của khoa học và công nghệ đã không làm cho Trái đất-ngôi
nhà chung của chúng ta tươi đẹp hơn, Xã hội loài người trở
nên nhân bản hơn, và Con người có cuộc sống hạnh phúc
hơn... ít ra là so với kỳ vọng của nhân loại từ sau thời
Phục hưng (TK 14) và nhất là sau thời kỳ Khai sáng (TK 18). Văn
minh vật chất rõ ràng ngày càng cao, nhưng văn minh tinh thần có
vẻ như đang xuống thấp, nhất là nhìn từ góc độ văn
hóa-đạo đức xã hội. Tri thức tràn trề mà vẫn <em>Vô
minh</em>, lòng trắc ẩn không còn đủ để ngăn ngừa sự
<em>Vô cảm</em>. Ở phương Đông cũng thế mà phương Tây cũng
thế; nước giầu và nước nghèo đều thế cả; xứ mình cũng
không phải là ngoại lệ...
Hơn 2500 năm trước Đức Phật đã chứng ngộ và tuyên giảng
Tứ diệu đế (Bốn sự thật cao minh) là : KHỔ (mọi nỗi khổ
đau đều có nguyên nhân), TẬP (nguyên nhân gây nên khổ đau là
tham, sân, si), DIỆT (có thể loại trừ được các mầm độc
gây nên khổ đau ấy) bằng ĐẠO (tu hành tâm linh tích cực).
Nếu mọi người trên thế gian này đều làm được đúng
điều Phật dạy thì cõi Niết bàn ngay trên trần gian này đã
có từ lâu. Tiếc thay số người tin vào điều Phật dạy không
nhiều, những người thực sự làm theo Phật chắc chắn là ít
hơn, số tu hành tâm linh đến mức chứng ngộ còn hiếm hoi hơn
nữa. Chắc đó cũng là quy luật của sự phát triển. Bởi lẽ,
nếu cõi Niết bàn chỉ có toàn những điều Chân Thiện Mỹ
thì nó không thể tồn tại trên trần thế, vì ở chốn nhân
gian có giả mới có Chân, có ác mới có Thiện, có xấu có
Đẹp (Mỹ). Nhân loại chỉ mong cái tốt Đẹp nhiều hơn cái
xấu xa , cái Thiện thắng cái ác, và cái Chân thực lấn át
cái giả dối. Ngoài Đạo Phật, các tôn giáo khác đều có lý
do tồn tại chính đáng khi tôn sùng các giá trị
Chân-Thiện-Mỹ và răn đe <em>Tham-Sân-Si</em> để Hành tinh xanh
này tươi đẹp hơn, Xã hội loài người nhân bản hơn và Con
người có cuộc sống hạnh phúc hơn…
<em>Tham </em>(tham lam, vụ lợi, ích kỷ, …) và <em>Sân </em>(nóng
giận, đố kỵ, ghen tỵ…) xem ra có vẻ dễ được khắc chế
hơn là Si (dốt nát, mê muội, cuồng tín…). <em>Tham </em>và
<em>Sân </em>làm sói mòn lòng trắc ẩn và gia tăng sự vô cảm.
Chúng dễ được khắc chế hơn vì không ai không nhận ra sự
<em>Tham </em>và sự <em>Sân </em>của mình, chỉ còn khó là ở
chỗ có muốn và có đủ năng lực kiềm chế chúng không? Nói
cho cùng thì <em>Tham </em>và <em>Sân </em>cũng là do <em>Si </em>mà
ra, càng Si thì càng dễ <em>Tham </em>và <em>Sân</em>. Nhưng <em>Si
</em>thì nhiều khi không thể tự nhận biết, bởi nó chính là
sự Vô minh; tự khai minh (để rũ bỏ Vô minh) cũng khó như là
tự nâng mình lên khỏi mặt đất. Cái vô minh của một cá
nhân hay một tập thể có quyền lực có thể tạo ra cái <em>Si
</em>cộng đồng thông qua tác động tâm lý đám đông hoặc
dùng quyền lực áp đặt. Niềm tin u mê vào tính siêu việt
của tộc người Germain của dân tộc Đức để biện minh cho
việc tàn sát dân tộc khác trong thời kỳ Hitler cầm quyền là
một minh chứng điển hình cho cái <em>Si </em>cộng đồng đã
đẫn đến tội ác diệt chủng. Trước đó lịch sử loài
người cũng đã từng chứng kiến một niềm tin u mê vào tính
ưu việt của một giai tầng xã hội là động lực của cuộc
cách mạng bạo lực để kỳ thị và loại trừ các giai tầng
khác, đặc biệt là trí thức. Cái Si cộng đồng này đã sụp
đổ ở nguyên quán là Liên bang Xô viết cũ, nhưng tàn dư của
nó vẫn còn đó, ở đôi nơi…
Sự cố chấp, thực lòng hay dối trá cũng vậy thôi, vào một
ý thức hệ lỗi thời nào đó cũng là một biểu hiện của
sự <em>Vô minh</em>. Không tin vào Dân, không dựa vào Dân; không
đặt quyền lơị của dân tộc lên trên mọi giáo điều chủ
thuyết, mọi lợi ich nhóm ... đều là <em>Si</em>, là <em>Vô
minh</em> cả.<em> Vô minh</em> trực tiếp dẫn đến <em>Vô
cảm</em>. Cái <em>Vô cảm</em> đáng sợ nhất mà chúng ta đang
hàng ngày chứng kiến là sự <em>Vô cảm</em> của rất nhiều
bộ phận trong hệ thống quyền lực trước sự bất công thê
thảm mà biết bao người dân thường đang phải gánh chịu;
trước sự tàn phá thậm tệ môi trường và tài nguyên thiên
nhiên; trước sự xuống cấp một cách nguy hại của văn hoá -
giáo dục - đạo đức xã hội...
Những biểu hiện <em>Vô minh</em> và <em>Vô cảm</em> như thế
chỉ có thể bị hạn chế, bị đẩy lui trong một thể chế
dân chủ, với một nền giáo dục nhân văn. Thể chế dân chủ
đảm bảo những quyền tự do cơ bản của con người, trong đó
quyền tự do bầy tỏ chính kiến của mình để làm phong phú,
đa dạng và đổi mới tư duy của toàn xã hội để gạt bỏ
mọi giáo điều ý thức hệ, có lẽ là quan trọng nhất. Tự do
có thể là khát vọng bẩm sinh của con người, nhưng Dân chủ
thì phải được giác ngộ, được rèn luyện gian truân trong
thực tiễn cuộc sống mới dần dần có được. Nền giáo dục
đào tạo ra những con người có tri thức hữu dụng và lòng
trắc ẩn để tránh xa Vô minh và Vô cảm phải được xây
dựng theo một triết lý hết sức nhân bản. Chẳng hạn như
đề xuất của triết gia hiện đại người Pháp - Edgar Morin
về sứ mạng và mục tiêu của giáo dục:
1) Hình thành những khối óc được rèn luyện tốt; đào tạo
những con người có đủ năng lực tổ chức và liên kết các
trí thức để mưu cầu hạnh phúc cho bản thân mình và cho toàn
xã hội chứ không phải nhồi nhét kiến thức theo kiểu chất
vào kho.
2) Giáo dục về hoàn cảnh con người, làm cho mọi người có ý
thức sâu sắc thế nào là một con người. Dạy cho thế hệ
trẻ cách sống, chuẩn bị cho họ biết cách đối mặt với
những khó khăn và những vấn đề chung của cả loài người.
3) Thực tập tư cách công dân của đất nước và của toàn
thế giới; có năng lực đối thoại, khoan dung trong thế giới
phức hợp và đa dạng.
Để có một thể chế dân chủ hơn, một nền giáo dục lành
mạnh hơn, xã hội không chỉ trông chờ vào vào sự thực thi
nghĩa vụ của các cơ quan và tổ chức lãnh đạo quyền lực,
mà còn hy vọng vào sự dấn thân của tầng lớp trí thức tinh
hoa của dân tộc – những người không chỉ có trình độ học
vấn – chuyên môn cao, mà trước hết phải có ý thức trách
nhiệm xã hội, dám công khai bày tỏ và bảo vệ chính kiến
của mình.
Ngày xưa Nguyễn Trường Tộ (1828-1871) là một trí thức dấn
thân theo kiểu của ông : trong cuộc đời ngắn ngủi của mình
ông đã gửi lên Vua Tự Đức 30 bản tấu trình đề xuất kế
hoạch canh tân đất nước và khoảng 60 bản điều trần về
đủ mọi thứ khác. Nhưng Vua không nghe thì đành chịu! Cùng
thời với ông, Fukuzawa Yukichi (1835-1901) đã nổi lên như một
ngôi sao sáng trong giới trí thức Nhật Bản thời ấy. Ông
không chỉ tấu trình cho Nhật hoàng mà tìm mọi cách truyền bá
tư tưởng canh tân cho đồng nghiệp, học trò và toàn xã hội.
Có thể nói ông là rường cột tinh thần cho phong trào Minh trị
duy tân. Sự phát triển theo các con đường khác nhau, và kết
quả cũng khác nhau, của Việt Nam và Nhật Bản có lẽ đã bắt
đầu từ đó. Nửa thế kỷ sau, có một lớp chí sỹ của phong
trào Duy Tân và Đông kinh nghĩa thục, đứng đầu là cụ Phan
Châu Trinh, đã dũng cảm đi theo con đường của Fukuzawa, chủ
trương làm cách mạng văn hóa và giáo dục. Nhưng đã thất
bại vì chính quyền thuộc địa đàn áp dã man.
Ngày nay chính quyền luôn luôn được khẳng định là của nhân
dân, vì vậy điều kiện tấu trình, điều trần cũng như
triển khai thực hiện những đóng góp cụ thể, đã thuận lợi
hơn nhiều, tầng lớp trí thức tinh hoa của dân tộc chẳng lẽ
chỉ có trăn trở và kiến nghị thôi sao? Đấy là nỗi băn
khoăn của rất nhiều người Việt Nam tâm huyết, ở trong
nước cũng như ở nước ngoài, đang dấn thân vì sự phát
triển của Đất nước, vì tương lai của Dân tộc.
Chu Hảo
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/11387), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét