nhiệm kỳ để tạo điều kiện cho việc tổ chức lại bộ
máy nhà nước trong nhiệm kỳ tới.
Nếu thực sự thống nhất với nhau rằng Nhà nước của chúng
ta phải là "<em>Nhà nước của dân, do dân, vì dân</em>" thì
việc tổ chức nhà nước ra sao, nhân dân phải được bàn và
phải được quyết định.
<div class="boxright200"><img
src="http://www.thesaigontimes.vn/Uploads/Articles/37294/4352a_ktsg-tap-quyen-hay-phan-quy_200.jpg"
/></div>
Những nguyên tắc tổ chức nhà nước phải được quy định
trong Hiến pháp và vì thế việc nhân dân phải được quyền
thảo luận và quyết định về Hiến pháp là điều cần
thiết.
Cần có một tổ chức để làm công việc biên soạn và tổ
chức thảo luận và xin phúc quyết của dân. Thảo luận phải
là thảo luận rộng rãi, công khai, người dân phải được tham
gia vào các cuộc thảo luận đó và cần một khoảng thời gian
đủ cho thảo luận. Đấy thường là công việc của Quốc hội
lập hiến. Cuối cùng người dân phải quyết định bằng cách
trực tiếp thông qua Hiến pháp trong một cuộc trưng cầu dân
ý. Khi Hiến pháp được nhân dân thông qua thì quốc hội lập
hiến hết nhiệm vụ.
Trong suốt lịch sử của mình cho đến nay, người dân Việt Nam
chưa bao giờ có quyền thảo luận và quyết định về Hiến
pháp. Vì thế "nhà nước của dân, do dân và vì dân" vẫn
là mục tiêu cao cả cần đạt tới.
Tập quyền và phân quyền là hai trong số các khái niệm liên
quan đến tổ chức nhà nước mà Hiến pháp phải quy định.
<em><strong>Tập quyền</strong></em> thường dẫn đến chuyên chế,
lạm dụng quyền lực, tha hóa. Đấy không còn là cách tổ
chức của các nhà nước pháp quyền hiện đại.
<em><strong>Phân quyền</strong></em> là cách tổ chức nhà nước
mà quyền lực nhà nước được phân ra cho các nhánh khác nhau,
độc lập tương đối với nhau. Các nhánh này hợp tác, phối
hợp, giám sát và kiềm chế lẫn nhau trong thực hành quyền
lực nhà nước.
Thường người ta phân ra nhánh lập pháp, tư pháp và hành pháp.
Tất cả các nhà nước pháp quyền hiện đại thực chất đều
được tổ chức theo cách này. Đấy là một thành quả của
văn minh nhân loại. Cho đến nay, loài người vẫn chưa nghĩ ra
cách hữu hiệu hơn về tổ chức nhà nước.
Cách tổ chức nhà nước của chúng ta hiện nay về cơ bản là
cách tổ chức tập quyền. Cần có nỗ lực lớn để chuyển
theo hướng chung của các nước văn minh. Cần có những chuẩn
bị, thảo luận mang tính xây dựng cho việc chuyển đổi này,
vì thiếu nó Việt Nam sẽ không thể trở thành một nước
hiện đại "dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ công
bằng và văn minh". Đấy là một việc cần tiến hành càng
sớm, càng sâu rộng càng tốt trên tinh thần xây dựng.
Nghe nói lần này Quốc hội chỉ dự định sửa đổi một vài
điểm để có thể tổ chức lại ngành tư pháp (không nhất
thiết theo tỉnh, thành phố mà theo vùng) và tổ chức lại
ngành hành pháp (để dân trực tiếp bầu chủ tịch xã; Thủ
tướng có quyền bổ nhiệm các bộ trưởng, các chủ tịch
tỉnh và thành phố) và ngành lập pháp (thí dụ bỏ Hội đồng
Nhân dân cấp huyện). Đấy là những vấn đề chưa thật cốt
lõi, nhưng cũng quan trọng và nên được thảo luận rộng rãi
để có thể đưa ra những sửa đổi mang lại những cải
thiện trong hoạt động của Nhà nước.
Phần tiếp theo của bài viết này chỉ bàn sơ về ý định
cải cách nhánh hành pháp theo hướng Quốc hội bổ nhiệm Thủ
tướng; Thủ tướng lập nội các và có quyền bổ nhiệm và
bãi nhiệm các bộ trưởng; Thủ tướng có quyền bổ nhiệm
các chủ tịch tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương.
Tại các nước dân chủ, người đứng đầu ngành hành pháp
thường phải tổ chức chính phủ của mình và (từng thành
viên) Chính phủ thường được Quốc hội thông qua (một thủ
tục phân quyền, giám sát và kiềm chế lạm quyền). Đấy là
một cách làm hợp lý và là công việc nội bộ của đảng
thắng cử và nắm quyền (thường phản ánh sự thỏa thuận
bên trong đảng hay quyền lực của các phái trong đảng thắng
cử).
Chính vì thế, việc trao quyền tổ chức chính phủ cho cá nhân
Thủ tướng hay là sự dàn xếp trong nội bộ đảng cầm quyền
là việc riêng của đảng đó. Nếu họ giao quá nhiều quyền
cho một cá nhân thì rất dễ một người có thể thâu tóm quá
nhiều quyền lực và có thể trở thành chuyên quyền, độc
đoán, thậm chí độc tài, biến cả một đảng thành công cụ
của mình.
Nói tóm lại, việc tổ chức chính phủ một cách thống nhất,
trao nhiều quyền hơn cho Thủ tướng là hợp lý nhưng vẫn
phải có sự giám sát và kiềm chế từ các định chế khác.
Xét theo tinh thần đó, thì việc bổ nhiệm các bộ trưởng ở
Việt Nam hiện nay cũng là quyết định của đảng cầm quyền,
về cơ bản và cả về hình thức cũng khá giống như cách làm
ở các nước khác và ý định cải tiến lần này có thể
được hoan nghênh.
Ngược lại, dự kiến mở rộng quyền để Thủ tướng có
quyền bổ nhiệm (và bãi nhiệm) người đứng đầu chính
quyền địa phương là vấn đề hoàn toàn khác. Đấy là vấn
đề phân quyền hay tập quyền của bản thân bộ máy hành pháp
dưới dạng tập quyền trung ương hay phân quyền địa phương.
Tập quyền trung ương hoàn toàn là nhà nước trung ương quyết
định tất cả, các nhà nước địa phương chỉ là bộ máy
thừa hành của nhà nước trung ương. Phân quyền hoàn toàn
(không bao giờ có) cho địa phương có nghĩa là nhà nước địa
phương quyết định mọi vấn đề của địa phương.
Đây là hai khái niệm dùng để phân tích, để tìm hiểu về
cách tổ chức nhà nước ở trung ương và địa phương. Chúng
chỉ là các khái niệm. Trong thực tế không có cái tập quyền
trung ương thuần khiết (ngay cả thời quân chủ khắc nghiệt
cũng không hoàn toàn vậy, mà câu "phép vua thua lệ làng" là
một minh chứng), cũng chẳng có phân quyền hoàn toàn cho địa
phương.
Ý định tăng quyền cho Thủ tướng đối với chính quyền
địa phương là ý định tăng cường sự tập quyền trung
ương. Không có sự đối lập, đối kháng giữa hai khái niệm
tập quyền và phân quyền về mặt trung ương và địa phương
này.
Quan hệ này cũng phải được Hiến pháp quy định. Đấy là
sự phân công càng rạch ròi càng tốt về công việc, về trách
nhiệm và quyền hạn của nhà nước trung ương và nhà nước
địa phương (kể cả ba mặt, lập pháp, tư pháp và hành pháp).
Sự phân công rạch ròi sao cho những công việc của nhà nước
trung ương do nhà nước trung ương làm, những việc mà nhà
nước địa phương làm hiệu quả thì nhà nước địa phương
đảm nhiệm.
Sự phân công đó không phải để các địa phương trở thành
các vương quốc trong một quốc gia, nhưng cũng phải tạo điều
kiện cho các nhà nước địa phương có đủ quyền tự quản.
Mục đích tối cao là hiệu quả hoạt động của toàn bộ nhà
nước (trung ương và địa phương) nhằm kiến tạo môi trường
cạnh tranh-hợp tác lành mạnh của tất cả các thực thể xã
hội, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo các
quyền tự do của nhân dân và các tổ chức, đảm bảo an ninh
quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ. Về những vấn đề quan trọng
như thế của đất nước, người dân phải được quyền thảo
luận và quyết định.
Xu hướng của các xã hội hiện đại là phân quyền cho địa
phương. Việt Nam cũng đã tiến theo hướng này trong thời gian
qua. Đấy là việc đáng hoan nghênh.
Tuy nhiên, do chưa được thảo luận thấu đáo nên đã có
những sơ hở trong việc phân quyền này (đầu tư tràn lan không
theo quy hoạch chung; có sự chồng chéo, cạnh tranh không lành
mạnh; không phát huy được sự liên kết vùng, thậm chí ảnh
hưởng đến an ninh quốc gia như cho thuê rừng đầu nguồn,
cấp phép khai thác khoáng sản bừa bãi…) và những khiếm
khuyết đó phải được sửa chữa.
Đấy thực ra là lỗi chủ yếu của chính quyền trung ương (vì
hiện tại bản thân nó đưa ra sự phân cấp và có trách nhiệm
điều phối, giám sát).
Nhưng không thể vì muốn sửa chữa những sai sót đó mà đi
một bước lùi trong phân quyền cho địa phương. Có những
người vin vào kinh nghiệm lịch sử (vua bổ nhiệm các quan là
người có xuất xứ từ nơi khác để tránh mầm mống gây bè
cánh gia tộc tạo phản và có thể để chống tham nhũng nữa)
và kiến nghị sự sửa đổi như vậy theo hướng tập quyền
trung ương. Có thể học tiền nhân nhiều thứ, song mỗi thời
một khác và học cũng nên chọn lọc.
Tóm lại, Nhà nước hiện hành ở Việt Nam vẫn mang tính tập
quyền cao (cả ở mức phân quyền, giám sát và kiềm chế
quyền lực của các định chế khác nhau về mặt lập pháp, tư
pháp và hành pháp, lẫn trong quan hệ trung ương – địa
phương), cần có sự thảo luận kỹ lưỡng trước khi quyết
định. Và điều cốt yếu là người dân phải có quyền tham
gia, thảo luận và quyết định.
Theo TBKTSG
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/5671), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét