Thời niên thiếu, tôi từng say đắm truyện khoa học viễn
tưởng, từ loại du hành vào các thiên hà xa xôi đến loại đi
vào lòng trái đất nóng chảy, huyền bí. Nhưng thích nhất vẫn
là loại truyện mà nhân vật chính là các chú rô-bốt nhìn bề
ngoài như người thật lại có năng lực siêu nhiên, siêu phàm.
Tôi từng ước mình có một chú rô-bốt luôn ở bên cạnh, khi
cần hỏi từ đây lên Mặt Trăng bao xa là chú trả lời ngay.
Khi cần bảo chú làm toán giùm, hay học thuộc bài rồi dùng
phương tiện "truyền âm nhập mật" để nhắc vào tai tôi
mặc dù ở xa vài ba cây số.
Ước mơ lụi tàn dần cho đến một hôm bỗng sực nhớ, tất
cả những năng lực siêu nhiên đó hiện đã có mặt quanh ta,
chỉ có điều không ở dưới dạng chú rô-bốt giống con
người. Chỉ cần chiếc điện thoại di động cỡ trung, bạn
cũng đã có thể bật phần mềm hỏi đáp lên, hỏi các câu
(bằng tiếng Anh) như từ Trái đất lên Mặt Trời bao nhiêu cây
số, tốc độ âm thanh là bao nhiêu, nhiệt độ hiện nay ở
Tokyo là mấy độ, tỷ giá đô-la Úc hôm nay bao nhiêu... Máy sẽ
trả lời rành rọt còn hơn chú rô-bốt trong trí tưởng tượng
ngày xưa của tôi.
Mới hôm kia, báo chí tường thuật một ứng dụng mới, chỉ
cần dùng máy chụp ảnh trên điện thoại quét qua bài toán
giải phương trình, bấm một cái là có kết quả ngay. Nếu
cần máy sẽ cho bạn biết cách giải bài toán từng bước,
từng bước để chép nộp cho thầy.
Hầu như nhiều điều mấy chục năm về trước người ta còn
đưa vào các truyện khoa học viễn tưởng nay đã thành hiện
thực nhưng ít ai để ý. Đã có xe hơi tự lái, tự đỗ khi
cần tự chạy từ ngoài sân đỗ vào cửa đón bạn; đã có
máy bay không người lái, ở suốt trên trời khi cần người ta
bấm nút sai nó xuống ném bom giết người ở tận Trung Đông.
Chuyện hai người ở hai đầu Trái Đất nói chuyện mà thấy
mặt nhau thì quá thường rồi.
Thế nhưng có những khác biệt giữa chú rô-bốt ngày xưa và
máy móc tự động ngày nay. Ngày xưa các chú sống theo ba nguyên
tắc mà nhà văn khoa học viễn tưởng Isaac Asimov đặt ra:
Rô-bốt không được hại con người; Rô-bốt phải tuân lệnh
người trừ phi lệnh đó xung đột với nguyên tắc đầu tiên;
Rô-bốt phải tự bảo vệ mình miễn sao không vi phạm nguyên
tắc đầu và nguyên tắc thứ nhì.
Ngày nay, máy tính, mạng Internet mạnh hơn, thông minh hơn các
chú rô-bốt nhiều. Thế nhưng giả thử có ai dùng Facebook để
lừa đảo người khác, mặc dù thuật toán dễ dàng cho Facebook
biết ngay họ có ý đồ lừa đảo (dựa vào quá khứ sử dụng
của người này) nhưng Facebook vẫn dửng dưng để mặc kẻ
xấu dụ dỗ người cả tin. Các máy bay drone không người lái
ngoan ngoãn giết người không gớm tay. Máy tính bảng dễ dàng
biết người dùng chúi mặt vào màn hình quá lâu, có hại cho
sức khỏe nhưng đời nào nó tự tắt, tự phát tín hiệu cảnh
báo.
Và những vấn đề đạo lý hiện đang cản trở các chú
rô-bốt hoàn thiện hơn nữa: Giả thử xe không có người lái,
gây tai nạn thì ai chịu trách nhiệm?
Khoa học viễn tưởng đã đến nhưng từ năng suất cho đến
hạnh phúc, nó không làm con người thỏa mãn. Những tưởng
với những đột phá trong công nghệ, từ các phần mềm đơn
giản như bảng tính Excel đến các cơ sở dữ liệu khổng lồ,
con người sẽ làm việc hiệu quả gấp trăm lần ngày xưa. Có
ai tưởng nỗi chỉ cần cái laptop là có thể tính toán tiền
lương cho cả chục ngàn người. Nhưng không, năng suất lao
động của nhân loại không tăng được chút nào cả.
Còn nói về chuyện hạnh phúc, cứ nhìn vào bất kỳ tấm ảnh
nào miêu tả con người ngồi cạnh nhau trong tiệm ăn, trong
phòng chờ sân bay không nói chuyện với nhau mà mỗi người
chúi mũi vào màn hình riêng của mình mới thấy càng ngày cuộc
sống ảo càng lấn lướt cuộc sống thật.
Ngày xưa truyện khoa học viễn tưởng khai thác đề tài chiến
tranh giữa người máy với con người; nay máy móc đang hủy
diệt hay thay đổi tận gốc rễ nhiều ngành nghề mà ít ai
để ý như sách báo, in ấn, âm nhạc. Chẳng bao lâu nữa, các
ngành dịch vụ như khách sạn, taxi sẽ bị xáo động dữ dội
do chi phí sắp xếp để bên cung gặp bên cầu nhờ máy móc mà
xuống thấp bằng không bèn nảy sinh các dịch vụ mới như
Uber, như Airbnb... Nói chung nền kinh tế chia sẻ sẽ lên ngôi,
nền kinh tế cung ứng truyền thống sẽ mai một.
Có lẽ tất cả những nghịch lý này đang diễn ra và ngày càng
mạnh hơn là do ngày xưa mọi truyện khoa học viễn tưởng
đều giả định xã hội đồng nhất, ai cũng tiếp cận máy
móc như nhau. Còn ngày nay, bên cạnh những người thừa hưởng
hay chịu đựng các tiến bộ công nghệ mới nhất vẫn còn
một tỷ lệ rất lớn nhân loại đứng ngoài rìa, ngày càng
tụt lại đằng sau.
Ở đó, sự mù quáng sẽ thổi bùng xung đột tôn giáo, sắc
tộc, tô đậm lòng tham, sự thù hận... những điều mà không
máy móc nào giải quyết được. Có lẽ vì thế giấc mơ khoa
học viễn tưởng vẫn luôn là giấc mơ nằm ở phía trước, xa
thật xa.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141110/nguyen-van-phu-khoa-hoc-vien-tuong-da-toi-co-that-khong),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét