của Mao Trạch Đông. Lời phê phán này đặt ra hai câu hỏi:
Tại sao Mao Trạch Đông lại phê phán trí thức Trung Quốc như
vậy? Và lời phê phán này có thích hợp với trí thức Việt
Nam không?
Trí thức, theo Karl Marx, là những người có tri thức dồi dào
và có chính kiến trước những vấn đề chính trị xã hội.
Theo những nghiên cứu về trí thức thì khái niệm trí thức
được sử dụng từ sự cố Dreyfus (Dreyfus affair) và trí thức
được định nghĩa là người có sự hiểu biết sâu rộng, có
khả năng phê phán đúng, dám đứng ra tranh luận về những
vấn đề văn hoá và xã hội. Vì vậy trí thức được coi như
là những người gìn giữ và thúc đẩy xã hội phát triển.
Trí thức đúng nghĩa có những đặc tính:
♦ Một là <em><strong>độc lập</strong></em>, có nghĩa là quan
điểm của người trí thức không bị lệ thuộc vào những
lợi ích riêng tư cho nên không bị ảnh hưởng quyền lợi phe
nhóm khi đưa ra những vấn nạn trầm trọng của xã hội.
Người trí thức luôn bảo vệ những giá trị phổ cập giúp
con người được sống độc lập và tự chủ.
♦ Hai là <em><strong>suy nghĩ phê phán</strong></em>, có nghĩa là
người trí thức dám đưa ra những vấn đề mà nhiều người
không dám nói tới. Vì vậy người trí thức luôn là người
khai mào và chủ động trong việc chống lại nguyên trạng có
nghĩa là chống lại trật tự cũng như các quan niệm và quy
ước hiện hành chưa đúng.
♦ Ba là <em><strong>sự gắn bó với xã hội</strong></em>, có
nghĩa là người trí thức luôn thấy mình dính líu với tình
hình thế giới về những vấn đề liên quan tới chân lí, công
chính, tự do tư tưởng và ý thích của con người. Người trí
thức quan niệm là họ có trách nhiệm xã hội và phải dám có
những quyết định chính trị. Trí thức vì vậy được coi là
lương tâm của đất nước và thế giới.
♦ Bốn là người trí thức luôn đem những vấn đề của
cuộc sống ra mổ xẻ nhưng thường không đưa ra những giải
pháp kĩ thuật và cụ thể, sự quan tâm của họ không nằm ở
phạm trù thực hành mà chủ yếu ở <em><strong>phạm trù tư
tưởng</strong></em>.
Như vậy trí thức là những người làm việc bằng trí óc để
đóng góp vào việc xây dựng và phát triển xã hội. Nhưng tại
sao Mao Trạch Đông lại có thể coi trí thức Trung Quốc không
bằng cục phân? Điều này cho thấy Mao Trạch Đông đã không
phê phán trí thức Trung Quốc dưới góc độ học rộng biết
nhiều cũng như sự đóng góp của họ, nhưng ông đã phê phán
trí thức Trung Quốc dưới góc độ <span class="underlined-text">tư
cách của người trí thức</span>. Vậy tư cách nào của người
trí thức Trung Quốc đã khiến Mao khinh bỉ họ đến nỗi coi
họ không bằng cục phân? Muốn biết tư cách của người trí
thức Trung Quốc bị Mao khinh bỉ không bằng cục phân có lẽ
cần phải xem họ đã được đào tạo như thế nào.
Những người trí thức Trung Quốc trước đây vào thời của
Mao đa phần đều được đào tạo theo khuôn mẫu Khổng Giáo.
Vậy người sáng lập ra khuôn mẫu Khổng Giáo – Khổng Phu Tử
– đã quan niệm và hành xử như thế nào đối với vấn đề
chính trị? Thuở còn trẻ, Khổng Tử đã bôn ba khắp nơi để
tìm chỗ chấp nhận cho ông làm quan, khi không có chỗ nào chịu
nhận ông mới lui về quê để mở trường đào tạo học trò.
Bởi vậy có thể nói Khổng Tử coi làm chính trị chủ yếu là
để làm quan và ông đã để lại cho học trò một lời giảng
dạy làm kim chỉ nam trong cách xử thế: "<em>Nước nguy thì chớ
vào, nước loạn thì chớ ở, hoàn cảnh tốt thì ra làm quan,
hoàn cảnh xấu thì ẩn mình</em>" (Nguy bang bất nhập, loạn bang
bất cư, thiên hạ hữu đạo tắc kiến, thiên hạ vô đạo
tắc ẩn - Luận Ngữ)(1) Từ quan niệm và cách hành xử này ông
đã đào tạo một lớp trí thức luôn mong muốn đi tìm minh
chúa – đặc biệt là những minh chúa bảo đảm có sự ổn
vững – để phục vụ và giúp cho minh chúa ổn vững hơn. Bởi
vậy ông đã cố dạy cho học trò cách để có thể tồn tại
trong hệ thống hiện hành một cách tốt nhất. Cho nên điều
đầu tiên cần dạy là sự tuân thủ, tôn trọng những người
cai trị và những tầng bậc về quyền lực xã hội với những
triết lý về Quân–Sư–Phụ, về Tam Cương, Ngũ Thường, Tam
Tòng, Tứ Đức. Tất cả như những sợi dây vô hình nhưng rất
chặt chẽ ấy đã cột người ta vào cái nguyên trạng, để
giữ được sự bình ổn xã hội, để mọi cái cứ thế mà
chạy tiếp, không có gì bất ngờ, bất ổn, không có cải
cách, không có bạo loạn và lật đổ, không có cách mạng, máu
đổ đầu rơi (2). Bởi vậy tầng lớp trí thức Trung Quốc
được đào tạo theo khuôn mẫu Khổng Giáo luôn luôn cổ vũ cho
sự tồn tại của nguyên trạng dù nguyên trạng ấy đã bộc
lộ ra những khuyết điểm rõ ràng. Vì vậy họ dần dần <span
class="underlined-text">trở thành vô cảm</span> với những khổ
đau của người đồng loại và hành xử chỉ vì lợi ích
riêng. Họ đã trở thành lực cản làm cho xã hội Trung Hoa bị
tụt hậu sau giai đoạn sáng chói thời Đông Châu Liệt Quốc.
Chính tư cách ấy của người trí thức Trung Quốc đã khiến
Mao coi họ không bằng cục phân.
Vậy còn trí thức Việt Nam có gì khác hơn không? Trước hết
Việt nam là một nước nằm trong khuôn mẫu văn hoá Trung Quốc,
vì vậy phần lớn trí thức Vịêt Nam cũng được nhào nặn
theo khuôn mẫu văn hoá Khổng Giáo hoặc chịu ảnh hưởng của
văn hoá này. Bởi vậy tư cách của trí thức Việt Nam cũng
không khác gì tư cách của trí thức Trung Quốc. Trí thức Việt
Nam cũng cầu an, cũng tìm cách luồn lách để được sống yên
ổn và nhất là luôn cầu mong được chế độ trọng dụng.
Họ được đào tạo để lấy chữ <strong>sợ</strong> làm
phương châm trong cuộc sống. Dần dần trí thức Việt Nam trở
thành người vô cảm với những bất công của xã hội. Họ
trở thành những người không còn tư duy độc lập, không còn
khả năng phê phán, không dám lên tiếng trước những đàn áp
và hành xử không tôn trọng quyền làm người của chính quyền
và nhiều khi còn tiếp tay với chính quyền để có những hành
xử bất công và đàn áp. Tư cách sợ sệt, cầu an, luồn lách
và mong muốn làm quan của trí thức Việt Nam được tô đậm
thêm trong thời Pháp đô hộ. Đến thời Cộng sản với chủ
trương "<em>trí-phú-địa-hào, đào tận gốc, trốc tận
rễ…</em>" thì coi như Việt Nam không còn trí thức đúng nghĩa
nữa mà chỉ còn những người học nhiều nhưng chỉ biết đi
bằng đầu gối, xu nịnh và a dua. Ấy là chưa kể hạng trí
thức ma với bằng cấp dzỏm do mua bán hoặc sao chép của
người khác hay mướn làm hộ.
Hãy nhìn lịch sử Việt Nam để thấy trí thức Việt Nam đã
làm gì khi đất nuớc gặp nguy biến. Khi đất nước gặp hoạ
ngoại xâm thì đã có bao nhiêu trí thức Việt Nam dám đứng
lên lãnh đạo cuộc kháng chiến chống ngoại xâm? Đọc lịch
sử Việt Nam chúng ta không thấy có một trí thức nào dám
đứng lên lãnh đạo cuộc chống ngoại xâm. Chúng ta chỉ thấy
trí thức đi tìm minh chúa và giúp minh chúa lãnh đạo chống
ngoại xâm giành độc lập. Bởi vậy trong các triều đại vua
của chúng ta không có vị vua nào sáng lập ra triều đại xuất
thân là trí thức ngược lại xuất thân từ tầng lớp áo vải
hoặc trong giới thảo khấu. Khi đất nước suy đồi vì nạn
tham quan, do vua độc tài tàn ác hoặc nhu nhược thì cũng chẳng
thấy có mấy người trí thức Việt Nam dám đứng lên chống
đối. Toàn là cầu an và mũ ni che tai. Nếu có tư cách hơn thì
cũng chỉ tìm cách lui về ở ẩn. Điều đó cho thấy lí do
tại sao đất nước Việt Nam chúng ta không khá được và luôn
bị thua sút. Một đất nước chỉ được lãnh đạo bởi
những người vô học duy ý chí thì đất nước ấy làm sao khá
được. Bằng chứng cụ thể mà chúng ta có thể kiểm chứng
được là Miền Bắc Việt Nam thời trước năm 1975 khi mà trí
thức bị "đào tận gốc" để thay vào bằng những thành phần
vô học. Xem như vậy thì trí thức Việt Nam chúng ta đúng là
không bằng cục phân.
Trong cuộc tranh đấu xây dựng dân chủ cho đất nước Việt
Nam, nhiều người cho là tại dân trí của chúng ta chưa đủ cao
để có thể có dân chủ. Việc chống chế này chỉ là một
ngụy biện. Nhìn lịch sử phát triển và xây dựng dân chủ
trên thế giới chúng ta thấy nhiều nước khi có dân chủ thì
dân trí của họ chưa cao bằng dân trí Việt Nam bây giờ. Lấy
thí dụ nước Pháp khi xây dựng dân chủ vào năm 1789 thì dân
trí của họ còn kém Việt Nam bây giờ. Vậy tại sao nước
Pháp lại xây dựng được dân chủ? Đó là vì khi đó nước
Pháp có một đội ngũ trí thức đúng nghĩa. Ta có thể kể ra
một vài trí thức điển hình của nước Pháp thời ấy như
Charles-Louis de Secondat Montesquieu, François-Marie Arouet Voltaire,
Jean-Jacques Rousseau…
Vậy thì chúng ta đừng đổ lỗi cho dân trí thấp mà Việt Nam
không thể có dân chủ. Lỗi chính của việc không có dân chủ
ở Việt Nam là vì chúng ta chưa có được một đội ngũ trí
thức đúng nghĩa có nghĩa là những trí thức biết suy nghĩ
độc lập, suy nghĩ phê phán, có sự gắn bó với xã hội,
biết đau cái đau của những người xung quanh và dám lên tiếng
trước những bất công xã hội, những vi phạm quyền làm
người mà đảng Cộng sản Việt nam đã ký kết với thế
giới. Bao lâu mà những người có học Việt Nam còn chưa có suy
nghĩ độc lập, suy nghĩ phê phán, chưa thấy mình gắn bó với
xã hội, chưa thấy mình là người gìn giữ và thúc đẩy xã
hội phát triển, chưa thấy mình là lương tâm của đất nước
và thế giới, chưa dám lên tiếng phê phán những sai trái và
hành xử bất công của chính quyền thì đất nước chúng ta
chưa có thể có được dân chủ và phát triển theo kịp thế
giới.
Trách nhiệm dân chủ hoá và phát triển đất nước là trách
nhiệm chính của người trí thức Việt nam. Ước mong những
người có học nhiều ở Việt Nam sớm trở thành những trí
thức đúng nghĩa để Việt Nam có được một đội ngũ trí
thức như thế giới, và khi đó thì Việt Nam dù muốn dù không
cũng sẽ cất cánh và bắt kịp thế giới. Đó là niềm hy
vọng cho đất nước và thế hệ con cháu mai sau.
Phan Thanh Bình
(CHLB Đức)
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/7548), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét