tới những hành động dã man làm phẫn nộ lương tâm nhân
loại, và việc đạt tới một thế giới trong đó mọi người
được tự do ngôn luận và tự do tín ngưỡng, được giải
thoát khỏi sự sợ hãi và khốn cùng, được tuyên xưng là
nguyện vọng cao cả nhất của con người.

Xét rằng điều cốt yếu là nhân quyền phải được một chế
độ pháp trị bảo vệ để con người khỏi bị dồn vào thế
cùng, phải nổi dậy chống áp bức và bạo quyền.

Xét rằng điều cốt yếu là phải phát triển những tương quan
hữu nghị giữa các quốc gia.

Xét rằng, trong Hiến Chương Liên Hiệp Quốc, các dân tộc đã
tái xác nhận niềm tin vào những nhân quyền căn bản, vào
phẩm cách và giá trị của con người, vào quyền bình đẳng
nam nữ, cùng quyết tâm thúc đẩy tiến bộ xã hội và nâng cao
mức sống trong một môi trường tự do hơn.

Xét rằng các quốc gia hội viên đã cam kết hợp tác với Liên
Hiệp Quốc để phát huy sự tôn trọng và thực thi trên toàn
cầu những nhân quyền và những quyền tự do căn bản.

Xét rằng một quan niệm chung về tự do và nhân quyền là
điều tối quan trọng để thực hiện trọn vẹn cam kết ấy.

Do đó, ĐẠI HỘI ĐỒNG LIÊN HIỆP QUỐC:

Công bố bản Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền này như một tiêu
chuẩn thực hiện chung cho tất cả các dân tộc và quốc gia,
sao cho mỗi cá nhân và đoàn thể xã hội luôn nhớ tới bản
tuyên ngôn này, nỗ lực phát huy sự tôn trọng các quyền tự
do này bằng học vấn và giáo dục, và bằng những biện pháp
lũy tiến trên bình diện quốc gia và quốc tế, bảo đảm sự
thừa nhận và thực thi trên toàn cầu các quyền tự do này cho
các dân tộc thuộc các quốc gia hội viên hay thuộc các lãnh
thỗ bị giám hộ.

Tất cả mọi người sinh ra đều được tự do và bình đẳng
về nhân phẩm và quyền. Mọi con người đều được tạo hoá
ban cho lý trí và lương tâm và cần phải đối xử với nhau
trong tình bằng hữu.

Mọi người đều được hưởng tất cả những quyền và tự
do nêu trong Bản tuyên ngôn này, không phân biệt chủng tộc,
màu da, giới tính, ngôn ngữ, tôn giáo, quan điểm chính trị hay
các quan điểm khác, nguồn gốc quốc gia hay xã hội, tài sản,
thành phần xuất thân hay địa vị xã hội.

Ngoài ra, cũng không có bất cứ sự phân biệt nào về địa
vị chính trị, pháp quyền hay quốc tế của quốc gia hay lãnh
thổ mà một người xuất thân, cho dù quốc gia hay lãnh thổ
đó được độc lập, được đặt dưới chế độ uỷ trị,
chưa tự quản hay có chủ quyền hạn chế.

Mọi người đều có quyền sống, tự do và an toàn cá nhân.

Không ai phải làm nô lệ hay bị cưõng bức làm việc như nô
lệ; mọi hình thức nô lệ và buôn bán nô lệ đều bị ngăn
cấm.

Không ai bị tra tấn hay bị đối xử, xử phạt một cách tàn
bạo, vô nhân đạo hay hạ thấp nhân phẩm.

Mọi người đều có quyền được thừa nhận tư cách là con
người trước pháp luật ở khắp mọi nơi.

Tất cả mọi người đều bình đẳng trước pháp luật và
được pháp luật bảo vệ như nhau không có bất cứ sự phân
biệt nào. Tất cả mọi người đều được bảo vệ như nhau
chống lại mọi hình thức phân biệt đối xử vi phạm Bản
tuyên ngôn này cũng như chống lại mọi hành vi xúi giục phân
biệt đối xử như vậy.

Mọi người đều có quyền được các toà án quốc gia có
thẩm quyền bênh vực theo pháp luật trước những hành vi vi
phạm các quyền cơ bản do hiến pháp hay luật pháp quy định.

Không ai bị bắt, giam giữ hay đày đi nơi khác một cách độc
đoán.

Mọi người, với tư cách bình đẳng về mọi phương diện,
đều có quyền được một toà án độc lập và vô tư phân
xử công bằng và công khai để xác định quyền, nghĩa vụ
hoặc bất cứ một lời buộc tội nào đối với người đó.

1. Mọi người, nếu bị quy tội hình sự, đều có quyền
được coi là vô tội cho đến khi một toà án công khai, nơi
người đó đã có được tất cả những đảm bảo cần thiết
để bào chữa cho mình, chứng minh được tội trạng của
người đó dựa trên cơ sở luật pháp.

2. Không ai bị kết tội hình sự vì một hành vi hay sự tắc
trách không bị coi là một tội hình sự theo quy định của
luật pháp quốc gia hay quốc tế vào thời điểm đó. Cũng như
không cho phép áp dụng hình thức xử phạt đối với một tội
hình sự nặng hơn so với quy định của luật pháp lúc bấy
giờ cho mức độ phạm tội cụ thể như vậy.

Không ai bị can thiệp một cách độc đoán đối với cuộc
sống riêng tư, gia đình, nơi ở hay thư tín của cá nhân
người đó cũng như không bị xâm phạm tới danh dự và uy tín.
Mọi người đều được pháp luật bảo vệ chống lại những
hành vi can thiệp hoặc xâm phạm như vậy.

1. Mọi người đều có quyền tự do đi lại và cư trú trong
phạm vi lãnh thổ của mỗi quốc gia.

2. Mọi người đều có quyền rời khỏi bất cứ nước nào,
kể cả nước mình, cũng như có quyền trở về nước mình.

1. Mọi người đều có quyền tìm kiếm và được lánh nạn ở
những nước khác khi bị ngược đãi.

2. Quyền này không được áp dụng trong trường hợp đương
sự bị truy tố vì những tội không mang tính chất chính trị
hay vì những hành vi đi ngược lại mục tiêu và nguyên tắc
của Liên Hợp Quốc.

1. Mọi người đều có quyền nhập quốc tịch của một nước
nào đó.

2. Không ai bị tước đoạt quốc tịch của mình hay bị khước
từ quyền được thay đổi quốc tịch một cách độc đoán.

1. Nam hay nữ đến tuổi thành niên đều có quyền kết hôn và
xây dựng gia đình mà không có bất cứ một hạn chế nào về
chủng tộc, quốc tịch hay tôn giáo. Họ có quyền bình đẳng
trong việc kết hôn, trong cuộc sống vợ chồng và lúc ly hôn.

2. Việc kết hôn chỉ được tiến hành khi có sự đồng ý
hoàn toàn và tự nguyện của cả hai bên.

3. Gia đình là một đơn vị tự nhiên và cơ bản của xã hội
và được xã hội và nhà nước bảo vệ.

1. Mọi người đều có quyền sở hữu tài sản của riêng mình
hay chung với những người khác.

2. Không ai bị tước đoạt tài sản của mình một cách độc
đoán.

Mọi người đều có quyền tự do suy nghĩ, ý thức và tôn
giáo, kể cả tự do thay đổi tôn giáo hay tín ngưỡng, và tự
do thể hiện tôn giáo hoặc tín ngưỡng dưới hình thức
truyền bá, thực hành, thờ phụng hoặc lễ tiết, với tư cách
cá nhân hay tập thể, công khai hay riêng tư.

Mọi người đều có quyền tự do ngôn luận và bầy tỏ quan
điểm; kể cả tự do bảo lưu ý kiến không phụ thuộc vào
bất cứ sự can thiệp nào, cũng như tự do tìm kiếm, thu nhận,
tryền bá thông tin và ý kiến bằng bất cứ phương tiện thông
tin đại chúng nào và không giới hạn về biên giới.

1. Mọi người đều có quyền tự do họp hành và tham gia hiệp
hội một cách hoà bình.

2. Không ai bị bắt buộc phải tham gia một hiệp hội nào.

1. Mọi người đều có quyền tham gia vào chính quyền của
nước mình, một cách trực tiếp hay thông qua những đại diện
được tự do lựa chọn.

2. Mọi người đều có quyền được hưởng các dịch vụ công
cộng của đất nước mình một cách bình đẳng.

3. Ý chí của nhân dân là cơ sở tạo nên quyền lực của
chính quyền; ý chí này được thể hiện qua các cuộc bầu cử
định kỳ và thực sự, theo nguyên tắc bỏ phiếu phổ thông
và bình đẳng và được thực hiện qua bỏ phiếu kín hoặc qua
các thủ tục bỏ phiếu tự do tương tự.

Với tư cách là thành viên của xã hội, mọi người đều có
quyền được hưởng bảo hiểm xã hội cũng như được thực
hiện các quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá không thể
thiếu đối với nhân phẩm và tự do phát triển nhân cách của
mình, thông qua nỗ lực quốc gia, hợp tác quốc tế và phù
hợp với hệ thống tổ chức và nguồn lực của mỗi quốc
gia.

1. Mọi người đều có quyền làm việc, tự do lựa chọn công
việc, được hưởng điều kiện làm việc công bằng và thuận
lợi và được bảo vệ chống lại tình trạng thất nghiệp.

2. Mọi người đều có quyền được trả công ngang nhau cho
công việc như nhau, không có bất cứ sự phân biệt đối xử
nào.

3. Mọi người lao động đều có quyền được hưởng chế
độ thù lao công bằng và thuận lợi đảm bảo cho sự tồn
tại của bản thân và gia đình xứng đáng với nhân phẩm và
được hỗ trợ thêm từ các hình thức bảo trợ xã hội khác,
nếu cần thiết.

4. Mọi người đều có quyền thành lập và tham gia các tổ
chức công đoàn để bảo vệ quyền lợi của mình.

Mọi người đều có quyền nghỉ ngơi và giải trí, kể cả
quyền được hạn chế hợp lý về số giờ làm việc và
hưởng những ngày nghỉ định kỳ được trả lương.

1. Mọi người đều có quyền được hưởng mức sống đủ
để đảm bảo sức khoẻ và phúc lợi của bản thân và gia
đình, về các mặt ăn, mặc, ở, y tế và các dịch vụ xã
hội cần thiết khác, cũng như có quyền được bảo hiểm trong
trường hợp thất nghiệp, ốm đau, tàn tật, goá bụa, già nua
hoặc thiếu phương tiện sinh sống do những hoàn cảnh khách
quan vượt quá khả năng kiểm soát của mình.

2. Các bà mẹ và trẻ em cần được chăm sóc và giúp đỡ
đặc biệt. Tất cả trẻ em, sinh ra trong hoặc ngoài giá thú,
đều được hưởng mức độ bảo trợ xã hội như nhau.

1. Mọi người đều có quyền được học hành. Phải áp dụng
chế độ giáo dục miễn phí, ít nhất là ở bậc tiểu học
và giáo dục cơ sở. Giáo dục tiểu học là bắt buộc. Giáo
dục kỹ thuật và ngành nghề phải mang tính phổ thông, và
giáo dục cao học phải theo nguyên tắc công bằng cho bất cứ
ai có đủ khả năng.

2. Giáo dục phải hướng tới mục tiêu giúp con người phát
triển đầy đủ nhân cách và thúc đẩy sự tôn trọng đối
với các quyền và tự do cơ bản của con người. Giáo dục
phải tăng cường sự hiểu biết, lòng vị tha và tình bằng
hữu giữa tất cả các dân tộc, các nhóm tôn giáo và chủng
tộc, cũng như phải đẩy mạnh các hoạt động của Liên Hợp
Quốc vì mục đích gìn giữ hoà bình.

3. Cha, mẹ có quyền ưu tiên lựa chọn loại hình giáo dục cho
con cái.

1. Mọi người đều có quyền tự do tham gia vào đời sống văn
hoá của cộng đồng, được thưởng thức nghệ thuật và chia
xẻ những thành tựu và lợi ích của tiến bộ khoa học.

2. Mọi người đều có quyền được bảo hộ đối với những
quyền lợi về vật chất và tinh thần xuất phát từ công
trình khoa học, văn học và nhgệ thuật mà người đó là tác
giả.

Mọi người đều có quyền được hưởng trật tự xã hội và
trật tự quốc tế trong đó các quyền và tự do nêu trong Bản
tuyên ngôn này có thể được thực hiện đầy đủ.

1. Mọi người đều có nghĩa vụ đối với cộng đồng là nơi
duy nhất người đó có thể phát triển nhân cách của mình
một cách tự do và đầy đủ.

2. Khi thực hiện các quyền và tự do của mình, mọi người
chỉ chịu những hạn chế do luật định, nhằm mục đích duy
nhất là đảm bảo sự công nhận và tôn trọng thích đáng
đối với các quyền và tự do của người khác cũng như đáp
ứng những yêu cầu chính đáng về đạo đức, trật tự xã
hội và phúc lợi chung trong một xã hội dân chủ.

3. Trong bất cứ trường hợp nào, việc thực hiện những
quyền và tự do này cũng knông được đi ngược lại với
những mục tiêu và nguyên tắc của Liên Hợp Quốc.

Không được phép diễn giải bất kỳ điều khoản nào trong
Bản tuyên ngôn này theo hướng ngầm ý cho phép bất kỳ quốc
gia, nhóm người hay cá nhân nào được quyền tham gia vào bất
kỳ hoạt động nào hay thực hiện bất kỳ hành vi nào nhằm
phá hoại bất kỳ quyền và tự do nào nêu trong Bản tuyên ngôn
này.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/11419), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Dân Luận

Pages

Nguyễn Gia Kiểng - Quyền con người

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Copyright Text