Việc sống với nhau với thái độ bằng mặt không bằng lòng
không chỉ là vấn đề duy nhất khiến EU "cất đầu lên
không nổi". Nói đến sự suy sụp của EU, còn phải nhắc
đến một nguyên nhân sâu xa nữa. Đó là một cơ chế bất
toàn đối với giáo dục và sử dụng nguồn nhân lực. Không
có nhân tài, làm sao phát triển?
<h2>Nhân tài gạt nước mắt ra đi!</h2>
Hồi còn ở Pháp, Hamid Senni và Edouard Jozan như sống ở hai hành
tinh khác nhau. Senni, gốc Morocco, trưởng thành tại khu qui hoạch
"vô hồn" gần Valence và chật vật lắm mới có thể đến
trường. Không chỉ một lần, Senni đối mặt câu trả lời chua
chát rằng anh không thể tìm được việc. Trong khi đó, Jozan
từng học tại một trong những trường trung học tốt nhất
Paris. Sau khi tốt nghiệp đại học, Jozan làm trong lĩnh vực tài
chính quốc tế. Tuy nhiên, cả hai đều có điểm chung: mang
quốc tịch Pháp, ở độ tuổi chớm 30 và nhiều tham vọng. Và
cả hai cũng đều rời nước Pháp trong tâm trạng chẳng biết
bao giờ hồi hương. Bị "uất ức" bởi tình trạng phân
biệt đối xử tại Pháp, Senni thoạt đầu sang Thụy Sĩ và
sống ở Luân Đôn, nơi anh lập hãng tư vấn chuyên giúp các
công ty đa quốc gia của Pháp. Phần mình, Jozan ở Đức 5 năm
sau khi tốt nghiệp rồi trở về Pháp trong sự ngỡ ngàng rằng
nơi mình từng làm việc bây giờ hoang tàn u ám. Lập tức rời
Pháp lần thứ hai, Jozan sang Anh học thạc sĩ tại Trường kinh
thương Luân Đôn, nơi tình cờ cách không xa văn phòng Senni…
Như văn hào Ernest Hemingway từng viết, Paris đúng là thành phố
của lễ hội. Sống ở đó hẳn nhiên nhiều vui thú nhưng để
kiếm tiền và vươn lên trong sự nghiệp thì đừng hòng.
Tại sao giới trẻ Pháp đành lòng bỏ quê hương? Lý do thật
đơn giản. Pháp ngày càng hiếm những "chùm khế ngọt" và
hiện là một trong những quốc gia khó tìm việc nhất thế
giới. Càng tham vọng bao nhiêu càng đối mặt thất vọng bấy
nhiêu. Khả năng tìm được việc thường nhờ vào quan hệ hơn
là tài năng. Hơn nữa, bộ máy hành chính sự nghiệp Pháp là
một trong những bộ máy công quyền nặng nề và cổ lỗ sĩ
nhất thế giới. Đó là chưa kể tình trạng phân biệt chủng
tộc (từng trở thành nguyên nhân khiến nước Pháp sống trong
bạo loạn kinh hoàng vào năm 2005). "Tôi chỉ trở về khi cơ
hội tại Pháp có nhiều hơn" – phát biểu của chuyên gia
nghiên cứu thị trường Florence Cellot 32 tuổi, buộc phải dọn
đến Luân Đôn sau khi sống 5 năm tại Tokyo – "Pháp giống
như một mụ già bị bán thân bất toại bởi nỗi sợ những
gì mình có thể mất" (trong khi Pháp đang mất rất nhiều, kể
cả sinh khí quốc gia). Jacques Deguest (đến Tokyo năm 2001 sau khi
công ty trực tuyến mà anh thành lập tại Pháp sụp đổ) bổ
sung: "Pháp như một nhà hàng nơi thức ăn luôn tuyệt hảo
nhưng sự tiện nghi và dịch vụ là zero, zero, zero và hóa đơn
thanh toán lại cắt cổ mổ họng. Tôi yêu nước Pháp nhưng ở
liều lượng ít thôi"... Với nhiều người Pháp, trong đó có
nhà văn nổi tiếng Nicolas Baverez, hiện tượng chảy máu chất
xám là bản tuyên ngôn mới nhất về sự xuống dốc không phanh
của nước Pháp. Và thảm cảnh bỏ nhà mà đi không chỉ xảy
ra với nước Pháp.
Giữa thập niên đầu thế kỷ 21, giới lãnh đạo châu Âu
từng thề rằng EU sẽ là nền kinh tế tri thức (knowledge-based
economy) năng động và có tính cạnh tranh cao nhất thế giới
vào trước năm 2010. Tuy nhiên, viễn tưởng trên đã trở thành
ảo tưởng, bởi hiện tượng chảy máu chất xám đã và tiếp
tục bùng nổ tại châu Âu. Hàng ngàn bộ não tinh túy của châu
Âu đang được sử dụng tại Mỹ. <em>Time </em>cho biết khoảng
400.000 sinh viên ngành khoa học-kỹ thuật mới tốt nghiệp tại
châu Âu hiện sống tại Mỹ và mỗi năm có hàng ngàn người
khác tiếp tục cuốn gói lên đường ra nước ngoài. Điều
mỉa mai ở chỗ, châu Âu không phải không có những trung tâm
nghiên cứu đẳng cấp thế giới, chẳng hạn Tổ chức nghiên
cứu hạt nhân châu Âu (CERN) tại Geneva, nơi khai sinh Mạng mở
rộng toàn cầu (World Wide Web) hoặc Phòng thí nghiệm sinh học
phân tử châu Âu (EMBL) tại Heidelberg, nơi hồi năm 1995, hai khoa
học gia đoạt Nobel Eric Wieschaus và Christiane Nusslein-Volhard từng
nghiên cứu bộ gien của nhặng. Tuy nhiên, vấn đề ở chỗ hệ
thống quản trị khoa học châu Âu tiếp tục nặng thủ tục
hành chính và quan liêu – như nhận xét của Claude Allègre,
nguyên Bộ trưởng giáo dục Pháp. Có thể kể một trường
hợp điển hình của hiện tượng quan liêu và kinh phí yếu
trong làng khoa học châu Âu. Năm 2000, sau ba năm đóng góp lớn
cho hãng dược phẩm khổng lồ Mỹ Eli Lilly, Matthias Tschop trở
về quê nhà Đức và thành lập <em>Viện dinh dưỡng con người
Đức</em> (DIfE) tại Potsdam. Dù Matthias Tschop nhanh chóng quyên
được 11,7 triệu euro cho nghiên cứu hợp tác về bệnh béo phì
nhưng khoản tiền ít ỏi không đủ để DIfE theo đuổi dự án
đến cùng. Cuối cùng, Matthias Tschop lại sang Mỹ, làm giáo sư
trợ giảng tại Đại học Cincinnati và lập tức được cấp
750.000 USD để thành lập phòng thí nghiệm riêng tại Đại học
Cincinnati.
Đúng vậy, tiền là vấn đề muôn thuở của giới khoa học
châu Âu – như nhận xét Luciano Maiani, giám đốc CERN. "Châu
Âu ngày càng yếu vì chúng tôi không được đầu tư đủ" -
Luciano Maiani nói. Chỉ Phần Lan và Thụy Điển là đạt tiêu
chuẩn châu Âu với ngân sách 3% GDP cho nghiên cứu. Với mục
tiêu "đứng đầu thế giới về kinh tế tri thức" trước
năm 2010, đầu tư cho R&D của châu Âu phải tăng 8%/năm nhưng
điều này đã không xảy ra. Tại Ý, ngân sách cho nghiên cứu
công cộng đã giảm một thập niên qua. Ngân sách nghiên cứu
khoa học 2004 của Pháp chỉ khoảng 0,9%, không bằng ½ kinh phí
cần có. Và để sống, nhiều nhà khoa học đã xé rào bước
vào lằn ranh mờ ám mà tính đạo đức không cho phép. Giáo sư
Michael Krausz (khoa tâm lý Đại học Hamburg) đã nhận quỹ nghiên
cứu từ một hãng dược phẩm vô danh và cuối cùng bị cáo
buộc tội bán rẻ lương tâm trong việc giúp tung ra các sản
phẩm thuốc tào lao. Ngành công nghiệp châu Âu cũng thiếu kinh
phí R&D nghiêm trọng. Cuối cùng, nguyên nhân nữa dẫn đến
trào lưu "trốn" sang Mỹ của giới khoa học châu Âu là tình
trạng phân biệt đối xử. Tại châu Âu thế kỷ 21, người ta
vẫn còn phổ biến hiện tượng trọng nam khinh nữ trong giới
khoa học, trong khi ranh giới nam-nữ trong làng khoa học Mỹ ngày
càng xóa mờ. Tại châu Âu, đồng nghiệp nữ thường bị trả
lương thấp hơn đồng nghiệp nam (trong lĩnh vực nghiên cứu
lẫn giảng dạy đại học). Ngoài ra, Mỹ cũng ưu ái cho giới
khoa học trẻ – điều hiếm khi xảy ra tại châu Âu. "Ở
Đức, nguyên tắc tưởng thưởng không tồn tại" – phát
biểu của Michael Alexander Rubhausen, 32 tuổi, trưởng nhóm nghiên
cứu vật lý hóa sinh Đại học Hamburg…
<h2>Một cơ chế giáo dục kỳ quặc</h2>
Thật khó tưởng tượng cái nôi của những Sorbonne bây giờ
lại bệ rạc đến như vậy. Nghe cứ như chuyện xảy ra tại
các nước thế giới thứ ba chứ không phải xã hội văn minh
và hiện đại như châu Âu. Giáo viên không sống nổi phải
còng lưng làm thêm và học sinh-sinh viên bỏ trường bỏ lớp
với đủ lý do… Tại viện đại học lớn nhất châu Âu La
Sapienza (Đại học Rome) với 150.000 sinh viên, lớp học được
dựng trong những căn lều xiếc bởi không có tiền sửa phòng
học đổ nát. Thông tin liên quan giáo dục châu Âu bây giờ
không phải là những khám phá sáng chói mà là những xìcăngđan
chẳng hạn vụ một số giáo sư bán điểm để đổi lấy quan
hệ tình dục với sinh viên. Tệ chưa! Immacolata Curinga 27 tuổi,
người có bằng thạc sĩ giáo dục và tâm lý học, phải kiếm
thêm bằng nghề giữ trẻ với 6 euro/giờ. Tình cảnh tương tự
xảy ra khắp châu Âu, từ hệ thống giáo dục phổ thông đến
giáo dục đại học. Tại Trường Rtli (Berlin), nằm tại một
trong những khu Arab-Thổ Nhĩ Kỳ với 83% học sinh không biết
tiếng Đức, các bức tường gần như muốn sập. Tại
<em>hauptschule </em>(trung học dạy nghề) này, học sinh ra trường
ít có cơ hội tìm được việc làm. Cựu hiệu trưởng Brigitte
Pick cho biết, năm 2005, không học sinh nào tốt nghiệp Rtli có
thể tìm được việc. Tháng 3-2006, tập thể giáo viên Rtli đã
nhất trí ký đơn xin giải thể trường!
Trong thế giới "đi chậm là chết" – theo ngôn ngữ nhà
báo-nhà toàn cầu học Thomas Friedman, châu Âu đã không bắt
kịp nhịp kết nối sự chuyển dịch toàn diện xảy ra trong
nền kinh tế thị trường được thúc đẩy bằng chất xám và
cạnh tranh sáng tạo. Trong khi đó, hệ thống giáo dục châu Âu
tiếp tục "nổi tiếng" với ngân sách khiêm tốn và bộ máy
quản trị cồng kềnh. Hơn nữa, tình trạng bất bình đẳng
cũng tồn tại như một nhức nhối xã hội. Tháng 2-2006, cao ủy
nhân quyền Liên Hiệp Quốc Vernor Muđoz Villalobos đã chỉ trích
Đức tống học sinh thuộc thành phần nhập cư vào những
trường "cấp ba" (hạng bét) và tình trạng tương tự cũng
hiện diện tại Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan, nơi trường dành cho
dân da màu luôn đồng nghĩa với hình ảnh học sinh nhếch nhác
cá biệt, quậy có đẳng cấp và tất nhiên biếng học (năm
2005, giáo sư Georges Felouzis tại Bordeaux từng nói đến nạn
"apartheid" trong học đường Pháp). Trong khảo sát gần đây
của Tổ chức phát triển và hợp tác kinh tế (OECD), thành
phần nhập cư thế hệ thứ ba tại Đức cũng như một số
nước khác có học bạ "bê bối" hơn thế hệ thứ hai
(<em>Newsweek</em>).
Hiện trạng trên khiến châu Âu đang đối mặt nguy cơ tụt
hậu, không chỉ với Mỹ mà thậm chí với châu Á. Hệ thống
đại học châu Âu vẫn sản xuất đều đặn và cung cấp xã
hội tỉ lệ sinh viên tốt nghiệp nhất định nhưng lực
lượng này nhanh chóng trở thành đối tượng sống nhờ trợ
cấp chính phủ. Ở cả ba cấp độ – giáo dục tiểu học,
trung học và đại học – Mỹ và Nhật đều tiến xa hơn châu
Âu. Mỹ đầu tư 2,6% GDP vào riêng hệ thống đại học, so với
1,1% tại Đức, Ý và Pháp. Năm 2005, Thổ Nhĩ Kỳ thậm chí cũng
qua mặt ba cụ trí thức cựu trào trên. Theo xếp hạng thường
niên mới nhất của hai chuyên san uy tín là <em>US News & World
Report</em> (Mỹ) và <em>Times Higher Education</em> (Anh), trong top 10
đại học hàng đầu thế giới, chẳng hề có một mống đại
học châu Âu lục địa nào (chỉ có các đại học thuộc
Vương quốc Anh). Một trong những nỗi khổ triền miên của hệ
thống giáo dục châu Âu là tình trạng quan liêu. Tại Pháp và
Đức, các vị đáng kính thuộc bộ ngành trung ương nhúng tay
vào đủ tiểu tiết, từ ngân sách đến bổ nhiệm nhân sự.
Áo, Bỉ, Đức và Hà Lan bây giờ vẫn duy trì hệ thống
trường học thế kỷ 19, phân chia học sinh từ độ tuổi rất
sớm (10 tuổi) thành các cấp khác nhau. Và hệ thống hauptschule
tại Đức chỉ cung cấp trình độ sơ đẳng (đây là vết tích
của thời phong kiến, khi xã hội chỉ cần một đại học tinh
hoa nhưng cần một lượng lớn nhân công).
Chính sách giáo dục châu Âu còn có nhiều bất cập. Với học
sinh tiểu học gốc Thổ Nhĩ Kỳ tại Đức, khoảng 2/3 sẽ
được chuyển trường sau lớp bốn, đến hauptschule hoặc
trường dành cho người khuyết tật! Trong nhiều trường hợp,
bọn trẻ thường chọn con đường dẫn ra "trường đời".
Số học sinh thuộc thành phần nhập cư tại hệ thống dạy
nghề Đức đã giảm từ 9,4% năm 1994 xuống còn 5,6% năm 2004,
dù tỉ lệ đầu vào tăng 27%. Nếu số học sinh thuộc thành
phần nhập cư chiếm 1/3 tổng học sinh Đức vào trước năm
2020 như dự báo, Đức chắc chắn khốn đốn về quả bom nổ
chậm này đối với nền kinh tế quốc gia. Sự lãng phí tài
năng, tiền của và nguồn đào tạo cũng là vấn đề đáng kinh
ngạc. Tỉ lệ học sinh-sinh viên bỏ học tại hệ thống
<em>hauptschule</em> Đức là 10% và tại hệ thống đại học Ý
là 60%! Và tất nhiên chúng trở thành "tầm gửi" của chế
độ trợ cấp. Văn phòng lao động liên bang Đức hiện có
960.000 "khách hàng" dưới 25 tuổi và họ phải chi 6 tỉ euro
chỉ riêng cho chương trình tái đào tạo những kỹ năng cơ
bản chẳng hạn toán sơ cấp hoặc cách sử dụng Microsoft Word.
Và dù tỉ lệ thất nghiệp chính thức tại Đức hiện là 6%
(tính đến tháng 8-2011 - so với 9,9% tại Pháp; 7,9% tại Ý…)
nhưng các công ty vẫn "bói" không ra nhân công có tay nghề
chứ đừng nói kỹ sư và chuyên gia. Nỗi khổ tâm của giáo
dục Đức có nguy cơ làm thiệt hại 0,9% trong tỉ lệ phát
triển hàng năm.
Đúng là cơ chế quan liêu mang lại ảnh hưởng tiêu cực nghiêm
trọng cho giáo dục châu Âu. Trong 25 năm, các bộ trưởng giáo
dục Đức luôn cấm học sinh dự bất kỳ cuộc thi quốc tế
nào, từ sau một nghiên cứu 1970 cho biết học sinh Đức ngày
càng có học lực kém. Trong khi Mỹ tạo ra mạng kết nối cực
tốt giữa hệ thống giáo dục và hệ thống doanh nghiệp để
tìm tài trợ cho nghiên cứu, giới quản lý giáo dục châu Âu
vẫn không cho phép nhà nghiên cứu tiếp cận những dữ liệu
mới nhất. Chẳng phải tự nhiên mà giới khoa học châu Âu kéo
nhau sang Mỹ và thậm chí nhiều nước châu Á trong đó có Hàn
Quốc để tìm kiếm một "cuộc sống chất lượng hơn".
Trong toàn khối EU, Anh có lẽ là quốc gia duy nhất không bị
ảnh hưởng bởi không khí bảo thủ trong giáo dục đại học
châu Âu nói chung. Toàn cảnh, có lẽ vấn đề lớn nhất của
hệ thống giáo dục châu Âu là sự hạn chế của xã hội hóa,
theo mô hình kinh tế thị trường, như thành công không thể
không thừa nhận của hệ thống giáo dục Mỹ…
Với những khiếm khuyết mang tính hệ thống trong bộ máy giáo
dục như vậy, thử hỏi làm sao châu Âu có thể trở thành một
"siêu cường", như bày tỏ mong muốn của cụ Romano Prodi
(nguyên chủ tịch Ủy ban châu Âu)?
<em><strong>Mạnh Kim</strong></em>
____________________
Báo cáo <em>UNESCO Science Report 2010</em> (công bố tháng 11-2010 -
mới nhất, tính đến thời điểm hiện tại) cho biết, năm
2007, Mỹ có 81.811 bằng sáng chế (chiếm 52,2% - cao nhất thế
giới), so với 33.572 của Nhật (21,4%). Đức chỉ có 9.713 bằng
(6,2%) nhưng cũng còn đỡ hơn Pháp với chỉ 3.631 bằng (2,3%),
tệ hơn cả Trung Quốc với 7.362 bằng (4,7%). Về các công trình
nghiên cứu khoa học được công bố, năm 2008, Mỹ có 272.879
bài viết (chiếm 27,7% - nhiều nhất thế giới), Nhật có 74.618
bài (7,6%); Đức có 76.368 bài (7,7%) và Pháp có 57.133 bài
(5,8%)…
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/10737), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét