Đỗ Anh - Thoái trào của chính trị căn tính

Do áp lực của khủng hoảng kinh tế toàn cầu, những bức xúc
vì sự bất bình đẳng của các nhóm căn tính khác nhau trong xã
hội phải tạm nhường chỗ cho những vấn đề kinh tế tỏ ra
còn nghiêm trọng hơn. Giới quan sát đã nói tới giai đoạn
thoái trào của chính trị căn tính.

<strong>Thời kỳ đỉnh cao</strong>

<div class="boxleft220"><img
src="https://www.danluan.org/files/u5311/thoai_trao.jpg" /><div
class="textholder">Những phong trào xã hội với ngọn cờ kinh tế
như Occupy Wall Street (Chiếm phố Wall) ngày càng trở nên nổi
bật hơn so với phong trào của các nhóm căn tính
khác.</div></div>
Chính trị căn tính đạt được những thành tựu đáng kể ở
phương Tây từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, đặc biệt
là những thập niên cuối thế kỷ trước. Đó là nền chính
trị đặt mục tiêu đấu tranh vì công bằng, tiến bộ xã hội
và quyền lợi cho các nhóm có căn tính khác nhau, cũng như vì
căn tính chung của cộng đồng, quốc gia.

Bức tranh chính trị toàn cầu được tạo cảm hứng từ những
phong trào xã hội rộng khắp như bình đẳng giới; chống phân
biệt chủng tộc; chống kỳ thị đối với các nhóm thiểu
số, yếm thế. Đầu những năm 1970, phong trào đấu tranh của
người đồng tính ở Mỹ còn mượn tên Mặt trận Giải phóng
Dân tộc miền Nam Việt Nam (National Liberation Front) để đặt cho
cuộc cách mạng của họ (Gay Liberation Front).

Đến đầu thập niên 1990, những tác động của cuộc chiến
Vùng Vịnh lần thứ nhất đối với kinh tế Mỹ đã giúp đưa
Bill Clinton lên làm Tổng thống. Tuy nhiên, lúc bấy giờ cử tri
Mỹ nói riêng và phương Tây nói chung vẫn quan tâm hàng đầu
đến những vấn đề thuộc về căn tính. Họ mong muốn nhìn
thấy lãnh đạo có thể, hay ít nhất là tỏ ra có thể, đại
diện và có tầm nhìn tích cực đối với quyền lợi của nhóm
căn tính mà họ thuộc về. Những chủ đề về căn tính như
sex, sắc tộc, giới… bởi vậy được các chính trị gia
phương Tây đưa vào nghị trình tranh cử như một thủ thuật
để lấy lòng cử tri.

Đỉnh cao của chính trị căn tính chính là thắng lợi của ông
Obama mà bản thân ông cũng là 'một căn tính' đặc biệt
bởi màu da của mình, gợi cảm hứng và hy vọng thay đổi cho
các sắc tộc thiểu số phi Âu-Mỹ, như khẩu hiệu 'Change'
trong chiến dịch tranh cử Tổng thống của ông.

<strong>Thoái trào</strong>

Nhưng giờ đây mọi sự đã khác trước. Những cảm hứng căn
tính dường như đi xuống sau khi lên đỉnh với biểu tượng
Obama. Không nói tới những thành công và thất bại trong hai
nhiệm kỳ vừa qua, cuộc khủng hoảng kinh tế kéo dài là một
nhãn tiền. Đòi hỏi cải thiện công bằng xã hội về căn
tính phải tạm nhường chỗ cho những bất bình đẳng kinh tế
tỏ ra còn nặng nề hơn. Các phong trào xã hội với ngọn cờ
kinh tế nổ ra, điển hình là Tea Party (Tiệc trà)1, Occupy Wall
Street (Chiếm phố Wall)2.

Trong khi đó, phong trào của các nhóm thiểu số ngày càng trở
nên phân tán, khánh kiệt tư tưởng và những thông điệp của
họ hoặc là bị nhào nặn, bóp méo, hoặc đã trở nên bão
hòa, lạc lõng trên truyền thông thời buổi thóc cao gạo kém.

Thăm dò của Huffington Post hồi tháng trước nhân bầu cử giữa
nhiệm kỳ ở Mỹ cho thấy có đến 56% cử tri lựa chọn 'kinh
tế' là một trong hai vấn đề họ quan tâm nhất. Con số này
bỏ xa các vấn đề khác như y tế, nhập cư, chính sách đối
ngoại và chống khủng bố. Đứng gần cuối danh sách được
quan tâm là các chủ đề bình đẳng giới hay môi trường.
Đảng Cộng hòa có vẻ như đã chớp được thời cơ khi thống
kê cho thấy những thông điệp về kinh tế trong chiến dịch
tuyên truyền của đảng này được cử tri ghi nhận với tỉ
lệ cao nhất.

Ngoài áp lực kinh tế, theo nhận định của giới quan sát, cử
tri ngày nay cũng không còn đặt niềm tin và trao gửi sứ mệnh
đấu tranh vì căn tính của họ cho các vị nguyên thủ.

<strong>Đường vòng không lối vào</strong>

Một bộ phim tài liệu về giới mở đầu bằng cảnh một
đứa trẻ vừa được sinh ra. Người mẹ sau cơn đau ráng
gượng dậy hỏi: Con tôi là trai hay gái? Ông bác sỹ nửa đùa
nửa thật: Thưa bà, chuyện đó còn quá sớm để nói!

Giới (gender) nói riêng, và căn tính (identity) nói chung, không
phải là cái 'tự nhiên', nó là kiến tạo về mặt xã hội.
Quá trình kiến tạo này quy định các cá nhân vào những nhóm
căn tính khác nhau, với những đặc trưng gắn liền với nhóm,
và bản thân cá nhân cũng tự nhận diện mình theo đó. Ví dụ,
đi liền với các phạm trù người da đen, phụ nữ, đồng
tính, chuyển giới, người nhập cư, người khuyết tật,
người nghèo luôn là những đặc trưng căn tính mà xã hội và
truyền thông gán ghép.

Vấn đề chính nằm ở chỗ này. Bản thân chính trị căn tính
cũng bộc lộ mặt trái như là một thuộc tính của nó. Trước
hết, phong trào của các nhóm luôn có tính đơn diện (one-sided),
khiến cho nó có nguy cơ dẫn đến sự cực đoan căn tính và thu
hẹp tầm nhìn trong phạm vi nhóm.

Một ví dụ gần nhất là việc nữ diễn viên Rose McGowan lên
tiếng phê phán rằng phong trào đòi bình đẳng cho phụ nữ
không thể trông cậy vào đồng tính nam như một đồng minh vì
họ 'chỉ lo cho bản thân và thù ghét phụ nữ'.

Mặt khác, các phong trào chỉ nhằm đòi quyền cho căn tính của
nhóm chứ không phải là giải phóng cá nhân khỏi đặc trưng
căn tính mà họ bị quy vào.

Như một lối đi vòng, cá nhân sinh ra, lớn lên, được hoặc
tự nhận diện mình trong một nhóm căn tính nhất định và phó
thác tính đại diện (agency) của bản thân cho nhóm. Điều này
cản trở cá nhân tham gia trực tiếp vào tổng thể xã hội
bằng việc thoát ly khỏi địa vị căn tính của họ.

Những năm gần đây, chúng ta chứng kiến cuộc đấu tranh của
các nhóm thiểu số như đồng tính, song tính, chuyển giới
chẳng hạn, để đưa được chủ đề của họ vào truyền
thông dòng chính. Song, việc giành được sự diễn dịch này,
nếu có, lại tiếp tục phơi bày tình trạng bên lề của họ
trong mối quan hệ với cái đa số.

Xu hướng tất yếu của các nhóm thiểu số, do đó, là 'di cư
lên mạng' - phương tiện truyền thông cá nhân hóa tối đa
người dùng - như là một sự quay lưng lại với chính trị căn
tính và các trào lưu xã hội kiểu cũ. Đây lại là một câu
chuyện hoàn toàn khác.

<div class="special_quote">Thuật ngữ 'chính trị căn tính'
(politics of identity) xuất hiện chính thức vào năm 1977, trong
bản tuyên ngôn của nhóm Combahee River Collective, một tổ chức
nữ quyền da màu ở Boston, Mỹ. Họ nhấn mạnh: "Tuyên ngôn
chính trị quan trọng nhất của chúng ta thời kỳ này là cam
kết mạnh mẽ đấu tranh chống lại sự phân biệt chủng tộc,
giới, giới tính và bóc lột giai cấp và coi đó như sứ mệnh
đặc thù của chúng ta…". Năm 1979, thuật ngữ lần đầu
được sử dụng trong giới học thuật, với nghiên cứu của
Renee R. Anspach (Đại học Michigan, Mỹ) về phong trào chính trị
của người khuyết tật và những cựu bệnh nhân tâm lý.

Phong trào chính trị nở rộ trong xã hội phương Tây, đặc
biệt là Mỹ, dưới ngọn cờ của chủ nghĩa kiến tạo
(constructivism) của những người cánh tả. Chịu ảnh hưởng
của học thuyết Marxism về đấu tranh giai cấp giữa vô sản
và tư sản, chính trị căn tính đặt trọng tâm là cuộc đấu
tranh của các nhóm thiểu số, yếm thế, bị áp bức trong xã
hội, chống lại sự bất bình đẳng và sự thống trị về
mặt căn tính, tư tưởng của các nhóm đa số, được ưu tiên.
Chính trị căn tính sau này được mở rộng ra cùng với những
phong trào có quy mô toàn cầu như nữ quyền, đồng tính, sắc
tộc…, và kể cả những phong trào đấu tranh vì căn tính
quốc gia/dân tộc trước sức ép của toàn cầu hóa.</div>

*****

1. Phong trào chính trị ở Mỹ kêu gọi cắt giảm nợ công
quốc gia và ngân sách liên bang thông qua giảm chi phí công và
thuế, đến nay đã kéo dài được hơn năm năm.

2. Phong trào biểu tình phản đối giới tài chính ngân hàng
được cho là thủ phạm gây ra cuộc khủng hoảng tài chính năm
2008 và nạn thất nghiệp trầm trọng. Cuộc biểu tình bắt
đầu ở New York sau đó lan ra các thành phố lớn trên toàn
nước Mỹ, và nhiều nước trên thế giới.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141213/do-anh-thoai-trao-cua-chinh-tri-can-tinh),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!