Huỳnh Thục Vy - Bàn về dân trí

<div class="special_quote"><strong>Dân Luận:</strong> Chúng ta hãy xem
người Úc giáo dục trẻ em về dân chủ thế nào, để thấy
rằng dân trí cần cho dân chủ không phải quá cao siêu, nhưng
nhiếu tiến sĩ giáo sư ở Việt Nam không hiểu điều sơ đẳng
này:

<ul>
<li><a
href="https://www.danluan.org/tin-tuc/20141107/tre-em-uc-duoc-day-ve-dan-chu-nhu-the-nao">Trẻ
em Úc được dạy về dân chủ như thế nào?</a></li>
</ul></div>
Từ đầu thế kỷ trước, Phan Chu Trinh đã nói đến công cuộc
"Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh" cho Việt Nam.
Đến hôm nay và có thể là một thời gian dài sau này, riêng
chuyện dân trí chắc sẽ còn tốn nhiều thời gian và giấy
mực của chúng ta.

Không ít lần, bộ máy tuyên truyền của nhà cầm quyền cộng
sản rêu rao rằng: Việt Nam dân trí chưa cao để có thể có
dân chủ; vì vậy, đảng và nhà nước cộng sản cần cai trị
thêm, chờ khi nào dân trí đủ cao thì họ sẽ tự động thay
đổi hệ thống chính trị và dân chủ hóa.

Thời gian chờ đợi này có thể là năm mươi năm hoặc một
trăm năm? Đây chắc chắn không phải chỉ là lời chống chế
cho sự cầm quyền bất xứng, không chính đáng và dai dẳng
của đảng cộng sản lên hơn chín chục triệu dân Việt Nam;
mà nó có thể còn là suy nghĩ chân thành và thiện chí của
nhiều người có học Việt Nam. Chưa có dân trí cao thì chưa
thể có dân chủ?!!

Và với nền giáo dục ngăn cản tự do, sáng tạo và đang ngày
càng lụn bại như tại Việt Nam thì còn lâu trình độ tri
thức của người dân Việt Nam mới có thể sánh kịp các quốc
gia như Hàn Quốc, Đài Loan, thậm chí là Thái Lan…Vậy thì
đảng cộng sản sẽ tiếp tục ở đây, ngay trên đầu chúng ta
trong một vòng định mệnh lẩn quẩn: độc tài -> dân trí
thấp, dân trí thấp -> độc tài?!

Tất nhiên, tri thức là điều kiện không thể thiếu để phát
triển đất nước một cách toàn diện và vững chắc. Chính tri
thức cũng là yếu tố củng cố nền dân chủ. Tri thức giúp
người dân tiếp cận thông tin nhanh chóng, am hiểu luật pháp
và có những phản ứng hữu hiệu cho các chính sách quốc gia
hoặc những thực hành chính trị của nhà cầm quyền. Tri thức
và sự sáng tạo cũng là yếu tố thúc đẩy sự phát triển
kinh tế, sự hòa nhập của quốc gia vào cộng đồng quốc tế
trong mọi lĩnh vực để người dân được sống ngày một
thịnh vượng và có uy tín trên trường quốc tế hơn. Không ai
có thể phủ nhận vai trò của trình độ tri thức đối với
tiền đồ một quốc gia.

Nhưng chúng ta đang nói đến dân trí. Dân trí phải chăng đơn
giản chỉ là trình độ tri thức của người dân, là chỉ số
có thể đo lường được thông qua con số người có bằng cấp
cao, tốt nghiệp những đại học danh tiếng? Chúng ta hãy cùng
nhau dành thời gian để suy nghĩ về mệnh đề: "Dân thấp
thấp thì chưa thể có Dân chủ". Ấn Độ năm 1947 khi giành
được độc lập, dân trí có cao hơn Việt Nam bây giờ không?
Miến Điện hay Cambodia đã bắt đầu con đường dân chủ hóa
có dân trí cao hơn Việt Nam không? Nếu các bạn lưỡng lự,
thì chúng ta có thể cần nhiều thời gian hơn nữa trước khi
đưa ra bất cứ khẳng định một cách khoa học nào về chuyện
Dân trí - Dân chủ.

Theo thiển ý của người viết bài này, dân trí không chết
cứng trong cái nội hàm "tri thức". Dân trí là một tập
hợp những điều kiện thuộc về não trạng và văn hóa nhiều
hơn là tri thức. Dân trí cao không phải là tỷ lệ cao những
người có học và có bằng cấp cao mà là các yếu tố thuộc
về nhận thức (chứ không phải tri thức) có thể chi phối
hành động và phản ứng của người dân trong mối quan hệ
của họ với nhau và của họ với chính quyền.

Ví dụ, những người có học hành nhiều chưa chắc là những
người có hành xử văn hóa. Trong cách dùng thông dụng do những
người cộng sản hiện nay áp đặt, người có bằng cấp cao
thì được gọi là người có trình độ văn hóa cao. Nhưng
thực tế, những hành xử văn hóa không phụ thuộc nhiều vào
việc người ta có học nhiều hay không, mà phụ thuộc vào nền
tảng đạo đức từ môi trường gia đình - xã hội, những quy
tắc hành xử phổ biến trong xã hội và nhận thức của chính
người đó về các giá trị công bằng, bác ái, tự do và công
lý; để rồi từ đó có nhận thức đạo đức cơ bản và
hành xử luân lý tương ứng.

Một người đàn anh đáng kính của tôi từng chia sẻ: Dân trí
là chỉ số để đo (và luôn tỷ lệ nghịch với) mức độ
thờ phụng quyền lực các loại. Người dân thờ phượng
quyền lực chính trị, trí thức thờ phượng một trí thức
tên tuổi khác… Người viết tạm thời đưa ra vài đặc
điểm dưới dây mà tôi xem như là biểu hiện của một nền
dân trí cao:

- Người dân và đặc biệt là giới trí thức không/ ít sợ
hãi và tôn sùng quyền lực, dù đó là quyền lực chính trị,
kinh tế, học thuật hay tôn giáo. Người dân không xem những
người cầm quyền chính trị là những người có vị thế ưu
thắng tuyệt đối và bất khả xâm phạm. Đối với họ, các
vị trí lãnh đạo quốc gia là có thể thay đổi được, dựa
trên ý chí của chính người dân; và các vấn đề to lớn của
quốc gia không phải là sân chơi riêng của những người ở
"tầng lớn trên".

- Giới trí thức không/ ít khao khát quyền lực chính trị. Họ
không xem việc nắm quyền chính trị hoặc hưởng lợi nhờ
quyền lực chính trị là mục tiêu hoặc là biểu hiện thành
công của sự nghiệp mình. Tất nhiên tham chính và lãnh đạo
quốc gia không phải là điều xấu nhưng đó không phải là
cách duy nhất khiến một người có được vinh quang, sự khen
ngợi và công ích xứng đáng. Trí thức đặt mình vào một vị
thế còn quan trọng hơn, đó là giám sát chính trị, đề nghị
chính sách quốc gia và phục vụ người dân.

- Người dân có khả năng giải quyết các vấn đề liên quan
đến cuộc sống hằng ngày và các mối quan hệ với cộng
đồng thông qua các hoạt động tự lập và tự quản, không
viện đến sự xử lý của chính quyền nếu chưa cần thiết.
Những sự phụ thuộc nhỏ lẻ vào chính quyền cho thấy ở họ
tâm lý lệ thuộc thực chất còn lớn hơn nhiều.

- Người dân có xu hướng tôn trọng hạnh phúc và tự do của
từng cá nhân con người; đề cao tự do và phẩm giá con người
với tư cách từng cá nhân cụ thể; dù trân quý những hy sinh
của cá nhân cho cộng đồng nhưng không coi sự hy sinh của cá
nhân cho tập thể là giá trị luân lý bắt buộc.

- Người dân có xu hướng giải quyết vấn đề bằng phương
pháp hòa bình và tinh thần khoan dung, không đề cao vũ lực và
không/ít bị kích động bởi khuynh hướng bạo lực. Và họ có
khả năng đề kháng tương đối đối với những hô hào mị
dân về chủ nghĩ dân tộc cực đoan.

- Người dân có ý thức về lợi ích của sự hợp tác và có
khả năng xây dựng đồng thuận một cách lành mạnh và tuân
thủ luật pháp để hợp tác với nhau trong việc giải quyết
các vấn đề cộng đồng và quốc gia. Nếu mệnh lệnh tùy
tiện và độc đoán là đặc trưng của những xã hội bán khai
từ thời xa xưa của nhân loại thì khả năng tạo đồng thuận
và hợp tác là kỹ thuật đặc biệt của những cộng đồng
văn minh của thế giới hôm nay.

- Người dân giữ được sự bình tĩnh tương đối, khả năng
hành động tương hỗ và sự thượng tôn luật pháp khi cộng
đồng hoặc quốc gia lâm vào những tình huống khẩn cấp như
thiên tai, chiến tranh, tội phạm. Họ có khả năng ứng phó
một cách khoa học, lý tính trong những trượng hợp đó.

- Người dân có khả năng tư duy và phán đoán độc lập,
không/ ít tôn sùng biểu tượng, không đeo bám cứng nhắc
những giáo điều hay chủ thuyết nhất định. Bởi theo logic
tâm lý, khi người dân quá tôn sùng biểu tượng thì trong tâm
lý của họ không có điều gì khác hơn ngoài việc người ta
cũng muốn trở thành biểu tượng nếu có cơ hội. Tâm lý tôn
sùng biểu tượng càng mạnh thì sự hãnh tiến khi nắm được
địa vị ưu thắng càng lớn. Đây cũng có thể được xem là
một khía cạnh của sự thờ phượng quyền lực.

Sau khi xem xét xong những điều trên đây, chúng ta gần như có
thể trả lời được câu hỏi: Vì sao ngày càng có nhiều sinh
viên Việt Nam đi du học nước ngoài nhưng hầu như có rất ít
người trong số những con người bằng cấp đầy mình ấy có
đủ can đảm để dấn thân cho dân chủ và đóng góp cho cộng
đồng xã hội. Những người kiến thức sâu rộng ấy cũng vô
cùng sợ hãi và thiếu trách nhiệm giống như bao người thất
học khác, vì kiến thức không giúp họ trở nên can đảm, bớt
lệ thuộc quyền lực và sốt sắng nhận lãnh trách nhiệm
cộng đồng.

Bởi vậy nhiều con cái các gia đình cán bộ cộng sản cấp
địa phương cũng như cấp quốc gia du học và trở về, nhưng
cái họ đang và sẽ trở thành không phải là điều gì khác
hơn ngoài những "ông bà độc tài con". Vấn đề là ở chỗ
nhận thức về chính trị - xã hội và kỹ thuật tổ chức
cuộc sống chung trong một cộng đồng văn minh chứ không phải
là việc có nhiều bằng cấp hay không.

Như tôi đã từng chia sẻ, giải thể một chế độ độc tài
để bắt đầu con đường dân chủ hóa tuy khó nhưng còn dễ
hơn rất nhiều so với công cuộc xây dựng dân chủ hậu độc
tài. Và tri thức, khi đó sẽ đóng vài trò rất quan trọng;
nhưng nếu chúng ta không thể bắt đầu ngay bây giờ thì ngày
mai chẳng có gì xảy ra cả. Ngay chính trình độ tri thức của
người dân cũng ngày càng thoái hóa dưới chế độ độc tài
chứ chưa nói là nó có cơ hội để đóng góp xây dựng dân
chủ hay không. Bởi vì chính dân chủ và sự tự do hiến định
trong một nền dân chủ xứng đáng cũng góp phần quyết định
nâng cao trình độ tri thức của người dân.

Trong một buổi nói chuyện dành riêng cho Hội PNNQVN, ông Ngô
Nhân Dụng đã chia sẻ: Bạn không thể nói tôi không biết bơi
vì vậy tôi không dám xuống nước. Vì nếu bạn không xuống
nước, bạn sẽ không bao giờ biết bơi cả. Và cũng xin dùng
lời hữu lý trên để kết thúc bài viết này trong tâm tình
mong muốn tiếp thu nhiều chia sẻ hữu ích hơn từ các bạn
trẻ Việt Nam.

Huỳnh Thục Vy
Buôn Hồ, 7/11/2014

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141108/huynh-thuc-vy-ban-ve-dan-tri),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!