không hiểu Trung Quốc hiện nay là cái gì và Trung Quốc đang có
những khuynh hướng phát triển như thế nào? Nhưng mặt khác,
có thể, nhân loại không hiểu được như thế lại hoá hay.
Bởi vì, hiểu ra điều đó là chuyện cực kì nặng nề, và
cái chính là, dẫu có hiểu, nó cũng đành bất lực, chẳng làm
được trò gì.
Có thể đành phải chờ đợi và đoán xem, đất nước này
dùng cách nào để đè bẹp phần còn lại của thế giới.
Kiểu tiếp cận Trung Quốc thông thường của phương Tây hoàn
toàn không phù hợp. Một mặt, chủ nghĩa duy tâm ngớ ngẩn
của những chú panda huggers, hi vọng Trung Quốc sẽ hoà nhập
vào hệ thống kinh tế và chính trị hiện hành do phương Tây
tạo ra một cách ôn hoà, hiền lành, ngoan ngoãn, tiếp tục bì
bạch chạy theo người tiêu dùng giày dép thể thao và laptop ở
phương Tây để nhận khoản tiền lương hậu hĩnh nhất là 100
đô la mỗi tháng. Mặt khác, tầm nhìn cuồng tín, nông cạn về
tư tưởng của China hawks, cho rằng mọi vấn đề của Trung
Quốc đều bắt nguồn từ việc nước này không có nền dân
chủ theo kiểu phương phương Tây. Trung Quốc sắp sụp đổ vì
không có dân chủ. Hoặc là Trung Quốc sẽ tấn công, chiếm
lấy tất cả, vì nước này không có dân chủ. Hoặc, lúc đầu
nó tấn công, sau đó nó sụp đổ, vì nó không có dân chủ.
Hoặc lúc đầu nó sụp đổ, sau đó nó tấn công, bởi vì…
Chao ôi, những kẻ đần độn thật bất hạnh.
Tuy thế, Trung Quốc cũng có nhiều người không đần độn. Ấy
là những người hiểu rất rõ, rằng nếu đưa dân chủ kiểu
phương Tây vào Trung Quốc, thì nó sẽ sụp đổ ngay lập tức.
Quan điểm về Trung Quốc của Nga là hỗn hợp kì lạ giữa
mối sợ hãi bản năng và niềm hi vọng về một thứ bạn
"cùng thuyền chiến lược" trên mặt trận chống Hung thần -
Đế quốc Mĩ. Quan niệm ấy không thể xem là hợp lí. Trung
Quốc hiện nay có hàng loạt đặc điểm nổi bật. Nói vắn
tắt, nó là thế này:
1. Là sự kết hợp giữa một bên là sự hiện diện của một
trong những nền kinh tế lớn nhất thế giới có nhịp độ
phát triển nhanh và trình độ kĩ thuật cao, với một bên là
những vấn đề kinh tế - xã hội mang tính đặc thù của
những nước kém phát triển.
2. Dân số khổng lồ, vượt quá khả năng đáp ứng của hoàn
cảnh thiên nhiên. Dân số cho phép tối đa ở Trung Quốc chỉ
có thể là 700 đến 800 triệu người. Thế mà trong thực tế,
ai cũng biết, dân số nước này đã lên trên 1.3 tỉ, đã vậy,
dù đã tìm đủ mọi cách để hạn chế, nó vẫn đang tiếp
tục tăng trưởng. Thêm vào đó, 94% dân cư Trung Quốc đang sinh
sống trên 46% lãnh thổ.
3. Giữa thành phố và nông thôn, giữa các vùng miền, có sự
phân hoá cao nhất thế giới. Giữa thành phố và nông thôn, sự
khác biệt cao tới mức, các thống kê về kinh tế - xã hội
của nông thôn và thành phố phải lập riêng rẽ, y như là
thống kê ở những nước khác nhau. Sự chênh lệch giữa các
vùng miền còn lớn hơn nữa. Tổng thu nhập của các tỉnh
duyên hải miền đông - nam Quảng Đông cao hơn 90 lần so với
tổng thu nhập của khu tự trị Tây Tạng phía tây - nam nước
này. Nếu xem các vùng miền của Trung Quốc như những nước
khác nhau, thì Quảng Đông về quy mô kinh tế được xếp vào
loại 30 nước hàng đầu, vượt cả những nước ví như
Argentina. Trong khi đó, Tây Tạng đứng vào hàng 130 - 140 thuộc
nhóm Nigiêria, Malawi, Tadjikistan. Gộp tất cả sự tương phản
ấy lại với nhau, tức là đem so sánh mức sống trung bình của
các thị dân Bắc kinh, Thượng Hải, Thâm Quyến với mức sống
trung bình của người nông dân ở Quý Châu hay Tây Tạng, thì
vấn đề không còn là chuyện số lần hơn kém, mà là chuyện
trật tự của các kích cỡ. Sự thật là ở nước này, có
một số xã hội hoàn toàn khác nhau, từ xã hội nông nghiệp
cổ truyền đến xã hội hậu công nghiệp. Đó là những xã
hội không chỉ hoàn toàn khác nhau về mức sống, mà còn hoàn
toàn khác nhau về tâm tính. Hơn nữa, sự chênh lệch có xu
hướng ngày càng gia tăng, chứ không giảm bớt.
4. Tốc độ lão hoá của dân cư và sự chênh lệch về giới
ở các nhóm thuộc tốp người trẻ tuổi cao nhất thế giới.
Dân số ở những tốp dân cư ở độ tuổi trung niên tăng nhanh
gấp đôi so với toàn bộ dân cư nói chung. Về cơ bản, đây
là điều đang lặp lại khuynh hướng mang tính đặc thù của
các nước phương Tây, nhưng ở phương Tây, quá trình lão hoá
của dân cư chậm hơn rất nhiều và nó chỉ bắt đầu khi
tổng thu nhập tính theo đầu người đạt từ 5 đến 10 nghìn
đô la (ở Trung Quốc hiện nay vẫn còn dưới 2 nghìn đô la).
Đồng thời, ở Trung Quốc, gia đình chính thức phải gánh
trách nhiệm chăm sóc, phụng dưỡng người già. Chỉ có 1/6
người già sống bằng nguồn lương hưu trí, người già ở
nông thôn hoàn toàn không có trợ cấp xã hội. Tức là người
ta không trả lương hưu cho nông dân, mặc dù thu nhập của họ
thấp hơn nhiều lần so với thu nhập của thị dân. Theo truyền
thống, cho đến nay, việc phụng dưỡng cha mẹ vẫn là trách
nhiệm của người con trai nối dõi tông đường và được ăn
thừa tự. Thế mà sinh đẻ lại bị hạn chế để giảm bớt
gia tăng dân số, nên mới nảy sinh sự chênh lệch về giới.
Tương quan giữa trẻ trai và trẻ gái sơ sinh ở Trung Quốc đang
cố giữ trong tỉ lệ 102-107:100, tối đa là 117:100, nhưng ở
các tỉnh lẻ, tỉ lệ này là 130:100, còn ở nông thôn, có nơi
lên tới 150:100. Chỉ mấy năm nữa, thế hệ bước vào tuổi
hôn nhân sẽ có 20 triệu nam thanh niên bị "thiếu" cô dâu.
Rõ ràng, đây là hiện tượng chưa từng có tiền lệ trong
lịch sử nhân loại, bởi vậy, sẽ rất khó tiên đoán hậu
quả xã hội của nó và việc tìm ra con đường để giải
quyết vấn đề cũng sẽ hết sức phức tạp. Tiếp tục duy
trì các xu hướng phát triển hiện nay (thực ra, xu hướng phát
triển này ngày càng trở nên trầm trọng, chứ không thể duy
trì), đến một lúc nào đó sẽ xuất hiện tình trạng: cô dâu
trở thành hàng hoá. Nếu tính thêm những thay đổi trong quan
niệm của lớp nữ thị dân có giáo dục, xem lập nghiệp có ý
nghĩa quan trọng hơn hôn nhân, sẵn sàng gác việc lấy chồng
tới giới hạn cuối cùng có thể được, thì đàn ông thành
phố sẽ muốn kết hôn với phụ nữ nông thôn, còn đa số
đàn ông nông thôn sẽ không có cơ may lấy được một người
vợ. Trong trường hợp này, xung đột giữa thành phố và nông
thôn, giữa những vùng phát triển và vùng lạc hậu sẽ trở
thành mâu thuẫn mang tính đối kháng. Một cuộc nội chiến
giành giật cô dâu - "đó là thứ còn dữ dội hơn cả
"Faust" của Goethe".
5. Sức ỳ hệ thống rất cao, do tình trạng bảo thủ xã hội
cực kì phức tạp, lại ở quy mô rộng lớn và mức độ trầm
trọng. Giới cầm quyền Trung Quốc từ lâu đã nhìn thấy và
hiểu ra, nó phải chấp nhận quan niệm lệch lạc "tăng
trưởng tương đương với phát triển". Nó cũng có dự định
sửa chữa hoàn cảnh, nhưng chẳng thu được kết quả nào cả.
Tăng trưởng kinh tế dựa trên mô hình sử dụng lao động
quảng canhtiếp tục phá mọi kỉ lục, hoàn thành vượt mức
tất cả các kế hoạch sản xuất. Nhưng đồng thời, "các
kế hoạch" tiêu sài tài nguyên và phá huỷ môi trường cũng
thi nhau phá mọi kỉ lục. Thay vì hạn chế một cách có kế
hoạch, khối lượng điện năng được sử dụng vẫn không
ngừng tăng lên. Khối lượng các loại phế thải độc hại
vẫn tăng, chứ không giảm. Mọi dự báo về mức độ sử
dụng xăng dầu hàng năm của Trung Quốc đều sụp đổ, thực
tế hoá ra còn tồi tệ hơn các phương án dự báo về những
khả năng tồi tệ nhất.
6. Sự hiện diện của những mâu thuấn phát triển không thể
xoá bỏ trong khuôn khổ của mô hình kinh tế đang vận hành ở
Trung Quốc. Về vấn đề này, chúng tôi sẽ nói sau.
7. Thiếu một mô hình lựa chọn phù hợp cho phép xoá bỏ các
mâu thuấn và nền tảng phương pháp luận tạo ra mô hình ấy.
rõ ràng, hoàn toàn không có khả năng tạo ra một mô hình lựa
chọn như thế.
8. Quy mô của hệ thống vấn đề nảy sinh từ phạm vi dân cư
và kinh tế đã biến những vấn đề của Trung Quốc thành
những vấn đề của toàn bộ thế giới.
Vô khối những thứ "cao nhất thế giới" kể ra ở trên
mới chỉ là chuyện tỉ lệ phần trăm. Nhưng ở đây, còn
phải nhớ cả những đại lượng tuyệt đối. Đặc biệt là
về con số 1,3 tỉ dân, về hơn 200 triệu chủ thể chủ thể
đang hoạt động kinh doanh. Từ những quy mô này, sự chênh
lệch trong tỉ lệ phần trăm rất dễ biến thành những con số
khổng lồ khi chuyển chúng sang các đại lượng tuyệt đối:
200-300 triệu thất nghiệp, 150 di dân nội địa v.v…, và v.v…
Bây giờ xin nói về những mâu thuẫn cơ bản.
Vì sao chuyện này thường bị lờ đi? Quả tình, người ta đã
viết rất nhiều về những mâu thuẫn riêng lẻ, cục bộ,
nhưng lại không xem xét các mâu thuẫn ấy trong tổng thể của
chúng.
1. Mâu thuẫn giữa nhu cầu duy trì nhịp độ tăng trưởng kinh
tế cao dựa vào các khu vực thuê mướn lao động nhằm mục
đích đảm bảo việc làm cho dân cư ngày càng phát triển và
nhu cầu giảm bớt nhịp độ tăng trưởng, chuyển từ nền
sản xuất chú trọng số lượng sang nền sản xuất chú trọng
chất lượng, có cân nhắc tới đặc điểm tài nguyên - sinh
thái.
2. Mâu thuấn giữa đòi hỏi và nhu cầu ngày càng cao của dân
cư với nguồn tài nguyên, chẳng riêng gì của Trung Quốc, mà
ngay của cả hành tinh cũng không đủ khả năng đáp ứng các
đòi hỏi và nhu cầu ấy.
3. Mâu thuấn giữa nhu cầu tiếp tục thực hiện chính sách
"Mỗi gia đình - một con" với nhu cầu giảm bớt các hạn
chế nhân khẩu theo những cân nhắc về đặc điểm xã hội.
4. Mâu thuẫn giữa chính sách dựa vào dân số như một nguồn
tài nguyên kinh tế và năng lực cạnh tranh cơ bản với tình
trạng dân số quá đông như một vấn đề nghiêm trọng của
đất nước.
Trong quá trình cải cách mở cửa, Trung Quốc đã sử dụng
khối dân cư khổng lồ, vừa cần cù, lại vừa dễ tính,
chẳng quen đòi hỏi gì, như một thứ tài nguyên cơ bản. Nhân
loại cũng hả hê đồng tình với điều đó để biến Trung
Quốc thành một "xưởng lắp ráp toàn thế giới". Sự dồi
dào của nguồn nhân công vô tận và, ứng với điều đó, tình
trạng cạnh tranh gay gắt trên thị trường lao động đã cho
phép duy trì mức chi phí thấp, nhờ thế, sản phẩm của Trung
Quốc có giá cả rất rẻ. Tuy nhiên, tình trạng thất nghiệp
chỉ có lợi khi dừng lại ở một giới hạn nào đó, vượt
quá giới hạn ấy, nó sẽ trở thành mối đe doạ thực tế
với sự ổn định xã hội. Vậy mà quân số lao động vẫn
không ngừng tăng lên, đòi hỏi phải được "sử dụng".
Cách tốt nhất để sử dụng nguồn lao động này là tiếp
tục tăng cường sản xuất hàng hoá thông dụng, huống chi
chính khu vực sản xuất này đã thu về cho đất nước một
nguồn ngoại tệ khổng lồ. Nhưng, dĩ nhiên, nó cũng đòi hỏi
phải có một số lượng nhiên liệu khổng lồ mà bản thân
Trung Quốc không thể có đủ, dẫn tới việc huỷ hoại ngày
càng dữ dội môi trường thiên nhiên mà chắc chắn sẽ tạo ra
một thảm hoạ sinh thái vô tiền khoáng hậu trong lịch sử
nhân loại. Những nhân tố này đã bắt đầu "ngốn" vào
chính sự tăng trưởng kinh tế như là hậu quả của nó. Việc
cải biến một nền sản xuất thiên về số lượng, dựa vào
lao động phổ thông thành một nền sản xuất chú trọng tới
chất lượng, dựa vào lao động khoa học, trước hết, đòi
hỏi phải đầu tư một nguồn kinh phí khổng lồ (nhất là
để nâng cao trình độ giáo dục còn rất thấp của dân cư),
sau nữa, sẽ dẫn tới nạn thất nghiệp tăng lên một cách gay
gắt và điều này chắn chắn sẽ tạo ra nguy cơ nghiêm trọng
thực sự đe doạ sự ổn định xã hội.
Đúng là cả xã hội Trung Quốc nói chung đang thực sự quan tâm
tới việc tìm kiếm một lối thoát ra khỏi tình huống được
hình thành ở nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa hiện nay. Nhưng,
đồng thời, đại diện của tuyệt đại đa số các nhóm xã
hội đều muốn duy trì mô hình cải cách hiện nay. Dĩ nhiên,
điều này liên quan trực tiếp tới các nhóm xã hội được
hưởng lợi từ những cuộc cải cách (tầng lớp quan liêu, các
nhà kinh doanh, công nhân có tay nghề cao, các nhà môi giới
v.v…). Nhưng các nhóm xã hội còn lại, tức là những nhóm
không được hưởng lợi từ cải cách, thì không hề quan tâm
tới sự thay đổi mô hình, bởi vì nó chỉ làm tăng thêm số
lượng những người nông dân mất ruộng đất và đội quan
thất nghiệp khiến cho địa vị của họ trở nên tồi tệ
hơn.
Cho nên, xung đột giữa lợi ích trước mắt và lợi ích lâu
dài có ý nghĩa quan trọng với tuyệt đại bộ phận các thành
viên của xã hội Trung Quốc. Thực tế, con người bao giờ cũng
giải quyết xung đột ấy vì lợi ích trước mắt. Tức là
xuất phát từ việc duy trì mô hình phát triển hiện nay.
Mà chính phương Tây cũng muốn duy trì mô hình ấy. Phương Tây
sẽ còn tụng niệm rất nhiều, rất hay cho chính bản thân mình
về sự tuyệt diệu của xã hội thông tin hậu công nghiệp.
Đồng thời, không hiểu vì sao, có một sự thật bị xem nhẹ,
ấy là cư dân của thiên đường mặt đất này cũng phải ăn,
mà phải ăn nhiều,ằn ngon; phải xỏ giày dép, mặc quần áo,
áo quần giày dép phải đẹp, phải rẻ, phải đi trên những
chiếc xe hơi tuyệt hảo và phải dùng những chiếc máy tính
thật tinh xảo để làm việc (nếu klhông thế, sao gọi là xã
hội thông tin?). Có điều, tất cả những thứ này vẫn cần
phải cso một ai đó làm bằng tay, mà lại muốn sao cho thật
rẻ.
Đây rồi, chính người Trung Quốc đang làm. Họ làm bằng tay,
rất nhiều và rất rẻ.
Chẳng ai muốn động óc suy nghĩ về hậu quả của sự mầu
nhiệm ấy.
Nhân loại cố tình nhắm mắt, không muốn nhìn xem sự tăng
trưởng tiếp theo của trung Quốc sẽ đẫn tới đâu - ngay cả
khi quan điểm "tăng cường bình ổn" đang được giới giới
cầm quyền Trung Quốc tuyên truyền hiện nay là sự thật, chứ
không phải tuyên truyền.
Phương Tây sẽ còn sụt sùi rất lâu về việc "phát triển
bên vững" và xoá bỏ bất bình đẳng trong mức sống giữa
các quốc gia phát triển và các nước đang phát triển. Nhưng
tất cả đều hiểu rất rõ, rằng đại đa số các nước đang
phát triển sẽ không bao giờ đuổi kịp trình độ của các
quốc gia phát triển. Bởi vì, nếu đưa "cá" cho các nước
ấy, tầng lớp tham nhũng "ưu tú" ngày càng phình to sẽ chén
sạch, rồi sau đó lại xin thêm "cá". Nhưng nếu đưa "cần
câu" cho các nước đang phát triển, họ dễ dàng bẻ ngay cái
"cần câu" ấy.
Trung Quốc thuộc về số ngoại lệ rất ít ỏi. "Cá" nó
không cự tuyệt, mà "cần câu" nó sử dụng cũng rất tài,
nếu có ý đồ tước đoạt "cá" và "cần câu" (hoặc có
ý không đưa), nó sẽ dùng sức mạnh để cướp giật cho mình.
Cư dân Nigeria dù trong bất kì hoàn cảnh nào cũng sẽ không
sống như cư dân Thuỵ Điển. Trên lí thuyết, cư dân trung
Quốc có thể có tham vọng vượt lên cao hơn mức sống ấy.
Không ai có khả năng và có quyền cấm họ làm như thế.
Chỉ có điều phải nhớ, tài nguyên của cả hành tinh không
đủ để đảm bảo cho mỗi người dân Trung Quốc có mức
sống như vậy. Họ không đủ ăn, không đủ xăng dầu và bao
nhiêu thứ vật dụng không kém cần thiết khác. Thế thì sẽ
chẳng còn gì để dành phần cho người khác. Tức là chúng ta
chỉ còn mỗi việc là phải tin, rằng Trung Quốc (đất nước
có dân cư đông nhất thế giới, có quân đội hùng mạnh và
sự ngạo mạn ngút trời) sẽ mãi mãi kiên trì gia công hàng
hoá thông dụng cho những người ngoại quốc giàu có bằng cái
giá của sự nghèo túng của riêng mình.
Có lẽ, phải gọi niềm tin ấy là chủ nghĩa phê phán thì
chính xác hơn.
Với những gì đã trình ở trên, chúng ta hoàn toàn không thể
hiểu, Trung Quốc sẽ làm thế nào để tránh, không bành
trướng ra bên ngoài bằng tất cả các hình thức của nó (kinh
tế, chính trị, nhân khẩu, quân sự). Nó hoàn toàn không có
sức sống trong các ranh giới hiện nay của mình. Hoặc là nó
phải lớn lên gấp bội, hoặc là nó buộc phải nhỏ hơn rất
nhiều. Bởi thế, vấn đề không phải là sự xâm lược của
Trung Quốc, mà là với nó, bành trướng là kế sách duy nhất
để sống sót.
Đó không phải là con ngoáo ộp, mà là hiện thực khách quan
đang cắt cứa vào giác quan của ta.
Quả thật, vẫn còn ít người cảm nhận được hiện thực
ấy. Nhưng chẳng bao lâu nữa, nó sẽ tới.
Lã Nguyên dịch<br />
Nguồn: Báo "АПН" (Агенство политических
новостей), ra ngày thứ Tư, 15.4.2010
(http://www.apn.ru/publications/article20310.htm)
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/4750), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét