Michael J. Sandel - Liệu tiền có mua tiên được không?

<h2>Những giới hạn đạo đức của thị trường</h2>

<div class="boxcenter450"><img
src="http://media.indiatimes.in/media/content/2012/Aug/money-happiness_1345030945_460x460.jpg"
/></div>
Ngày nay, có rất ít những thứ mà tiền không thể mua được.
Nếu bạn đang bị kết án phạt tù ở Santa Barbara, California,
và không thích những phòng giam theo đúng tiêu chuẩn, bạn có
thể trả thêm khoảng $90 cho mỗi đêm để mua một sự nâng
cấp cho phòng giam.

Mỗi năm có hàng nghìn trẻ sơ sinh từ những bà mẹ nghiện ma
túy. Nếu bạn muốn giúp đở ngăn chặn sự kiện bi thảm này,
bạn có thể đóng góp cho một tổ chức từ thiện mà họ cải
thiện những vấn đề này bằng cách sử dụng một cơ chế
thị trường: bất kỳ người phụ nữ nghiện ma túy nào nếu
họ sẵn sàng chịu triệt sản, thì họ sẽ nhận một số
tiền mặt tài trợ là $300.

Hoặc, nếu bạn muốn tham dự một buổi điều trần của Quốc
hội Mỹ, nhưng không muốn phải sắp hàng chờ hàng giờ, bạn
có thể sử dụng dịch vụ của một công ty chuyên lo chuyện
đứng sắp hàng thay cho bạn. Công ty này thuê người không nhà
và những người khác cần tìm việc, họ sẽ đứng chỗ chờ
thế - nếu cần thiết, họ đứng cả đêm. Ngay trước khi
buổi điều trần bắt đầu, khách hàng trả tiền có thể
đến chiếm chổ đứng trong hàng đợi, và có quyền yêu cầu
có một chỗ ngồi hàng phía trước trong phòng điều trần.

Có điều gì sai trái với việc mua bán những thứ này không?
Một số người sẽ nói là không; người ta phải được tự do
tiêu tiền của mình để mua bất cứ cái gì mà người khác
sẵn sàng bán. Có những người khác tin rằng có vài thứ mà
tiền không phải dùng để mua.

Nhưng tại sao? Vậy có gì đích thực là sai trái với việc bán
sự nâng cấp trong nhà tù cho những ai có khả năng chi trả,
hoặc trả tiền mặt cho việc triệt sản, hoặc thuê người
sắp hàng đợi thay cho mình?

Để trả lời câu hỏi như vậy, chúng ta cần phải đặt ra
một vấn đề bao quát hơn: vai trò của tiền và thị trường
là gì cho một xã hội tốt đẹp?

Đặt câu hỏi này và tranh luận nó trong ý nghĩa chính trị,
đó là việc quan trọng hơn bao giờ hết. Ba thập niên qua đã
chứng kiến một cuộc cách mạng thầm lặng: các thị trường
và tư duy định hướng cho thị trường đã thâm nhập vào các
lĩnh vực của cuộc sống, và chi phối các giá trị không liên
quan gì đến thị trường: đó là cuộc sống gia đình và các
mối quan hệ cá nhân; y tế và giáo dục; bảo vệ môi trường
và pháp luật hình sự; an ninh quốc gia và đời sống dân sự.

Chúng ta hầu như không ai nhận ra một điều là đã có sự thay
đổi từ một nền kinh tế thị trường trở thành một xã
hội thị trường. Sự khác biệt giữa hai hình thức này là:
Một nền kinh tế thị trường là một công cụ - một công cụ
có giá trị và hiệu quả - để tổ chức cho hoạt động sản
xuất. Ngược lại, một xã hội thị trường là một nơi mà
gần như tất cả mọi thứ là để đem ra bán. Đó là một
lối sống, trong đó giá trị thị trường thâm nhập vào các
mối quan hệ xã hội và chi phối mọi lĩnh vực.

Chúng ta nên lo âu về xu hướng này vì hai lý do. Thứ nhất,
tiền trở nên quan trọng trong xã hội của chúng ta, sự sung
túc - và không sung túc - có ý nghĩa quan trọng hơn. Nếu những
lợi điểm chính của sự giàu có là ta có khả năng để mua du
thuyền và các kỳ nghỉ hè tốn kém, thì tình trạng bất bình
đẳng sẽ ít tạo ra vấn đề hơn so với hiện nay.

Nhưng, khi tiền định đoạt cho khả năng tiếp cận cơ hội
giáo dục, chăm sóc sức khỏe, ảnh hưởng chính trị, và khu
gia cư an toàn, thì cuộc sống trở nên khó khăn hơn đối với
những người có phương tiện khiêm tốn. Khi tất cả mọi quy
luật đều trở thành quan hệ tiếp thị, nó làm cho sự bất
bình đẳng trầm trọng hơn.

Lý do thứ hai để chống lại một loại bảng giá đặt ra cho
tất cả các hoạt động của con người, vì làm như vậy có
thể gây tác haị hư hỏng. Mãi dâm là một ví dụ điển hình.
Một số người chống lại vấn đề này với lý do vì nó
thường khai thác nơi những người nghèo, đó là những người
mà sự lựa chọn việc bán thân của họ không thực sự là
tự nguyện. Nhưng những người khác phản đối với lý do đó
là vì xem thường tình dục như là một mặt hàng, vốn đã là
một quan điểm hạ thấp nhân phẩm.

Ý tưởng cho rằng quan hệ thị trường có thể làm hư hỏng
cho các mặt hàng hàng cao cấp hơn, nó không giới hạn trong các
vấn đề về tình dục và thể xác. Ý tưởng này cũng áp
dụng đối với đức hạnh và bổn phận công dân. Chúng ta hãy
xem xét vấn đề đầu phiếu. Chúng ta không cho phép có một
thị trường tự do trong việc mua bán lá phiếu, mặc dù người
ta lập luận là có một thị trường như vậy thì có "hiệu
quả", trong ý thức của nhà kinh tế học về thuật ngữ này.
Nhiều người không sử dụng lá phiếu của mình, vậy tại sao
họ để cho lãng phí? Tại sao không để cho những người không
quan tâm về kết quả của cuộc bầu cử bán một lá phiếu
của mình cho những người có quan tâm? Cả hai bên tham gia vào
việc giao dịch này sẽ đều hưởng lợi.

Lập luận thuyết phục nhất để chống lại một thị trường
cho lá phiếu là vì bỏ phiếu bầu không phải là một phần
của tài sản tư nhân; đúng hơn, đó là một trách nhiệm công
cộng. Xem việc đầu phiếu là một công cụ để tìm lợi
nhuận sẽ đánh giá thấp việc này, làm băng hoại ý nghĩa
của nó như là một biểu hiện của nghĩa vụ công dân.

Nhưng, nếu thị trường đầu phiếu là vấn đề có thể phản
đối, bởi vì nó làm băng hoại nền dân chủ, thế thì hệ
thống của các việc tài trợ cho chiến dịch tranh cử (kể cả
hệ thống này đang có trong hiện tại ở Hoa Kỳ) mà nó tạo
cho các nhà tài trợ hằng sản một tiếng nói không cân xứng
trong các cuộc bầu cử là sao? Lý do để từ chối việc mua
bán lá phiếu - giữ gìn sự liêm khiết của nền dân chủ -
có thể là để hạn chế những quyên góp tài chính cho các
ứng cử viên chính trị.

Tất nhiên, chúng ta thường không đồng ý về những gì được
tính là "băng hoại" hay "xuống cấp". Để quyết định xem mãi
dâm là có suy đồi không, chúng ta phải quyết định xem tình
dục của con người được đánh giá như thế nào cho phù hợp.
Để quyết định xem cách bán việc nâng cấp nhà tù có làm
băng hoại ý nghĩa của công lý hình sự không, chúng ta phải
quyết định xem những mục đích trừng phạt tội phạm nào
cần phải phục vụ.

Để quyết định xem chúng ta có nên cho phép chuyện mua bán
nội tạng trong việc cấy ghép cho con người hoặc tìm lính
đánh thuê để chống lại chiến tranh, chúng ta phải suy nghĩ
đến những câu hỏi khó khăn về phẩm giá con người và trách
nhiệm công dân. Đây là những câu hỏi gây tranh cãi, và chúng
ta thường cố gắng tránh việc giải quyết vấn đề trong công
luận. Nhưng đó là một sai lầm.

Chúng ta miễn cưỡng tham gia vào các vấn đề gây tranh cãi về
mặt đạo đức trong chính trị đã làm cho chúng ta không trang
bị đủ lập luận để bàn thảo về một trong những vấn
đề quan trọng nhất của thời đại chúng ta: Nơi nào thị
trường phục vụ lợi ích công cộng, và nơi nào mà thị
trường không thuộc về lợi ích này?


<center>* * *</center>

<strong>Michael J. Sandel</strong>, Giáo sư Triết học, Đại học
Harvard. Tác phẩm nổi danh của ông là What Money Can't Buy: The
Moral Limits of Markets.

Nguyên tác: <a
href="http://www.project-syndicate.org/commentary/what-money-can-t-buy-by-michael-j--sandel">The
Moral Limits of Markets</a>

Người dịch đặt tựa chính cho bản dịch

Bài liên quan: <a
href="https://www.danluan.org/tin-tuc/20131014/do-kim-them-viet-nam-se-di-ve-dau-voi-kinh-te-trong-thuong-tu-ban-nha-nuoc-va-xa">Việt
Nam Sẽ Đi Về Đâu Với Kinh Tế Trọng Thương, Tư Bản Nhà
Nước và Xã hội Thị Trường</a>




***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141202/michael-j-sandel-lieu-tien-co-mua-tien-duoc-khong),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét