Nay tranh thủ lúc nhà có điện (theo lịch cúp điện ở
Hà Nội thì hôm nay quận bạn bị cúp chứ không phải
quận ta, hehe), post lại bài để bà con đọc bớt
nóng.</em>
_____________________
Ngành điện bị lên án dữ dội sau những nguyện vọng như
đòi tăng giá điện, xin tiền thưởng, cùng cách hành xử đầy
tính độc quyền. Một cái nhìn công bằng hơn từ các chuyên
gia có thể "giải oan" phần nào cho ngành điện (tuy có những
biểu hiện cho thấy họ chưa biết tận dụng cơ hội này để
"phục thiện"). Trước hết, có lẽ công luận sẽ không bức
xúc với đòi hỏi tăng giá điện đến thế nếu biết rằng
giá điện tăng là xu hướng tất yếu.
Phương án tăng giá điện đã được trình Chính phủ xem xét.
Tuần cuối tháng 10 năm 2008, một nhóm nghiên cứu ở Trung tâm
Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (CEPR - nay là Trung tâm Nghiên
cứu Kinh tế và Chính sách Việt Nam, VEPR), Đại học Kinh tế
Quốc dân Hà Nội, có công bố một bản đánh giá ảnh hưởng
của việc tăng giá điện lên chi tiêu hộ gia đình và toàn bộ
nền kinh tế. Bản đánh giá được báo chí đăng tải và lập
tức gây sự chú ý từ phía dư luận: chống tăng giá điện
để cắt thêm vào túi tiền của người tiêu dùng, chống cách
hành xử quá quắt (cắt điện tùy tiện, không chịu đầu tư),
nhất là chống nhà độc quyền - Tập đoàn Điện lực Việt
Nam (EVN).
Nhưng giữa làn sóng phản đối, vẫn có những lập luận ủng
hộ việc tăng giá điện. Ngay cả bản đánh giá của nhóm
nghiên cứu thuộc CEPR cũng chỉ dừng lại ở việc khảo sát
và đưa ra những đánh giá, thay vì kết luận "tăng hay không
tăng giá điện". Nếu tinh ý sẽ nhận thấy bản thân Tiến
sĩ Nguyễn Đức Thành, người đứng đầu nhóm nghiên cứu,
cũng tránh có những kết luận mang tính định hướng dư luận.
Trong phần kết của bản đánh giá, ông Thành và đồng sự
viết: "Rút kinh nghiệm từ những bài học như tăng giá xăng,
các cơ quan chính sách có thể đẩy mạnh tuyên truyền trước
khi tăng giá, để người dân ước tính được mức ảnh
hưởng dây chuyền của việc tăng giá". Đây là một cách hàm
ý rằng việc tăng giá điện là không tránh khỏi và có thể
chấp nhận được.
Trong một lần trả lời chất vấn Quốc hội, Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng cũng cho biết, với lợi nhuận 5%, là mức
thấp với EVN. Với giá thành và giá bán hiện nay trong khi ngân
sách không bù lỗ mà bù chéo, bán cao bù cho bán thấp, ngành
điện đang gặp nhiều khó khăn. Và khả năng tăng giá điện
là khó tránh khỏi.
Rắc rối và tranh cãi chỉ có thể giải quyết nếu chúng ta
trả lời được "7 câu hỏi căn bản" sau đây.
<h2>1. EVN có độc quyền không?</h2>
Thật ra, nếu so với một số ngành khác thì giá điện ở
Việt Nam hiện giờ là khá rẻ và đa số người tiêu dùng cũng
thừa nhận điều đó. Ngoài ra, điểm quan trọng là giá điện
do Nhà nước điều tiết (trên cơ sở thỏa thuận với EVN),
chứ EVN không tự đặt giá.
Một chuyên gia kinh tế năng lượng thuộc Bộ Tài chính khẳng
định: EVN thực sự không độc quyền. Theo ông, báo chí cũng
như công chúng lên án EVN độc quyền là sai về khái niệm.
"Ngành điện ở Việt Nam hiện nay đang bị EVN độc quyền,
nhưng bản thân EVN không có hành vi độc quyền vì họ đâu có
tự động đẩy giá thị trường lên để hưởng lợi nhuận
độc quyền" - chuyên gia này nhấn mạnh.
Hiện nay, giá điện ở Việt Nam đang thấp hơn khu vực, và
điều này không kích thích các nhà đầu tư trong nước cũng
như nước ngoài tham gia sản xuất điện. Khi trả lời chất
vấn trước Quốc hội, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng cho
biết, có nhiều nhà đầu tư nước ngoài xin được đầu tư
vào các dự án điện phải dừng lại vì họ đòi giá bán cao,
Chính phủ không thể mua được.
Một mình EVN nắm cả sản xuất (74% thị trường) lẫn truyền
tải (100%) và phân phối điện (95%) (nguồn: EVN, 2008). Họ không
ngăn cản việc mở rộng thị trường cho các nhà sản xuất và
cung cấp khác, nếu không họ đã chẳng lấy lý do "khuyến
khích đầu tư" để tăng giá điện.
<h2>2. EVN có lãi nhiều không?</h2>
Câu trả lời chắc chắn là EVN luôn luôn có lãi.
Giá điện ở Việt Nam được tính dựa trên chi phí bình quân
dài hạn (long-term average cost). Chi phí này hình thành không từ
thị trường tự do cạnh tranh mà từ kế toán nội bộ ngành,
có sự kiểm soát và điều tiết của Nhà nước. Nó bao gồm
bốn yếu tố: chi phí vốn, chi phí nguyên nhiên vật liệu, chi
phí thường xuyên (lương cán bộ công nhân viên ngành điện),
và lợi nhuận dự kiến của nhà sản xuất - ở đây là EVN.
Trong giá đã có tính đến lợi nhuận dự kiến của EVN. "Vì
vậy, kiểu gì EVN cũng có lãi" - cũng chuyên gia kinh tế năng
lượng nói trên khẳng định. Tuy nhiên, EVN lãi nhiều không thì
câu trả lời chỉ họ và cơ quan quản lý Nhà nước mới nắm
được.
<h2>3. Lập luận nào ủng hộ tăng giá điện?</h2>
Các chuyên gia cho biết, phần lớn nhất trong cấu thành giá
điện là chi phí vốn, tức chi phí đầu tư, khai thác các
nguồn sản xuất: thủy điện, khí, than, dầu, sắp tới có
thể là điện nguyên tử. Phần lớn thứ nhì là chi phí nguyên
nhiên vật liệu: nước, khí đốt, than, dầu mỏ. Còn chi phí
thường xuyên, ví dụ lương nhân công, chỉ chiếm một thành
phần nhỏ.
Giá điện bán lẻ bình quân ở Việt Nam khoảng 3 cent/kWh, so
với Trung Quốc 8-9 cent/kWh, Campuchia 13 cent/kWh. Giá điện của
chúng ta ở mức thấp nhất khu vực, nhưng điều đó không
phải chỉ do lương nhân công Việt Nam thấp hơn lương trong khu
vực. Thay vì thế, giá thấp chủ yếu là do nguồn sản xuất
điện (nước, khí đốt, than, dầu) của chúng ta ban đầu còn
dồi dào. Theo thời gian, các nguồn dễ khai thác sẽ cạn kiệt
dần, chi phí vốn và chi phí nguyên nhiên vật liệu sẽ phải
tăng lên. Và như thế, giá điện tăng là xu hướng tất yếu
(cũng như giá dầu mỏ). Điều đó đúng cho toàn thế giới.
Chẳng hạn, tại Mỹ (quốc gia có thị trường điện tương
đối tự do cạnh tranh), trong 10 năm từ 1996 đến 2006, mức giá
điện bán lẻ trung bình đã tăng từ 6,8 cent/kWh lên 10 cent/kWh.
Theo Tiến sĩ kinh tế Nguyễn Đức Thành, "khuynh hướng chung về
dài hạn là giá năng lượng sẽ tăng, nếu không có cải tiến
đột xuất trong lĩnh vực công nghệ sản xuất năng lượng".
Tuy nhiên, ông Thành cho biết: "Trong đề án tăng giá điện,
vấn đề năng suất không hề được EVN đề cập đến. Họ
không muốn thừa nhận, bởi năng suất phụ thuộc nhiều vào
khả năng quản lý".
Cũng có chuyên gia cho rằng, trong ngành điện, tăng năng suất
đến mấy cũng không bù đắp nổi sự khan hiếm về nguồn. Vì
thế, trước sau, giá điện cũng sẽ phải lên để thu hút
đầu tư khai thác. Nhưng dù sao thì trong một thị trường cạnh
tranh, giá sẽ tăng chậm hơn và động lực cải thiện năng
suất cũng như tìm ra các phương thức khai thác nguồn năng
lượng mới sẽ nhiều hơn.
<h2>4. Tại sao EVN không đầu tư?</h2>
EVN kêu thiếu vốn, nhưng đó là vốn để đầu tư vào chính
ngành điện. Còn trên thực tế, tập đoàn vẫn có lãi để
đổ vào các lĩnh vực "phi điện" như ngân hàng, bất động
sản, resort, viễn thông... Lý do đơn giản bởi EVN là một doanh
nghiệp, và họ có quyền lựa chọn đầu tư vào những lĩnh
vực ra lợi nhuận nhanh hơn, "ngon" hơn.
Trong bối cảnh lạm phát, lạm chi ngân sách, Nhà nước cũng
không thể dồn vốn ngân sách hoặc tài trợ của Ngân hàng
Phát triển châu Á (ADB) hay Ngân hàng Thế giới (WB)… cho việc
đầu tư vào ngành điện. Đã đến lúc cần có sự đầu tư
từ các nhà sản xuất và cung cấp khác (cả trong và ngoài
nước), như các công ty trong lĩnh vực than, dầu khí, thủy nông
v.v. Nhưng các đơn vị khác cũng là doanh nghiệp nên họ cũng
đòi hỏi thị trường phải hấp dẫn thì mới đầu tư.
<h2>5. Thiếu điện, ai chịu trách nhiệm?</h2>
Kẻ chịu trách nhiệm ở đây là là cơ chế và người tuân
theo nó là EVN - nhà sản xuất, truyền tải và phân phối gần
như duy nhất trên thị trường Việt Nam.
Bài toán đặt ra cho ngành điện giờ đây là phải làm sao để
thu hút đầu tư khai thác nguồn (muốn vậy cần một mức giá
hấp dẫn), khuyến khích tăng năng suất trong ngành.
Tiến sĩ Nguyễn Quang A gợi ý việc ưu tiên tự do hóa thị
trường sản xuất điện. Bên cạnh đó, nhóm nghiên cứu của
CEPR cho rằng "nên tạo một môi trường cạnh tranh trong lĩnh
vực truyền tải và phân phối điện, trên cơ sở tách một
số công ty từ EVN, để chúng trở nên độc lập với nhau".
Song song với đó là việc chuyển từ cơ chế tính giá dựa
trên chi phí bình quân dài hạn - hoạch định nội bộ, do Nhà
nước điều tiết - như hiện nay sang một hệ thống giá cả
có yếu tố cạnh tranh giữa nhiều nhà sản xuất và cung cấp
độc lập. Trước những năm 80 của thế kỷ trước, thị
trường điện của tất cả các nước đều do Nhà nước
điều tiết toàn bộ (như Việt Nam hiện tại). Quá trình giải
điều tiết, tự do hóa đang diễn ra ở nhiều nơi.
<h2>6. Tăng giá điện có gây lạm phát không?</h2>
Nhóm nghiên cứu của Tiến sĩ Nguyễn Đức Thành đưa ra ba
kịch bản tăng giá điện:
1. Giá điện sinh hoạt tăng 20%, giá điện cho sản xuất không
tăng: GDP giảm 0,04% và CPI tăng 0,13%;
2. Giá điện sinh hoạt tăng 20%, điện cho sản xuất tăng 10%:
GDP giảm 0,15% và CPI tăng 0,73%;
3. Giá điện cả hai khu vực đều tăng 20%: GDP giảm 0,16% và CPI
tăng 1,25%.
Như thế là trong cả ba trường hợp, tăng giá điện đều gây
lạm phát và làm giảm GDP (trong ngắn hạn: 1 năm).
Dù vậy, trong dài hạn, việc tăng giá điện (đi đôi với tự
do hóa thị trường trên cả ba khâu sản xuất, truyền tải,
phân phối) sẽ kích thích đầu tư tăng năng suất, cạnh tranh,
đi tới kìm lại tốc độ tăng giá. Thêm vào đó, việc tăng
giá điện sẽ không gây sốc cho thị trường như đợt tăng
giá xăng dầu hồi tháng 7 năm 2008, nếu có lộ trình rõ ràng
để doanh nghiệp và người dân chuẩn bị tinh thần, cùng
"thắt lưng buộc bụng", tự điều tiết.
Ở nhiều nước trên thế giới, dù thị trường do Nhà nước
điều tiết hay là tự do hoàn toàn, thì giá năng lượng cũng
không thể tăng giảm tùy tiện, mà luôn phải theo một lộ
trình đã vạch rõ và được công bố từ trước. Ví dụ, nếu
giá điện từ ngày 1/7 năm nay tăng 3%, thì người dân đã phải
được thông báo từ tháng 11 - 12 năm ngoái. Không thể viện lý
do "năm nay thiếu nước nên thiếu điện" để tăng giá, đồng
thời hô hào, bắt ép người tiêu dùng... tiết kiệm!
<h2>7. EVN có thể làm gì?</h2>
Để không còn những tranh cãi và phản đối hiện nay, EVN hoàn
toàn có thể công khai cơ chế tính giá, lợi nhuận của họ,
cùng những lý do giải thích sự cần thiết phải tăng giá
điện (khan hiếm nguồn nguyên nhiên vật liệu, thiếu vốn
đầu tư v.v.). Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng nhấn mạnh
việc EVN phải đưa ra được một lộ trình vừa tăng giá vừa
cải cách ngành điện hợp lý nhất.
Một chuyên gia trong ngành nhận xét: "<em>EVN không minh bạch đã
đành, hoạt động tuyên truyền của bản thân họ cũng kém.
Người dân đến nay vẫn không hề biết là nguồn tài nguyên
để sản xuất điện của chúng ta hiện giờ đang khan hiếm
đến mức báo động, nhất là các nguồn giá rẻ như than, khí
đốt</em>".
Bản đánh giá của nhóm nghiên cứu thuộc CEPR cũng viết:
"<em>Nếu ngành điện có thể công bố được mức tăng năng
suất của ngành, thì sức thuyết phục của việc tăng giá sẽ
cao hơn rất nhiều. (Mức tăng giá = mức trượt giá - mức tăng
năng suất)</em>".
Trong tình hình hiện nay, sự lảng tránh báo chí và công chúng
của EVN chỉ càng làm người ta thêm nghi ngờ và phẫn nộ.
Trước đó, EVN còn xin tiền thưởng từ ngân sách, rồi không
chịu đầu tư, rồi đổ trách nhiệm "tiết kiệm" lên đầu
người tiêu dùng...
Có người nói vui rằng, thời bao cấp, điện là ngành được
hoan hô nhiều nhất, vì cứ mỗi lần không gian bừng sáng lên
sau lúc mất điện là cả làng cả tổng lại reo: "<em>Có điện
rồi!</em>". Còn bây giờ, thời hội nhập, hình như điện đang
trở thành (một trong những) ngành bị chê trách nhiều nhất.
Trong khi trên thực tế, EVN cũng có "<em>nỗi oan không chịu tỏ
cùng ai</em>".
<div class="special_quote"><h2>Vũ Quý Hạo Nhiên - Đống tiền của
EVN</h2>
<em>Nguồn: <a
href="http://vqhn.wordpress.com/2010/07/01/d%E1%BB%91ng-ti%E1%BB%81n-c%E1%BB%A7a-evn/">Vũ
Quý Hạo Nhiên blog</a></em>
Nhân những vụ EVN cho cúp điện triền miên, một số bạn đang
đọc lại một bài cũ của nhà báo Đoan Trang viết từ tháng
11/2008, mang tựa đề "7 câu hỏi về EVN và giá điện."
Trong đó, Đoan Trang có đoạn viết:
<div class="special_quote"><em>EVN kêu thiếu vốn, nhưng đó là vốn
để đầu tư vào chính ngành điện.</em>
<em>Còn trên thực tế, tập đoàn vẫn có lãi để đổ vào các
lĩnh vực "phi điện" như ngân hàng, bất động sản, resort,
viễn thông…</em>
<em>Lý do đơn giản bởi EVN là một doanh nghiệp, và họ có
quyền lựa chọn đầu tư vào những lĩnh vực ra lợi nhuận
nhanh hơn, "ngon" hơn.</em></div>
Trên Facebook, bạn Bạch Huỳnh Duy Linh có góp ý thế này:
"<em>EVN đầu tư tứ tung sang các lĩnh vực khác ngoài ngành
điện lý do chính là do lợi nhuận từ BDS, viễn thông, ngân
hàng… cao hơn đầu tư vào ngành điện.</em>"
Tớ nghĩ Đoan Trang và bạn BHDL nói đúng một bước. Nhưng chưa
đi hết đoạn đường phân tích.
Bước sau đó là phải hỏi "<em>Thế số tiền dùng để đầu
tư vào những ngành linh tinh kia, là ở đâu ra?</em>" Nếu truy
ngược tới lần đầu tiên EVN mang tiền đi đầu tư linh tinh,
vốn đó là gì nếu không phải lợi nhuận từ ngành điện?
Một bước liên quan, là đặt câu hỏi: "<em>Tại sao quyền
được là nhà cung cấp điện duy nhất (ừ thì có người không
muốn dùng chữ 'độc quyền' thì tớ chiều) lại nằm trong
tay EVN mà không nằm trong tay một doanh nghiệp nào khác như EVN2
hay EVN3 hay EVN4 nào đó?</em>"
Điều đó chứng tỏ cái quyền trên là một đặc quyền ưu ái
cho EVN. Mà đã là đặc quyền ưu ái, thì không thể cho không
biếu không. Đặc quyền ưu ái trên bắt buộc phải trả bằng
một giá nào đó.
Và cái giá đó là gì?
Có giá nào xứng đáng hơn là điều kiện này:
<em><strong>Tôi cho anh độc quyền cung cấp điện, anh phải lo
cung cấp điện cho xong rồi mới được lấy lợi nhuận đem đi
đầu tư linh tinh</strong></em></div>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/5555), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét