Cuba: Bước đầu tan rã của một Nhà nước toàn trị (2)

<blockquote>(<strong>LND</strong>: Nhân chuyến thăm Việt Nam của
Chủ tịch Cuba Raúl Castro, xin mời độc giả đọc tiếp bài
phóng sự của nhà văn Cuba định cư tại Mỹ, José Manuel Prieto,
để hiểu thêm về Cuba dưới cái nhìn của người trong cuộc.
Một Cuba xã hội chủ nghĩa đang "giãy chết", buộc lòng phải
đổi mới).</blockquote>

<div class="special_quote"><strong>Tin liên quan:</strong>

<ul>
<li><a
href="http://thuymyrfi.blogspot.fr/2012/07/cuba-buoc-au-tan-ra-cua-mot-nha-nuoc.html">Cuba:
Bước đầu tan rã của một Nhà nước toàn trị (1)</a></li>
</ul></div>

<div class="boxleft200"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_FBYUHMM17ZiVVb_GOcPpGpD36p9X9dvnAUB9kC-KIkqmIdPalJI8qcYCyRHAKNmJFlJl8ZoYeOMckHKDwLnyyjmAKnNy0Qg_Uk09cP3skHAYC8hvaxEHXI_WlQjKl52ElMjwKFAtIPM/s400/raulcastro1.jpg"
/><div class="textholder">"Bác" Raúl Castro và thiếu nhi Hà Nội,
ngày 8/7/12.</div></div>Victor Fowler, người bạn văn chương mà tôi
đến thăm khuya hôm đó trong bóng tối và cơn mưa tầm tã đã
nói: <i >"Cho dù Cuba gắng sức ve vãn Trung Quốc, Bắc Kinh vẫn
không muốn tham gia duy trì quan hệ với một hòn đảo xa xôi,
như Matxcơva đã làm trước đó".</i>

Liên Xô, người chủ nợ hào phóng trong hơn ba mươi năm đã
nuôi dưỡng cách mạng Cuba với hàng tỉ đô la, đã qua đời
vào năm 1991. Chỗ trống được Venezuela thay chân, quốc gia này
bán cho Cuba mỗi ngày 100.000 thùng dầu, để đổi lấy dịch
vụ y tế. Nhưng mô hình này cũng bắt đầu suy sụp do những
sai lầm của Hugo Chávez và tình hình phức tạp mà đất nước
này đang gặp phải.

Vì thế mà các nhà lãnh đạo đành phải kêu gọi đến chủ
nợ cuối cùng, vốn luôn ở bên cạnh: đó là nhân dân Cuba.
Trong suốt nhiều thập kỷ, họ đã trói tay trói chân người
dân, và nay thì quay về phía dân chúng với tất cả sức mạnh
thần thánh. Khởi đầu là với những người rời bỏ khu vực
nhà nước, nay không còn bị xem là những kẻ đầu cơ hay ăn
bám nữa, nhưng lại nhận được một danh hiệu hoàn toàn
mới:<i > cuentapropista</i> (tư doanh). Bởi vì đó là đấng cứu
rỗi cuối cùng.

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3_ZLH6ATnh3cyiUNzdx7VedwjOhICw8JVH8D28PWZa8j8AEB4PblJ_RO1JD113bBo8rj5XRdkfF-orSdb4iQtXyUUQVKrKtTPYHDf5WR4ehZhfccGzTYzEDGDYujgR0tWGCHaQnC_zOM/s400/cuba3.jpg"
/><div class="textholder">Một chiếc Chevrolet đời 1957 trên đường
phố La Habana.</div></div>

Giai đoạn đầu tiên là công bố công khai một danh sách các
ngành nghề được cho phép, gồm 178 loại hoạt động, kể cả
những nghề kỳ quặc nhất như nghề làm hề, nghề bọc nút
áo. Danh sách vẫn có vẻ thận trọng: một số nghề nghiệp
không được ghi vào. Chẳng hạn như bác sĩ hay lập trình viên,
là những nghề được cách mạng tài trợ trong quá trình học
tập, hơn nữa các bác sĩ còn là một trong những nguồn thu
của đất nước. Cuba gởi đội ngũ quan trọng các "phái
đoàn y tế" đến Venezuela, và cả Nam Phi xa xôi, nước anh em
Bolivia và các quốc gia khác nữa.

Dù gì đi nữa, kế hoạch trên đã được tiến hành trống
giong cờ mở, và tờ Granma thông tin rằng ngay từ tháng 11/2010,
đã có 80.000 người Cuba nộp đơn xin giấy phép <i
>cuentapropista. </i>Thấy tầm cỡ của hiện tượng như thế,
chính phủ loan báo sẽ nhập khẩu 130 triệu đô la hàng hóa
để thành lập một thị trường bán buôn, nơi các doanh nghiệp
mới lập có thể mua được những vật liệu cần thiết. Cũng
không ngại tự mâu thuẫn, chính Nhà nước, theo <i
>Lineamientos</i>, chịu trách nhiệm ấn định giá cả và đánh
thuế lợi tức, với tỉ lệ mà một số người cho là quá cao,
thậm chí có thể ảnh hưởng đến tương lai tồn tại của
các doanh nghiệp mới.

Các nghịch lý này được giải thích một cách rất là ý
thức hệ. Trong bài diễn văn đọc trước Quốc hội như đã
dẫn, Raúl Castro nói: <i >"Không một người nào nên nhầm
lẫn: Lineamentos chỉ ra con đường hướng về tương lai xã hội
chủ nghĩa thích ứng với hoàn cảnh Cuba, chứ không phải
hướng về quá khứ tư bản và tân thuộc địa đã bị cách
mạng đập tan. Đây là vấn đề kế hoạch hóa chứ không
phải là kinh tế thị trường, tạo nên đặc thù cho nền kinh
tế chúng ta, và như Lineamentos đã nói rõ tại điểm thứ ba
của phần khái quát - việc tích tụ tư bản bị cấm đoán".
</i>

<b >Xảo ngôn</b>

Một biện pháp khác đương nhiên làm cho cả La Habana bàn tán
xôn xao, đó là các vụ sa thải. Cho đến cuối năm 2011, chính
quyền phải nói lời từ biệt với 500.000 công chức, và con
số này sẽ lên đến 1,3 triệu người trong vòng ba năm. Thông
tin trên đây đã làm tôi khiếp hãi khi đọc được ở New York,
nhưng tại Cuba, có hai điều làm cho tôi đặc biệt chú ý.

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg2STwJyUHCOuHz9PaU_JFKh8KTl8DOO-Wqdf39Mjuhjeo9-VvK2yW_5FmI6ebYM7ggLhvOzD9knfBhy-nAk62OaU7sSTUR0r4_39azq49GPnX6TFuB0Lh394MnpJux_nArP5QOBIaj-H4/s400/cuba8.jpg"
/><div class="textholder">"Doanh nghiệp tư nhân" Raul Perez Sanchez,
lương hưu 8 đô la/tháng, bán đậu phộng rang.</div></div>

Trước hết, không có ai trong số các bạn bè đông đảo của
tôi làm việc cho nhà nước cả, từ bạn học cũ cho đến
những người gặp gỡ trên đường phố mà tôi đã tranh luận.
Tôi còn gặp một nữ bác sĩ đã bỏ việc để khỏi phải làm
nghĩa vụ với nhà nước và có thể đi nước khác sinh sống
khi nào có thể đi được (các bác sĩ buộc phải làm việc
thêm 5 năm nếu muốn đi định cư).

Một điều nữa là tôi cảm thấy người dân không quá lo
ngại. Phải chăng đó là do lương bổng nhà nước hầu như
chỉ là tượng trưng, nên việc bị sa thải không còn mấy ý
nghĩa. Số tiền lương chết đói từ nhà nước, trung bình là
15 đô la một tháng, hầu như không tạo ra được sức mua nào.

Trong một nền kinh tế mà phí điện thoại di động có thể
lên đến 40 đô la một tháng – có 1 triệu chiếc điện thoại
di động tại Cuba – thì đương nhiên tiền bạc không đến
từ Nhà nước. Một người bạn mà tôi không nêu tên ở đây
nói rằng, anh coi việc sa thải <i >"như là một sự giải
thoát",</i> thậm chí như <i >"một cơ hội đối với nhiều
người Cuba. Chủ yếu là Nhà nước thực sự để yên cho chúng
tôi được kiếm sống mà không chõ mũi vào". </i>Rời khỏi
khu vực nhà nước khá là phiêu lưu, nhưng lại được tự do
hơn rất nhiều.

Ở đây cần phải nói một cách chính xác hơn. Phải hiểu
được ý nghĩa thật sự phía sau tất cả những gì nghe được
hay đọc được, tại một đất nước như Cuba: một <i
>"người thất nghiệp"</i> thực ra không thất nghiệp, một
<i >"cuộc biểu tình"</i> không phải là biểu tình mà là
một hoạt động được chính quyền tổ chức. Vân vân. Danh
sách còn dài. Chủ nghĩa toàn trị, như Victor Klemperer (nhà ngôn
ngữ học Đức chuyên về "ngôn ngữ quốc xã") đã giải
thích rất rõ, bắt đầu trước hết với một sự đảo lộn
về ngôn ngữ so với thực tế.

Một sự xảo ngôn mà các blogger và báo chí độc lập chiến
đấu chống lại. Tôi theo dõi kỹ càng các blog viết từ Cuba,
đặc biệt là blog của Yoani Sánchez (desdecuba.com/generaciony),
người từng là khôi nguyên của nhiều giải thưởng, đã diễn
dịch thảm họa Cuba với những từ ngữ dễ hiểu. Thực sự
là <i >cuentapropista </i>về thông tin, Yoani biết kể lại một
cách trung thực cuộc sống thường nhật của người dân Cuba.
Theo thói quen, người ta lên án ông là làm việc cho CIA, nhưng
đó là những lời kết tội không còn có ai tin nữa. Nhiều
người đã hiểu rằng, bày tỏ sự bất đồng chính kiến
không có nghĩa là làm việc cho một cường quốc nước ngoài.

Tuy nhiên tác động của các blog vẫn còn hạn chế. Tại Cuba,
chỉ có 1,5 triệu người (tức gần 14% dân số) có thể truy
cập internet, và giá thuê bao thì khủng khiếp đối với những
người không có phương tiện vào mạng từ nơi làm việc. Ngoài
ra tốc độ truy cập cũng vô cùng chậm – tôi đã phải trả
giá mới nhận ra được điều đó, khi muốn đọc mail tại
phòng báo chí <i >Hotel Nacional</i>. Thay vì truy cập trong công
trình kiến trúc tuyệt vời của thời đại vàng Cuba này, tốt
nhất là đi ra ngoài vườn để chiêm ngưỡng những chú công
và nghe các nhạc công chơi những giai điệu cũ rích của Buena
Vista Social Club.

Tại đây tôi có hẹn với Orlando Pardo Lazo, 39 tuổi, bạn của
Yoani và cũng là một blogger - các bức ảnh của anh được dùng
để minh họa cho bài phóng sự. Nhà cựu khoa học này đã làm
việc nhiều năm tại cơ quan nghiên cứu khoa học của La Habana,
về tái phối hợp các AND <i >"để chế tạo vắc-xin".</i>
Anh cũng nói với tôi về những người "Phụ nữ Áo trắng",
vợ của một số trong 75 nhà đối lập bị bắt giam trong
"Mùa xuân đen" năm 2003.

Theo Orlando, quan trọng nhất là những người phụ nữ đã
phản kháng bằng cách biểu tình trên các đường phố La Habana
trong trang phục màu trắng, giơ cao những cành hoa lay-ơn, đã
không bị người dân đả kích mà thậm chí còn bắt đầu nhìn
họ bằng cặp mắt đầy cảm tình. Số phận dành cho người
tù chính trị Orlando Zapata Tamayo, qua đời ở La Habana tháng
2/2010 sau thời gian dài tuyệt thực, đã gây nên một làn sóng
phẫn nộ trên báo chí thế giới và có thể là chất xúc tác
ở trong nước.

<b >Đối lập đang chờ thời </b>

Hành động của các "Phụ nữ Áo trắng" và cuộc tuyệt
thực của Guillermo Farinas, sau này được tặng giải Sakharov,
đã đóng góp vào sự kiện các tù chính trị Cuba được trả
tự do. Đồng thời cũng tạo điều kiện cho công cuộc hòa
giải của Giáo hội công giáo, và nhân vật được biết nhiều
nhất tại Cuba của Giáo hội là Đức Hồng y Ortega. Hơn năm
mươi nhà đối lập trong số các tù chính trị được nhà
nước nhìn nhận, đã được gởi sang Tây Ban Nha. Tuy vậy hiện
nhà đối lập nổi tiếng nhất là Oscar Biscet, một bác sĩ 50
tuổi, vẫn còn ở trong tù (thực ra ông được thả ngày
11/03/2011). Biscet cũng bị bắt năm 2003, là người sáng lập
Quỹ Lawton vì nhân quyền, nhà đấu tranh chống phá thai và có
lẽ là nhà ly khai uyên bác nhất nước.

Orlando Luis Pardo Lazo nói với tôi: <i >"Hiện nay chúng tôi
đang trong một tình trạng gần như là hưu chiến. Đó là điều
quan trọng nhất. Cả hai phe đang chờ đợi".</i>

Nếu bóng tối làm nản lòng, nó lại che khuất một hiện
tượng mà vào ban ngày có thể đập ngay vào mắt: sự đổ nát
của thành phố. Bên ngoài khu phố cổ được tân tạo (ở trung
tâm thủ đô), nay có vẻ như một thành phố Disney có các bảo
tàng và nhà hàng bán tư nhân, sự điêu tàn của La Habana có
thể trông thấy một cách hiển nhiên.

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiH0s152kNPHGlVBtaIk9hJYxHo3CNOTC__Y7W2Dq6XjmZr8ztgP8ujrwviW4dg5m4xFdUona9SikBJZt8JNVhvHzrxRyIJHc2NMQ5xuTN8ck-ePAKri4uLPzjo1gTpVnvOVQhL5hfjfEI/s400/cuba7.jpg"
/><div class="textholder">Một căn nhà ở La Habana.</div></div>

Trên các tòa nhà nhô ra những phần phụ được xây dựng một
cách thô thiển, và hằng hà sa số những công trình che chắn
mà tôi chưa từng thấy: không chỉ các cửa số và ban-công
đều được gắn các chấn song sắt, mà cả các cầu thang và
cửa chính. Tôi không thể không nghĩ đến một hiện tượng
khác của sự thụt lùi của Nhà nước trên toàn quốc: nơi nào
mà vỏ bọc ổn định co lại, thì nơi đó các lực lượng
tiêu cực, bọn tội phạm được tự do hoành hành.

Thực tế là La Habana đầy dẫy những tin đồn về các vụ
hành hung và cướp giựt. Một trong số các vụ này làm tôi
đặc biệt chú ý. Mẹ vợ tôi kể lại vụ một nhóm người
vũ trang tấn công một chiếc xe buýt và cướp toàn bộ tài
sản của các hành khách. Hết sức sợ hãi, bà nói thêm: <i
>"Y như ở Mêhicô".</i> Tin đồn lan truyền mạnh mẽ cho
đến nỗi bản tin thời sự của đài truyền hình nhà nước
hai ngày sau phải đính chính.

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiO1tw8-36o8xqwIJ6P2Y3yZMUTsSeQK4mhVCNGfimqa-7HLEYMjxUAlsSSpfXQxvV3ovGPmyaKxO66p3YhqccCpTnl5HVAI7ycZ33eDft2PBEycOw0-ZGIFpl9xbsz42k3WlbM5SOPgvA/s400/cuba2.jpg"
/><div class="textholder">Xe hơi cũ tư nhân dùng làm taxi ở
Cuba.</div></div>

Tuy vậy La Habana vẫn còn an ninh hơn nhiều thành phố mà tôi
đã sống qua, hơn nữa lại còn có một ưu thế không thể
chối cãi, đó là biển. Tôi lang thang thật lâu trên con đường
Malecón nổi tiếng dọc theo bãi biển, trước khi bước lên
một chiếc Oldsmobile đời 1956, tuy cổ lỗ sỉ, nhưng là phương
tiện di chuyển độc đáo của người dân La Habana.

Ở đây giao thông luôn là vấn đề: tôi trông thấy những
đám đông chờ đợi ở các trạm dừng, cho dù đã có những
chiếc xe buýt mới được đưa vào lưu thông, nhập khẩu từ
Trung Quốc và có cả máy lạnh – một phép lạ! Tôi chưa bao
giờ tin được là lại có được tiến bộ như thế lúc tôi
còn sống, trong một đất nước nóng như thiêu như đốt. Trên
thực tế, đó là những chiếc xe H (xe cá nhân được cấp
giấy phép chạy taxi tập thể), giúp cải thiện đáng kể
phương tiện giao thông, làm giảm đi áp lực cho hệ thống nhà
nước, với số tiền khiêm tốn là 10 đồng peso nội địa
(tương đương 30 xu euro).

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVb2GRqQS8s5mVH_TlLCqKr3X0o7HS0jcIm46KSLRN8FqBDSuWs4ixHJL6kvBU4cb4-x1K4b6BF6dPG1fGopcct541RysZ9sbNvCoNVCiyqLQRCBQVQHDI8jfDmusB7jaynuLye0-JiQw/s400/cuba4.jpg"
/><div class="textholder">Một chiếc xe tải nhẹ được dùng làm xe
khách...</div></div>

Bên cạnh tôi, ngồi phía sau chiếc Oldsmobile, hai cô gái có lẽ
là khách du lịch trò chuyện với nhau bằng tiếng quan thoại.
Sự hiện diện của du khách rất rõ nét ở La Habana. Theo báo <i
>Juventud Rebelde</i>, từ tháng Giêng đến tháng Mười năm 2010,
Cuba đón tiếp khoảng 2 triệu khách– một kỷ lục lịch sử.

<div class="boxleft200"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnbLAQW8OhSKPqrMCeKCxQBTcdPVQsS7UrBv3pLHejsc2mNeJounxHxK4DxGL0ViOcCElT28bmcezwLKj7DWOyZCkMagTVfGWg7q4Cfag_mZOVztdIEs48w6TdcejthIhOcT6ZE5L_nLM/s400/cuba5.jpg"
/><div class="textholder">..Và bên trong chiếc xe khách này, giờ cao
điểm.</div></div>Nhưng thực ra, những người bạn đồng hành
của tôi là các sinh viên Trung Quốc, đến đây học tiếng Tây
Ban Nha tại một trường đại học nằm ở ngoại ô La Habana,
tại Tarará. Một ngạc nhiên: tôi đã quên rằng Cuba còn là
đất nước để du học. Cho dù cuộc khủng hoảng dữ dội
đang diễn ra trên đất nước, có trên 30.000 sinh viên ngoại
quốc đang học tập tại đây, trong đó có khoảng một trăm
thanh niên Mỹ đang học y khoa ở Escuela Latinoamericana de Medicina.
Tuy vậy Cuba cũng đang thiếu giảng viên, và việc giáo dục
không còn giống như thời tôi còn trẻ (hơn phân nửa số bài
giảng nay có thể tham khảo dưới dạng video.

Vừa nuối tiếc quá khứ, vừa muốn tìm tài liệu cho cuốn
sách đang viết, tôi đã đến ngôi trường mà tôi đã mài
đũng quần trong thập niên 70 xa xưa - trường Escuela Vocacional
Lenin. Ngôi trường được xây dựng giữa những vòm cây xanh
nhiệt đới um tùm, theo khuôn mẫu xô-viết cái gì cũng vĩ
đại, có thể đón nhận 4.000 học sinh. Ngày nay trường chỉ
còn là cái bóng của thời xưa cũ, khi được ông Leonid Brejnev
khánh thành vào năm 1974. Vào thời đó, việc giảng dạy có
chất lượng rất cao - tất nhiên là không thể thiếu hàng trăm
liều tuyên truyền ý thức hệ - và trong các điều kiện mà,
ngày nay khi tôi đến thăm khu nhà trọ và nhà ăn tập thể, thì
tôi lại cảm thấy hồi đó thật là phong lưu.

<i >(Còn tiếp một kỳ)</i>


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141224/cuba-buoc-dau-tan-ra-cua-mot-nha-nuoc-toan-tri-2),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét