Nguyễn Hữu Liêm - Cuồng xúc Việt Nam

<em>"Nếu không dấn thân vào biến cố, mà chỉ đứng ngoài
để diễn tả tình thế, cho dù chính xác bao nhiêu, cũng chẳng
tạo nên được một tác dụng giải phóng nào – và cuối cùng
thì việc ấy cũng chỉ làm cho gánh nặng dối trá càng thêm áp
bức, hay nói như Mao, cũng như đã nâng tảng đá lên rồi chỉ
để thả nó xuống ngay vào chân mình." </em>
Slavoj Zizek, Living in the End Times (2010)

Nếu ai đã có lần đi xe đò xuyên Việt trong những năm gần
đây, như tôi đã trải qua đầu năm nay, đều chắc phải có
một cảm xúc lạ lùng đầy thú vị. Một đằng thì trái tim
tôi cứ thót đi từng chặp vì những lần xe vượt qua mặt,
tranh đường, lạng lách, suýt đụng "head-on" với các xe
tải chạy ngược chiều trên quốc lộ hẹp nhưng đầy xe cộ,
người, thú vật và hàng trăm thứ vật liệu khác. Đằng kia
thì khi nhìn ra ngoài cửa xe thì tôi thấy cảnh vật, núi rừng,
đồng ruộng, làng xóm trong cảnh xế chiều đẹp không thể
tả. Người đi xe chấp nhận khả thể hiểm nguy như là một
con cờ số phận, hy vọng vào xác suất rủi may - và người
tài xế không ngủ gục. Cảnh đẹp bên ngoài hòa với nhịp
tim đập trong hãi sợ tạo nên một niềm hoan lạc kỳ thú -
một mạo hiểm với chính định mệnh không biết là gì của
cuộc sống. Một mặt thì thân xác đang đùa với khả năng tai
nạn thảm khốc như là một thể tính trừu tượng thuần lý
tính của cái có thể là; mặt kia thì tâm hồn và thân xác
đang thưởng thức cung điệu bình an hiện thực đang là của
làng xóm quê nhà phủ trong ánh nắng vàng hoàng hôn. Hai khuôn
mặt, của thực nghiệm đang là và khả năng có thể là từ tư
duy, trộn lẫn vào nhau làm cho con người trong cuộc như đang ăn
một trái ớt tươi cay nồng nhưng rất thơm tho cho một tô bún
đầy hương vị sống chan đầy chua, bùi, ngọt, đắng.

Và, theo tôi, đó cũng chính là màu sắc, hương vị và cung
nhịp của trí thức Việt hôm nay, 2014, đối với chuyện nước
nhà, xã hội. Hình như rằng tâm tư của các tầng lớp trí
thức Việt Nam đã bị điều kiện hóa, nhưng chưa được
định hình, từ một quá khứ tang thương, nhưng lẫy lừng,
nhiều hãnh diện về dân tộc. Lịch sử, đối với họ, như
là một thể tính trừu tượng của bản ngã, nhưng họ đang
mang đầy thất vọng về khả thể của con người Việt Nam
nhằm thiết lập một thể chế chính trị có khả năng và bản
sắc đại diện từ một quá khứ oai hùng đó. Những người
cha và các đứa con của "thế hệ Vàng" thời Việt Minh
chống Pháp, "thế hệ Xanh" thời Việt Cộng chống Mỹ bắt
đầu nhìn lại chính mình và con đường mà chuyến xe lịch sử
dân tộc đang đi trong sự tương nghịch giữa hai vế: hiểm nguy
như là khả thể tính, bị cắt nhịp theo từng khoảnh khắc
bởi khoái lạc từ đời sống thân xác đang là.

Khi trí thức Việt nhìn ra biển Đông với những con "tàu
lạ" Trung quốc như là những chiếc xe tải hung hăng ngược
chiều có thể đụng nát giết chết tất cả; khi nhìn vào
đồng bằng sông Cửu long và nhìn thấy dòng nước đang cạn
dần, một nền văn minh sông nước đang dần biến mất; nhìn
lên cao nguyên Trung phần và khắp nơi để thấy núi rừng,
đất đai quặng mỏ đang bị khai thác bởi người Hoa bất
chấp những hiểm họa môi trường. Họ nhìn vào việc nước,
về giáo dục, về chính trị, công quyền, về con người, cán
bộ, về văn nghệ sĩ, giới trẻ, giới doanh nhân, họ chỉ
thấy một toàn cảnh u ám, thối rửa, băng hoại, lạc hướng,
hỗn độn, xuống cấp không còn phương cứu chữa. Lịch sử
dân tộc, theo họ, đang bị nhận chìm bởi một trình độ
chất lượng tổng thể đang đi xuống bùn đen. Một giai thời
khủng hoảng nhân văn, của nhân phẩm con người, của hệ
thống và cơ chế chính trị và công quyền, cộng thêm mối
hiểm nguy xâm lăng từ bên ngoài. Theo họ, thì chưa bao giờ
dân tộc ta đang đi qua một giai đoạn lịch sử đen tối và bi
đát như bây giờ.

Đây là một đoạn đường lịch sử của cái xấu. Những
"tin tức xấu xa" nầy, theo trí thức Việt ngày nay, sẽ
không theo quy luật biện chứng của Marx để có thể đưa đến
cái tốt. Theo Marx, khi muốn có một cuộc cách mạng toàn diện
thì tình thế đang là phải càng có nhiều tin tức xấu thì
"càng tốt" vì chúng sẽ tạo thêm biện minh và gia tăng
cường độ cho ý chí đổi thay toàn diện và sâu rộng. Nhưng
trí thức Việt không chấp nhận biện chứng này. Không phải
là họ không nắm được Dịch lý "cùng tắc biến." Trái
lại, họ thấy trong đống hỗn độn của cái xấu hôm nay,
chiều sâu tận đáy của cái xấu vẫn còn chưa tới, và chắc
chắn là sẽ đến. Vì đây là một khủng hoảng nhân văn,
về nhân cách và linh hồn con người Việt Nam. Những tin xấu
này sẽ không đưa đến cách mạng cho cái tốt được khai sinh,
con chim cú Minerva sẽ không tung cánh vươn bay trong bóng chiếu
tà – khi mà con người Việt Nam đã đánh mất hết nhân cách
bản thân, bị đánh cắp lòng yêu nước, thiếu tự tin vào ý
chí lịch sử. Họ chỉ còn nhìn thấy cá nhân chính mình,
những "tâm hồn cao thượng" tách biệt trong một cám dỗ hay
bức xúc đơn thể không có chiều sâu tập thể - khi giá trị
xã hội và cộng đồng đã có một cơ chế nhà nước, một
"giáo hội chính trị" vốn tự cho mình không thể sai lầm,
chắc nịch cầm cương thay cho cá nhân. Và các thế hệ Vàng
và Xanh của thế kỷ trước đầy kiêu hãnh và hy vọng ngông
cuồng nay tự gặm nhắm nỗi buồn hệ luỵ trước một gia tài
lịch sử mà mình đã hết lòng gây dựng nên. Việt Nam bây
giờ còn hơn là một bi kịch nữa anh ạ - một trí thức Hà
Nội nói với tôi - nó là một vở hài kịch không có nội dung,
không có hồi kết thúc! <em>"Comedy is indeed deeper and truer than
tragedy,"</em> tôi nhớ đến một triết gia đã nói như thế.

Tuy nhiên vở hài kịch này là của lý tính, chứ không phải là
từ kinh nghiệm cá thể thực tại. <em>"What is rational is not
the actual"</em> - trái với công thức siêu hình của Hegel. Như
là người hành khách trên chuyến xe bắc nam kia khi nhìn qua cửa
sổ, thay vì suy tư trong lý tính đến khả thể tai nạn hiểm
nguy, người trí thức Việt Nam đang trong thực tại thân xác, an
hưởng chính mình, đến một biên độ phi chính trị và phi
công dân rất rõ rệt, trong một hoàn cảnh sống hòa bình,
tương đối an nhàn, và được xã hội trọng vọng. Hầu hết
đều có công ăn việc làm, hay đã nghỉ hưu, có nhà cửa, gia
đình yên ổn. Chưa bao giờ giới sĩ phu văn nghệ sĩ Việt Nam
được tham dự vào nhiều tiệc rượu ngon và vui như thế. Ở
các thành phố lớn, cũng nói theo Hegel, "Chân lý là những
tiệc rượu say mèm mà ở đó chả có ma nào tỉnh thức."
Nhìn đâu cũng thấy một tầng lớp giàu sang mới sẵn sàng
mời trí thức làm trang điểm thi văn. Và hơn nữa, trong men
rượu say cuồng, người trí thức có thể hãnh diện đứng
giữa bàn tiệc mà vỗ ngực nguyền rủa hệ thống, đổ lỗi
hết trách nhiệm cho giáo hội chính trị. Còn chính ta này
được có quyền say sưa vì tư cách và ý chí công dân của ta
nay đã bị tước đoạt bởi Đảng cùng với lý tưởng lịch
sử dân tộc cũng đã bị bán cho nhà thổ nhân danh giáo điều
tư tưởng. Như một vị giáo sĩ giáo hội La mã thời trung cổ
đổ thừa cái hư của ta, cái hỏng của thế gian là bắt
nguồn và là trách nhiệm từ hệ luỵ quyền lực bóng tối
Satan, trí thức Việt đang an nhàn và hạnh phúc trong biện minh
đổ lỗi thế gian và chính mình cho một thực thể Satan - đó
là Đảng và nhà nước.

Trong nỗi cuồng xúc về nguy cơ Trung quốc, con người dân tộc
của trí thức Việt Nam sống lại. Có người cho rằng sự hung
hãn của Trung quốc ở biển Đông là cơ may chính trị lớn cho
dân tộc Việt hiện nay. Vì sao? Từ một lịch sử oai hùng, khi
con người trí thức dân tộc đó đã đưa khẩu hiệu độc
lập cho đảng Cộng sản lên đỉnh vinh quang; nay chính cái máu
dân tộc độc lập này đang đe dọa cái hào quang đầy kiêu
hãnh của Đảng. Tự ái dân tộc nay có đến hai kẻ thù.
Một là thằng Tàu hung hăng, thô lỗ mà ta muốn phủ nhận nó
cả ngàn năm nay nhưng nó vẫn cứ như là bóng hình của ta.
Thằng kia là cái Đảng tổ bố mà ta đã hy sinh đời mình
dựng nên, nay không biết phải làm gì với thực tế quyền
lực này. Như là một nhà văn kia, một thời là một Việt
cộng quá khích, nuôi ước mơ hiện sinh qua cái thẻ đảng
viên, nay thì không biết làm gì với cái của nợ đó. Xé bỏ,
hay trả thẻ đảng lại thì từ chối chính mình từ quá khứ
kiêu hùng; giữ nó tiếp thì mình từ chối nhân cách tập thể
trên cơ bản con người tự do trong suy tư về nhân phẩm, đạo
đức và lý tưởng dân chủ. Nay thì họ còn cho rằng Đảng
và nhà nước này đã không còn yêu nước nữa. Lần đầu
tiên nhân dân phải dạy cho Đảng biết yêu nước, thế mà còn
bị đàn áp. Đảng đã mất hết biện minh dân tộc – con bài
yêu nước mà Đảng đã nhân danh cho biện minh cầm quyền.
Đảng đang hèn nhát trước thằng Tàu. Đảng sẵn sàng bán
nước để cứu Đảng. Đảng khơi dậy và va chạm tự ái dân
tộc của con người Việt Nam - vốn bấy lâu nay đã cúi đầu
chấp nhận áp chế từ Đảng vì dù sao Đảng (của họ) cũng
là của dân tộc.

Biện chứng Marxist đã hoàn tất cái vế lý tưởng lịch sử
nhân văn khi mỗi con người cộng sản Việt Nam, như là một cá
nhân dân tộc Việt, đang tự chiến đấu lại chính mình trong
một cuộc chiến nội tâm đầy mâu thuẫn và bức xúc. Có
thể rằng đây là lúc mà người cộng sản Việt nam, vốn là
những trí thức dân tộc Việt, đang tìm ra chính mình, hùng hổ
từ chối lý tưởng Mác-Lênin một cách rõ ràng nhất – dù
rằng họ chưa bao giờ thực sự cho mình là người cộng sản
hay tin vào lý tưởng đó. Nhưng nghịch ngẫu thay, đây cũng
chính là căn nguyên cho sự thoái trào và tha hóa của con người
tập thể, cộng đồng của trí thức Việt. Họ mang tự ái
dân tộc một cách tiêu cực trong khi chưa định hình nên một
linh hồn chính trực cho mẫu người dân tộc - trong ý thức
trách nhiệm dấn thân mới và toàn diện để thay đổi lịch
sử nhằm cứu rỗi và tìm lại căn cước hiện hữu cho đời
mình. Và "thằng Tàu" xâm lược và "thằng cộng sản"
độc tài là hai đối thể tư duy cho một biện minh bất lực
và thụ động của chính mình. Cả hai đối thể rất thực và
to lớn đó mà con người dân tộc chỉ có chấp nhận như là
đang sống với thân xác nhiều bệnh hoạn, yếu đuối hay tư
duy đầy hư hỏng của chính ta. Ta phải cứu vớt cuộc đời,
vốn bị phí phạm trong lý tưởng độc lập vừa qua, trong sự
hưởng thụ qua phương cách hư hỏng thân xác vì hai thực thể
to lớn kia đã đánh mất niềm tự tin và kỳ vọng vào con
người dân tộc mà ta đã dâng hiến cuộc đời. Chưa bao giờ
trí thức Việt Nam chán ghét chính ta và muốn trả thù lịch
sử và quá khứ của mình bằng cách hưởng thụ thân xác
nhiều như hiện nay. Từ vật chất đến tinh thần, họ chỉ
có trách cứ con quỷ Satan khách quan. Còn ta ư! Dại, khôn,
hèn, can đảm đều là những thuộc tính không quan hệ đến ta.
Bản ngã của họ trôi dòng theo biến cố, và nói như Walter
Benjamin, và rồi họ nhìn ra biển, ngó lên trời, chờ một
"thiên thần lịch sử" đến để đưa cây gậy huyền nhiệm
lên cao hô "úm ba la" biến đống rác đầy tin tức xấu xa
này thành nên một cú sốc lịch sử cho con phượng hoàng trong
rạng đông của một thời đại mới có thể được tung bay.

Nhưng không! Đang có một số nhỏ, rất nhỏ, trí thức từ
trong lịch sử chính thống của đảng cộng sản, và bên ngoài
lịch sử đó, đang đóng vai trò liệt sĩ lịch sử cho năng
lực tự do cá nhân, nhằm đem lịch sử dân tộc ra khỏi gọng
kềm chế độ được thiết kế bởi con người dân tộc Việt
vốn đã hiến năng ý chí tự do trên chiếc thuyền độc lập
quốc gia. Giữa hai ý chí tự do - tập thể của Đảng đối
với cá nhân của thế hệ mới - trong giai đoạn này của tình
thế, người trí thức đối kháng nắm một đầu của sợi dây
thừng rất căng của lịch sử đang là. Họ chưa đủ mạnh
về cá nhân, về tổ chức, về sức thuyết phục cho quần
chúng, nhưng họ có tương lai đang đi với họ. Một vế của
chính trị đối kháng nằm nơi những con người như "Nhóm Đà
Lạt," hay là "Nhóm Bô Xít," muốn dấn thân vào chính trị
như là, theo Benjamin, "một ý chí cứu rỗi quá khứ bằng cách
nhìn về tương lai" bằng con đường lý thuyết, văn chương,
hay là đấu tranh chính trị xáp lá cà trong từng hoàn cảnh
đang có của từng người cộng sản, hay không cộng sản, mang
ý thức trách nhiệm mới. Đối với họ, "thiên thần lịch
sử" sẽ không bao giờ xuất hiện nếu không có một khoảng
không gian ý chí và tâm thức xứng đáng của khối lịch sử
mới mà họ dám dấn thân và hy sinh cho lý tưởng tự do hiện
đại. Hay nói theo Lenin, cuộc cách mạng kế tiếp sẽ đến
một cách bất ngờ, theo họ, không phải từ một phép lạ, mà
đến từ sự tràn đầy của những yếu tố và điều kiện
chín mùi chuẩn bị cho sự bất ngờ đó có thể xẩy ra. Lenin
gọi nó là một "phép lạ không lạ"- a <em>non-miraculous
miracle </em>– phát xuất từ mảnh vườn đã được cày bừa
và ươm tưới.

Số trí thức dấn thân chính trị đối kháng này, như những
linh hồn từ tương lai về bắt tay với hiện tại - xin ở đây
được phân tích theo kiểu tâm lý học biện chứng - cũng đang
thưởng thức chính mình trong cơn sốt chính trường. Họ có
niềm tin, giá trị khả thể tương lai, cộng đồng thế giới
– và nghịch ngẫu thay, với sự tiếp tay từ bộ máy áp chế
của nhà nước. Hạnh phúc là ước mơ và đấu tranh - Hồ Chí
Minh đã nói vậy. Trong khi những trí thức, ví dụ, ở Hoa kỳ,
muốn dấn thân chính trị, họ phải đi theo quy trình dân chủ,
vốn bắt họ phải nói những điều mỵ dân nhằm vận động
xin đủ số tiền cần thiết (gây quỹ) mà ra tranh cử. Họ có
viết gì, phản đối chi, ra báo, lên đài, biểu tình, mang khẩu
hiệu, kiện tụng cơ quan này, chỉ trích, chửi bới lãnh tụ
nọ cũng chẳng ai để ý. Ở Mỹ, hầu hết trí thức chính
trị đều trở nên "irrelevant" vì không ai lắng nghe, không ai
thèm để ý. Trái lại, ở Việt Nam, chỉ cần họ lên tiếng,
viết một bài báo, dịch một văn kiện chính trị, tổ chức
buổi xuống đường, là có cả bộ máy nhà nước để ý và
biến bạn thành anh hùng dân chủ. Họ sẽ được thế giới
can thiệp, cả cộng đồng bloggers lên tiếng bênh vực, người
Việt hải ngoại ủng hộ, tuyên dương. Người ta nói rằng,
"The worst punishment is being ignored" (Trừng phạt tệ hại nhất
là bị không thèm để ý đến). Trí thức bất đồng chính
kiến ở Việt Nam không lo rằng mình bị bỏ lơ. Dĩ nhiên,
không như trí thức Âu Mỹ, họ sẽ bị tù tội, mất việc.
Cái giá phải trả cho cuộc đời cá nhân thì cao. Nhưng đổi
lại, từng cá thể họ trở nên một đơn vị mới của năng
thức tiêu chuẩn hoàn vũ và thời đại. Ở Việt Nam, thời
đại nào cũng có anh hùng, tức là số ít của những cá nhân
nổi bật, vì mảnh vườn lịch sử ở đó có quá nhiều phân
rác mục rửa, trong đó có cơ chế chính trị chuyên quyền
muốn níu kéo lịch sử theo gọng kìm quá khứ với một tập
thể quần chúng vô minh, ù lỳ và không có ý thức công dân.

Sự chắc mãn tri thức về câu hỏi "Làm gì?" đối với trí
thức Việt dấn thân, chưa hề là một vấn đề. Không như
trí thức Tây Âu đang loay hoay thoát ra khỏi cơn sầu hòa bình,
của đoạn cuối thừa thải của lịch sử, <em>the end of
history</em>, trong sự nhàm chán và bất lực của dân chủ đa
nguyên với các vấn đề kinh tế và xã hội, người Việt Nam
đang có một câu trả lời chính trị và nhân văn chắc nịch,
không nghi ngờ. Đó là sự vươn thoát của dân tộc ra khỏi
hệ thống chính thể toàn trị hiện nay. Không có gì hạnh
phúc bằng lý tưởng quốc gia đã có câu trả lời nằm chờ
sẵn trong tương lai. Đây là bài toán cuối cùng cho dân tộc.
Giải được ván cờ này là ta sẽ đi đến thiên đường khả
thể vô tận.

Có phải vậy không? "Hãy cẩn thận với điều mình ước mơ
bởi vì nó có thể thành hiện thực." Lý tưởng giải phóng
và tự do là một con dao hai lưỡi. Khi dân tộc đã đứng lên
giành độc lập ở thế kỷ trước, cái lưỡi tự do tập thể
kia đã quay lại cắt lấy tay mình. Khi Đảng vẫn còn đó bóp
cổ họng ta, và làm hết mọi chuyện, kể cả tư duy và chiến
đấu cho ta, thì vẫn còn có đối thể Satan mà ta chỉ ngón tay
trách nhiệm. Một mai khi Đảng đi rồi thì chỉ còn chính ta
là đối nghịch. Ta không còn có anh hùng, không còn ai là liệt
sĩ. Đời còn gì để ước mơ và đấu tranh? Khi đó, phải
chăng thuốc phiện hòa bình và dân chủ sẽ đốt cháy chính
tâm hồn ta? Hãy cẩn thận hơn lần này. Ta không muốn nhấc
một tảng đá ra khỏi vai để rồi thả nó lên chân thêm lần
nữa. Trí thức Việt đã sẵn sàng và xứng đáng là sĩ phu
Việt Nam thời đại khi họ vẫn tiếp tục dùng biện minh áp
chế chính trị để trốn tránh lương tâm công dân và buông
thả chính mình? Có phải thời gian bây giờ đây - như một
nhạc sĩ ở Sài gòn tâm sự - là một đoạn đường quan yếu
trên xa lộ rèn luyện tinh thần và nhân cách cho mỗi con người
Việt Nam? Trí thức nào thì chính trị đó. Lịch sử chỉ có
thể "tốt" đến nấc thang tiến hóa tâm thức của dân tộc
- chứ không thể cao hơn.

Có thể nào mà trí thức Việt nam nguội đi cơn cuồng xúc với
tình thế để sống trong bình tâm và tỉnh thức trên chuyến xe
khách xuyên Việt đầy hiểm nguy và hào hứng đang là? Đảng
Cộng sản Việt Nam và Trung quốc, có phải là "một ám ảnh
lưỡng thể Satan toàn hảo" cho dân tộc Việt Nam hiện nay?!
Có một nhà giáo ở Huế bảo tôi rằng hãy đừng bi ai trước
lịch sử khách quan, vốn chưa phải là của mình, mà hãy quan
ngại về một "lịch sử có thể" do chính trí thức Việt
sẽ phải được dựng nên. Đó mới chính là định mệnh
lịch sử dân tộc. Nếu không, tất cả sẽ bị trôi theo dòng
của quy luật tinh thần này: Từ trong bóng tối lưỡng thể,
giữa quá khứ và tương lai, giữa thân xác và thế gian, giữa
cái đang là và sẽ phải là, người trí thức Việt, nếu vẫn
đắm chìm trong cuồng xúc tư duy, nhưng đầy sợ hãi, trong suy
nhược thân xác, sẽ phải chết đi để cho một sinh lực dân
tộc thời đại mới được phục sinh.

Nguyễn Hữu Liêm (https://www.facebook.com/nguyen.h.liem.7)


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141231/nguyen-huu-liem-cuong-xuc-viet-nam),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét