Thomas A. Bass – Rừng Sát: Về việc bị kiểm duyệt ở Việt Nam (2)

<strong >KHÔNG ĐÁNG BỊ GIẾT</strong>

Qui trình kiểm duyệt ở Việt Nam được nhà báo <a
href="http://www.phamdoantrang.com/2013/08/tu-do-bao-chi-kieu-viet-nam-asia.html">Phạm
Đoan Trang viết trên blog</a> vào tháng 6 năm 2013 và được tạp
chí <em><a
href="http://www.irrawaddy.org/vietnam/freedom-of-the-press-vietnam-style.html">The
Irrawaddy Magazine </a></em>trích đăng một số đoạn. Phạm Đoan
Trang giải thích là hàng tuần, "ở Hà Nội, Ban Tuyên giáo
Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam và ở Thành phố Hồ Chí
Minh thì bộ phận phía Nam của ban này lại triệu tập một
cuộc họp 'định hướng' với lãnh đạo của những tờ
báo lớn trong nước".

"Không phải là ngẫu nhiên khi tất cả các lãnh đạo báo
đều là đảng viên. Quan chức Bộ Thông tin Truyền thông và
Bộ Công an cũng có mặt… Tại các cuộc họp này, ai đó ở
Ban Tuyên giáo sẽ đánh giá hoạt động của các tờ báo trong
tuần vừa qua, biểu dương tờ nào biết phục tùng, khiển
trách và đôi khi phạt những tờ nào đi chệch hướng."

Những chỉ đạo cho "các đồng chí biên tập, lãnh đạo báo
chí" tại các cuộc họp này đôi khi cũng bị rò rỉ ra giới
blogger (các diễn đàn trực tuyến, nơi người Việt ngày càng
tìm đến để được thông tin nhiều hơn). Ở đây người ta
biết rằng không được đưa tin về các ứng cử viên chính
trị độc lập, thí dụ như nữ diễn viên Hồng Ánh; không
được gọi nhà hoạt động bất đồng chính kiến Cù Huy Hà
Vũ, người bị cáo buộc "tuyên truyền chống nhà nước",
là "Tiến sĩ Vũ". Thông tin về sự cố khách du lịch nước
ngoài chết trong một vụ đắm tàu ở Hạ Long, về quyết
định xây nhà máy điện hạt nhân của chính phủ Việt Nam,
về việc Trung Quốc khai thác bauxite từ một mỏ khoáng sản
lớn ở dãy Trường Sơn cũng bị ỉm đi.

Các cuộc giao ban định hướng hàng tuần là những cuộc họp
bí mật và những cuộc thảo luận tiếp theo trong tuần được
thực hiện trực tiếp hoặc qua điện thoại. "Do không có
bằng chứng vật chất nào về những định hướng như thế,
cho nên khi bị chỉ trích là bịt miệng báo chí về chuyện này
chuyện nọ, các quan chức của Bộ Thông tin Truyền thông có
thể trả lời một cách rất nghiêm túc rằng Việt Nam bị
'các thế lực thù địch' vu khống, bôi nhọ", Phạm Đoan
Trang viết. Nhưng những lời phủ nhận đó đã thành bức xúc
khi một băng ghi âm bí mật của một trong những cuộc họp như
thế được đài BBC phát vào năm 2012.

Ban Tuyên giáo coi các phương tiện truyền thông Việt Nam là
"tiếng nói của các tổ chức Đảng, cơ quan nhà nước, tổ
chức xã hội". Cách tiếp cận này được quy định trong
Luật Truyền thông của Việt Nam, trong đó có yêu cầu các
phóng viên "tuyên truyền đường lối và chính sách của
Đảng, pháp luật của Nhà nước, và những thành tựu của
đất nước và thế giới về văn hóa, thành tựu về khoa học
và kỹ thuật" của Việt Nam.

Phạm Đoan Trang kết luận bài báo của mình với một nhận xét
châm biếm. "Việt Nam không nằm trong số các nước nguy hiểm
đối với nhà báo," cô nói. "Nhà nước không cần phải
giết nhà báo để có thể kiểm soát truyền thông, bởi vì nói
chung, các nhà báo có thẻ của Việt Nam không được phép làm
việc gì để đến mức phải bị giết."

Một người nữa am hiểu về kiểm duyệt tại Việt Nam là
David Brown, một cựu nhân viên ngoại giao, nay quay lại Việt Nam
làm biên tập viên tiếng Anh cho một tờ báo trực tuyến của
Việt Nam. Trong một <a
href="http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/NB18Ae02.html">bài báo
đăng trên <em>Asia Times</em></a> vào tháng Hai năm 2012, Brown mô
tả cách thức "Tổng biên tập và lãnh đạo xuất bản kéo
đến cuộc họp với Bộ Thông tin và Ban Tuyên giáo của Đảng
vào thứ Ba hàng tuần, nơi họ và các đồng nghiệp ở những
tờ khác được cảnh báo về "những vấn đề nhạy cảm."

Brown mô tả những "lĩnh vực không được chạm tới", tức
là những đề tài mà báo của ông không được phép đề cập.
Những đề tài cấm kỵ gồm tin tức không hay về Đảng Cộng
sản, về chính sách của chính phủ, chiến lược quân sự, quan
hệ với Trung Quốc, quyền của các dân tộc thiểu số, nhân
quyền, dân chủ, những lời kêu gọi đa nguyên chính trị, tin
tức ám chỉ các sự kiện cách mạng ở những nước cộng
sản khác, phân biệt giữa Bắc và Nam, và những câu chuyện
về người tị nạn Việt Nam. Một trong những đề tài mà tờ
báo này <em>được phép</em> nói là nạn tội phạm, và báo chí
ở Việt Nam cũng chẳng hiền lành gì, Brown nói. Trong thực tế,
các nhà báo có thể là những người khá hữu ích cho chính
phủ bằng cách phơi bày những vụ tham nhũng và hành động phi
pháp của các quan chức cấp thấp. "Nhằm duy trì lượng độc
giả, họ tích cực theo đuổi các vụ bê bối, điều tra các
'tệ nạn xã hội' và đấu tranh cho người bị áp bức. Tham
nhũng đủ mọi loại, ít nhất là ở các địa phương, cũng là
một món được chuộng."

Một chuyên gia nữa về kiểm duyệt ở Việt Nam là cựu phóng
viên BBC Bill Hayton, bị trục xuất khỏi Việt Nam năm 2007 và
vẫn còn bị cấm nhập cảnh. Trên <a
href="http://www.forbes.com/2010/07/13/vietnam-activism-freedom-markets-economy-politics.html">tạp
chí <em>Forbes</em> năm 2010</a>, Hayton đã viết về những hạn
chế đối với hoạt động chính trị ở Việt Nam, Điều 4
của Hiến pháp tuyên bố: "Đảng Cộng sản Việt Nam, đội
tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên
phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại
biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao
động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác-Lê nin và tư
tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng
lãnh đạo Nhà nước và xã hội". Nói cách khác, Đảng muốn
gì thì được nấy và Đảng ghét gì thì ngăn chặn cái ấy.
"Ở Việt Nam không có những phương tiện truyền thông độc
lập, hoạt động theo pháp luật", Hayton nói. "Mọi ấn phẩm
đều là của một cơ quan nào đó của nhà nước hay của
Đảng Cộng sản."

Để chúng ta không nghĩ rằng nền văn hóa Việt Nam đã đông
cứng ngay tại chỗ, Phạm Đoan Trang, Brown, Hayton và những nhà
quan sát khác nhắc nhở rằng tuy vậy các quy tắc vẫn liên
tục thay đổi và được diễn giải lại. "Việt Nam… là
một trong những xã hội năng động và nhiều khát vọng nhất
trên hành tinh này", Hayton nói. "Đó là nhờ sự cân bằng
kỳ quặc giữa kiểm soát và buông lỏng của Đảng, nó được
thể hiện qua việc <em>phá rào</em>". Vì vậy, nếu "không
chống Đảng hay chĩa mũi quá sâu vào những vụ tham nhũng của
các quan chức cấp cao thì tổng biên tập và nhà báo có thể
được Đảng nâng đỡ", ông nói.

Trong một số trường hợp, thậm chí các nhà báo nhúng mũi
sâu hơn cũng có thể được nâng đỡ, tùy vào việc ai là
người kiểm soát sự rò rỉ tin tức và nhằm mục đích gì.
Quá trình kiểm soát sự rò rỉ có kiểm soát này được
Geoffrey Cain, một người theo dõi hiện tượng kiểm duyệt ở
Việt Nam, trình bày trong luận án thạc sĩ, hoàn thành năm 2012
tại Viện Nghiên cứu phương Đông và châu Phi của Đại học
London. Cain viết rằng ở Việt Nam, Đảng Cộng sản sử dụng
các nhà báo và những người cầm bút khác như một "lực
lượng cảnh sát phi chính thức". Họ giúp chính quyền trung
ương giữ cho các quan chức địa phương tuân thủ đường
lối, hạn chế việc nhận hối lộ và kiểm soát những khía
cạnh khác của đời sống xã hội mà nếu không thì sẽ không
thể nào nắm được. Đây là một kiểu "độc tài mềm
dẻo", với đặc điểm gồm "hàng loạt hành động xuôi
ngược đủ kiểu, và 'tình trạng mập mờ được sử dụng
"như một công cụ để thống trị". Hiện tượng mà ở
Việt Nam thường được mô tả như một cuộc chiến giữa
"phe cải cách" và "phe bảo thủ" thực ra là phương pháp
khiến cái xã hội ngày càng hướng tới thị trường này có
thể cùng lúc "vừa áp bức, vừa đáp ứng". Theo cách giải
thích này, các nhà báo và blogger đã tự biến mình thành
"cảnh sát phi chính thức", giúp chính phủ kiềm chế những
kẻ trục lợi của thị trường tự do.

Những cơ chế "hợp pháp" cho việc bắt giữ các nhà báo
và các blogger, những người vượt qua ranh giới hoặc vô tình
bị rơi vào khu vực mà những qui định thường xuyên thay đổi
coi là có tội, trong đó có <a
href="http://www.moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=6163#Dieu_88">Điều
88C Bộ Luật Hình sự</a>, cấm "Làm ra, tàng trữ, lưu hành
các tài liệu, văn hoá phẩm có nội dung chống Nhà nước Cộng
hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam" và <a
href="http://www.moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=6163#Dieu_79">Điều
79 Bộ Luật Hình sự</a>, cấm "hoạt động thành lập hoặc
tham gia tổ chức nhằm lật đổ chính quyền nhân dân".
Người ta có thể bị bắt vì những nguyên nhân khác, từ
"trốn thuế" đến "ăn cắp bí mật quốc gia và bán cho
người nước ngoài". (Đây là tội được gán cho nhà văn
Dương Thu Hương khi bà gửi một bản thảo cuốn sách của mình
cho một nhà xuất bản ở California.)

Những biện pháp đàn áp khác nằm trong <a
href="https://sites.google.com/site/trangphapluatvn/TrangPL/luat/luatbc">Luật
Báo chí năm 1990</a> (<a
href="http://moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=7045">sửa
đổi năm 1999</a>). Luật này bắt đầu bằng lời tuyên bố:
"Báo chí ở nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là
phương tiện thông tin đại chúng thiết yếu đối với đời
sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của các tổ chức của
Đảng, cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội" (Điều 1).
"Không ai được lạm dụng quyền tự do báo chí, quyền tự do
ngôn luận trên báo chí để xâm phạm lợi ích của Nhà nước,
tập thể và công dân" (Điều 2). Sau đó là <a
href="http://www.moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=18583">Luật
Xuất bản năm 2004</a>, cấm "tuyên truyền chống nhà nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam", cấm "truyền bá tư
tưởng phản động" và "tiết lộ bí mật của Đảng, Nhà
nước, bí mật quân sự, an ninh, kinh tế, đối ngoại".

Rồi đến một loạt các điều luật và quy định trong các
nghị định và "thông tư" khác nhau, trong đó có <a
href="http://www.moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=16071">Nghị
định số 56</a> về "Hoạt động văn hoá – thông tin", cấm
"phủ nhận thành tựu cách mạng", <a
href="http://www.moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=24645">Nghị
định số 97</a> về "quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ
Internet và thông tin điện tử trên Internet", cấm sử dụng
internet nhằm "làm tổn hại đến uy tín của cá nhân và các
tổ chức", <a
href="http://mic.gov.vn/vbqppl/Lists/Vn%20bn%20QPPL/Attachments/7325/07-2008-TT-BTTTT.pdf">Thông
tư số 7 của Bộ Thông tin</a>, giới hạn các blog vào "những
thông tin mang tính chất cá nhân" và yêu cầu các doanh nghiệp
cung cấp dịch vụ mạng xã hội trực tuyến phải thực hiện
chế độ báo cáo định kì về người sử dụng "sáu tháng
một lần và báo cáo đột xuất theo yêu cầu", và Dự thảo
Nghị định năm 2012 về "Quản lý, cung cấp và sử dụng
dịch vụ Internet và thông tin trên mạng", trong đó yêu cầu
các công ty nước ngoài cung cấp thông tin bằng tiếng Việt
phải "lọc và loại bỏ những nội dung bị cấm".

Dự thảo năm 2012 này được thông qua vào năm sau, đó là <a
href="http://www.moj.gov.vn/vbpq/Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=28618">Nghị
định 72</a>, cấm việc truyền bá các "thông tin tổng hợp"
trên trang thông tin điện tử cá nhân, giới hạn các trang này
vào việc "trao đổi thông tin của cá nhân" và khiến các cá
nhân sử dụng nó để chuyển tải tin tức hoặc bình luận về
các sự kiện chính trị thành bất hợp pháp. Lên án đạo
luật này là "vô nghĩa và vô cùng nguy hiểm", tổ chức
Phóng viên Không Biên giới, trong một thông cáo báo chí tháng 8
năm 2013, nói rằng Nghị định 72 chỉ có thể được thực thi
với "sự giám sát thường xuyên và trên diện rộng của
chính phủ đối với toàn bộ hệ thống internet… Mục tiêu
hầu như không che đậy của Nghị định này là bằng mọi giá
phải giữ được quyền lực của Đảng Cộng sản, biến tin
tức và thông tin thành độc quyền của nhà nước."

Việt Nam vay mượn khá nhiều kỹ thuật theo dõi Internet từ
Trung Quốc, lân bang phía Bắc. Theo Văn bút Quốc tế, Trung Quốc
đã bắt giam hàng chục tác giả, trong đó có ông Lưu Hiểu Ba,
người được trao Giải Nobel Hòa bình. Tương tự Trung Quốc,
Việt Nam nằm gần cuối bảng xếp hạng tự do báo chí. Tổ
chức Freedom House xếp truyền thông Việt Nam vào hạng "không
tự do". Năm 2014, tổ chức Phóng viên Không Biên giới xếp <a
href="http://rsf.org/index2014/data/index2014_en.pdf">Việt Nam đứng
thứ 174</a> trong số 180 quốc gia về tự do báo chí (giữa Iran
và Trung Quốc). Năm 2013, Ủy ban Bảo vệ Nhà báo <a
href="http://cpj.org/imprisoned/2013.php">xếp Việt Nam đứng thứ
năm</a> trong số những nước bắt giam nhiều nhà báo nhất, ít
nhất mười tám nhà báo đã bị cầm tù. Gần đây, một cuộc
đàn áp tàn bạo các blogger và những người biểu tình chống
Trung Quốc đã đưa hàng chục người vào tù, với những bản
án kéo dài tới mười hai năm. Những người hoạt động vì
dân chủ và nhân quyền, các nhà văn, blogger, nhà báo, những
người phản đối chính sách đất đai và những người tố
cáo, tất cả đều rơi vào chiếc lưới toàn trị của Việt
Nam.

(Còn tiếp 2 kì)

<em>Bản tiếng Việt "Rừng Sát: Về việc bị kiểm duyệt ở
Việt Nam"</em>
<em> Copyright © 2014 Phạm Nguyên Trường & pro&contra & Thomas A.
Bass</em>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141103/thomas-a-bass-rung-sat-ve-viec-bi-kiem-duyet-o-viet-nam-2),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!