<img
src="http://www.foreignaffairs.com/files/imagecache/800x/images/Economy_ChinasImperialPresident.jpg"
width="600" />
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đưa ra một cái nhìn
đơn giản nhưng đầy sức mạnh: sự hồi sinh của quốc gia
Trung Quốc. Đó là lời động viên ái quốc lấy cảm hứng từ
những hào quang quá khứ của đế chế Trung Quốc và những lý
tưởng của xã hội chủ nghĩa đương thời để khuyến khích
đoàn kết chính trị trong nước và ảnh hưởng ngoài nước.
Chỉ sau hai năm đương chức, Tập đã tự khẳng định mình là
một nhà lãnh đạo có sức thay đổi. Tập theo đuổi một
nghị trình dự trù, nếu không nói là cách mạng, cải cách các
quan hệ không chỉ đối với ở trong Trung Quốc mà còn đối
với ngoài nước.
Cơ bản viễn kiến của Tập là một nhận thức về sự cấp
bách. Tập nắm quyền vào lúc mà Trung Quốc, cho dù thành công
về kinh tế, phiêu dạt về chính trị. Đảng Cộng sản Trung
Quốc, bị tràn ngập bởi tham nhũng và thiếu vắng một lý
tưởng hấp dẫn, đã đánh mất niềm tin trong công chúng và
bất ổn xã hội trên đà gia tăng. Kinh tế Trung Quốc, dù vẫn
tăng trưởng một cách ấn tượng, đã bắt đầu có dấu hiệu
của giới hạn và sự không ổn định. Và về mặt quốc tế
thì cho dù ở vị trí cường quốc kinh tế toàn cầu, Trung
Quốc vẫn chưa làm đúng sức của mình. Bắc Kinh đã thất
bại trong việc phản ứng một cách có hiệu quả đối với
những khủng hoảng ở Libya và Syria và bàng quang khi mà thay
đổi chính trị rung chuyển hai đối tác thân nhất, Miến
Điện (hay còn được biết đến là Burma) và Bắc Triều Tiên.
Đối với nhiều nhà quan sát, nó trông có vẻ là Trung Quốc
không có chính sách ngoại giao chiến lược bao quát.
Tập đã phản ứng với tình trạng mơ hồ này bằng một cuộc
thâu tóm quyền lực--cho ông ta, cho Đảng Cộng sản, và cho
Trung Quốc. Ông từ bỏ truyền thống của người cộng sản
về lãnh đạo tập thể. Thay vào đó là việc ông thiết lập
cho bản thân mình như là một lãnh tụ tối cao trong một hệ
thống chính trị cực kỳ tập trung. Ở trong nước, những đề
nghị cải cách của Tập sẽ nâng đỡ vai trò của thị
trường thế nhưng dù sao đi nữa cho phép chính quyền vẫn giữ
phần lớn kiểm soát. Ở ngoài nước, Tập đã tìm cách nâng
vị thế Trung Quốc bằng cách mở rộng thương mại, thiết
lập những tổ chức quốc tế, và củng cố quân đội. Viễn
kiến của Tập chứa đựng một nỗi sợ tiềm ẩn: rằng là
một cánh cửa mở rộng ra cho những ý tưởng chính trị và
kinh tế phương Tây sẽ làm suy yếu quyền lực của chính
quyền Trung Quốc.
Nếu thành công, những cải cách của Tập có thể tạo ra một
chính quyền không tham nhũng, đoàn kết chính trị, và hùng
cường về kinh tế mang tầm vóc quốc tế: một siêu Singapore.
Thế nhưng chẳng có gì dám chắc rằng những cải cách sẽ có
tính xoay chuyển như Tập mong đợi. Những chính sách của ông
đã tạo ra những ổ bất mãn sâu sắc trong nước và đã tạo
ra những phản ứng ngược ở nước ngoài. Để dẹp tan bất
đồng, Tập đã phát động một cuộc đàn áp chính trị, gạt
nhiều công dân Trung Quốc tài năng và tháo vát ra ngoài mà
những cải cách của ông định ủng hộ. Những biện pháp gợi
ý cải cách kinh tế của ông đã đặt ra nhiều câu hỏi về
những viễn cảnh tiếp tục phát triển của quốc gia. Và lối
suy nghĩ được ăn cả đã làm suy mòn những cố gắng của ông
để trở thành một nhà lãnh đạo toàn cầu.
Hoa Kỳ và phần còn lại của thế giới không thể ngóng đợi
những cải cách của ông ta sẽ cho kết quả ra sao. Hoa Kỳ nên
sẵn sàng đi theo một số sáng kiến của Tập như là những cơ
hội cho hợp tác quốc tế trong khi xem những việc khác là
những xu hướng đáng lo ngại cần phải được ngăn cản
trước khi chúng trở nên vững chắc.
<h2>ĐÀN ÁP QUỐC NỘI</h2>
Viễn kiến của Tập cho một Trung Quốc hồi sinh dựa tất cả
vào khả năng của ông để đưa cải cách chính trị theo phong
cách đặc biệt của ông: thu tóm quyền lực bằng cách tạo ra
những tổ chức, bịt miệng chống đối chính trị, hợp pháp
hóa sự lãnh đạo của ông ta và quyền lực của Đảng Cộng
sản trong mắt nhân dân Trung Quốc. Kể từ khi nhậm chức, Tập
đã nhanh chóng thu tóm quyền lực chính trị và trở nên, trong
giới lãnh đạo Trung Quốc, không chỉ là người quan trọng
trong những đồng liêu mà là người tối thượng. Ông ta giữ
chức Tổng bí thư Ban chấp hành Đảng Cộng sản và Chủ tịch
Quân ủy Trung ương, hai trụ cột truyền thống dưới sự lãnh
đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Ngoài ra Tập cũng giữ
chức lãnh đạo các nhóm hàng đầu về kinh tế, cải cách quân
sự, an ninh mạng, Đài Loan, ngoại giao và một ủy ban về an
ninh quốc gia. Không như những người tiền nhiệm, họ để
thủ tướng làm công tác của người có thẩm quyền về kinh
tế của chính quyền, Tập tự mình giành lấy trò đó. Ông ta
cũng đã làm một việc rất là cá nhân về quyền chỉ huy
đối với quân đội: mùa xuân vừa qua, ông nhận được những
lời tuyên thệ trung thành công khai từ 53 sĩ quan quân đội cao
cấp. Theo lời một viên tướng về hưu, những lời tuyên thệ
như vậy chỉ diễn ra ba lần trước đây trong lịch sử của
Trung Quốc.
Trong nỗ lực thu tóm quyền lực của mình, Tập cũng đã tìm
cách loại trừ những tiếng nói chính trị khác, đặc biệt là
nơi đã từng là nhộn nhịp như Internet. Chính quyền đã bắt
giữ, giam cầm, hoặc công khai hạ nhục những người viết blog
nổi tiếng như nhà kinh doanh tỷ phú Phan Thạch Ngật và Tiết
Tất Quần (microblog Tiết Man Tử). Những nhà bình luận như
vậy, với hàng chục triệu người theo dõi trên mạng xã hội,
đã thường hay thảo luận những vấn đề từ ô nhiễm môi
trường cho đến kiểm duyệt cho đến buôn bán trẻ em. Cho dù
họ đã không hoàn toàn bị buộc im miệng, họ không còn đi
lang thang vào lãnh vực chính trị. Quả thực là Phan, một nhân
vật chính của phong trào gây áp lực chính quyền Trung Quốc
cải thiện chất lượng không khí của Bắc Kinh, bị buộc
phải tự kiểm điểm trên đài truyền hình quốc gia vào năm
2013. Sau đó ông ta dùng Weibo, một dịch vụ tiểu blog của Trung
Quốc, để cảnh báo một thành viên tỷ phú bất động sản
về chuyện chỉ trích chương trình cải cách kinh tế của chính
phủ: <em>"Cẩn thận, nếu không anh có thể bị bắt giữ."</em>
Dưới trướng của Tập, Bắc Kinh đã ra một đống những
nghị định kiểm soát Internet. Một luật đề ra mức án lên
đến ba năm tù cho việc đăng tải bất cứ chuyện gì mà các
nhà chức trách cho là <em>"tin đồn"</em>, nếu mẩu tin được
đọc bởi hơn 5000 người hay được chuyển tiếp trên 500 lần.
Theo những dự luật mới ngặt nghèo này, công dân Trung Quốc
đã bị bắt giữ vì đăng tải những giả thiết về việc
mất tích của chuyến bay 370 của hãng Hàng Không Malaysia. Trong
khoảng thời gian hơn bốn tháng, Bắc Kinh đã đình chỉ, xóa,
hoặc phạt hơn 100 000 tài khoản trên Weibo vì vi phạm một trong
bảy <em>"điểm mấu chốt"</em> được định nghĩa sơ sài cho
giới hạn của ngôn luận cho phép. Những quy định này dẫn
đến suy giảm 70 phần trăm các bài viết trên Weibo từ tháng Ba
2012 cho đến tháng Mười Hai 2013 trong 1,6 triệu người dùng
Weibo theo một nghiên cứu được thi hành bởi <em>The
Telegraph</em>. Và khi những công dân mạng Trung Quốc biết
được những cách khác để liên lạc, ví dụ như sử dụng
nền tảng tin nhắn nhóm WeChat, những tay kiểm duyệt của chính
phủ bám đuôi họ. Vào tháng 8 2014, Bắc Kinh ban hành những quy
định mới về tin nhắn tức thời đòi hỏi người dùng phải
đăng ký với tên thật, giới hạn chia sẻ tin tức chính trị,
và bắt tuân theo một quy tắc ứng xử. Không lấy làm lạ là
xếp hạng tự do Internet toàn cầu của Trung Quốc vào năm 2013,
tổ chức phi lợi nhuận Freedom House ở Hoa Kỳ xếp Trung Quốc
vào hạng 58 trong 60 quốc gia--đồng hạng với Cuba. Chỉ Iran
xếp hạng dưới hơn.
Trong nỗ lực của Tập để khuyến khích đoàn kết tư tưởng,
Tập đã chụp mũ những tư tưởng ngoại lai thách đố hệ
thống chính trị của Trung Quốc là không yêu nước và có khi
là nguy hiểm. Cứ theo lối suy nghĩ này, Bắc Kinh đã cấm
nghiên cứu đại học và giảng dạy về bảy đề tài: giá
trị phổ quát, xã hội dân sự, quyền công dân, tự do báo
chí, những sai lầm Đảng Cộng Sản đã làm, những đặc
quyền của chủ nghĩa tư bản, và sự độc lập của tư pháp.
Mùa hè vừa rồi, một cán bộ đảng công khai đả phá Viện
Khoa Học Xã Hội Trung Quốc, một viện nghiên cứu của chính
phủ, là đã bị <em>"xâm nhập bởi những thế lực nước
ngoài."</em> Sự đả phá này gặp phải diễu cợt trong giới
học giả nổi bật của Trung Quốc ở ngoài học viện bao gồm
kinh tế gia Mao Vu Thức, giáo sư luật Hạ Vệ Phương, và nhà
văn Lưu Nhất Minh. Dẫu vậy, những lời cáo buộc sẽ có thể
có một tác dụng làm nhụt nhụê khí đối với nghiên cứu
học thuật và hợp tác quốc tế.
Việc đàn áp này có thể phá hoại sự liên kết chính trị mà
Tập theo đuổi. Cư dân Hương Cảng và Ma Cao, theo lệ thì đã
hưởng nhiều tự do chính trị hơn những người ở đại lục,
đã theo dõi những động thái của Tập với lo lắng phát sốt;
nhiều người đã kêu gọi cải cách dân chủ. Trong một nền
dân chủ sôi động như Đài Loan, những khuynh hướng trù dập
của Tập chẳng thể giúp ích gì cho việc khuyến khích thống
nhất với đại lục. Và trong vùng chia rẽ sắc tộc Tân
Cương, những chính sách hạn chế chính trị và văn hóa đã
dẫn đến những cuộc bạo động.
Ngay cả trong giới thượng lưu chính trị, nhiều người đã
bày tỏ quan ngại về việc Tập siết chặt và theo đuổi một
chỗ đứng ở hải ngoại. Theo nguyệt san <em>Hồ Nhuận Bách
Phú</em> ở Trung Quốc, 85 phần trăm số người có tài sản hơn
1 triệu đô mỹ muốn con cái được giáo dục ở nước ngoài,
và hơn 65 phần trăm công dân Trung Quốc với tài sản hơn 1,6
triệu đô mỹ đã di tản hoặc có kế hoạch để đi. Sự tháo
chạy của giới tinh hoa của Trung Quốc đã trở thành không
chỉ là một sự bẽ mặt chính trị mà còn là một sự thất
bại đáng kể đối với những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm thu
hút những khoa học gia hàng đầu và học giả ở hải ngoại
trong những thập niên vừa qua.
<h2>MỘT CHÍNH NGHĨA?</h2>
Tâm điểm của những cải cách chính trị của Tập là nỗ
lực của ông nhằm phục hồi chính nghĩa của Đảng Cộng
sản. Ông ta đã chỉ rõ rằng nếu không để ý nạn dịch tham
nhũng của đảng nó có thể dẫn đến suy tàn không chỉ của
đảng mà còn của chính quyền Trung Quốc. Với sự chỉ đạo
sát cánh của Vương Kỳ Sơn, một thành viên của Ban Thường
Vụ Bộ Chính Trị, giải quyết tham nhũng của cán bộ đã trở
thành vấn đề dấu ấn của Tập. Những nhà lãnh đạo Trung
Quốc trước đó đã có chiến dịch chống tham nhũng thế nhưng
Tập đã mang lại khí thế và tầm quan trọng cho mục tiêu:
giới hạn quỹ cho yến tiệc công, xe, suất ăn; công kích
những nhân vật nổi tiếng của truyền thông, nhà nước, quân
đội, và lãnh vực tư nhân; gia tăng đáng kể số vụ án tham
nhũng mang ra xét xử. Vào năm 2013, đảng trừng phạt hơn 182 000
quan chức vì tham nhũng, 50 000 hơn bình quân hàng năm so với năm
năm trước. Hai vụ bê bối nổ ra mùa xuân vừa rồi cho thấy
mức độ của chiến dịch. Ở vụ thứ nhất, các nhà chức
trách trung ương bắt giữ một trung tướng ở quân đội Trung
Quốc vì đã bán hàng trăm chức vụ trong các lực lượng vũ
trang, đôi khi với giá khủng khiếp; ví dụ giá cho chức thiếu
tướng lên đến 4,8 triệu đô mỹ. Ở vụ thứ hai, Bắc Kinh
đã bắt đầu điều tra hơn 500 thành viên của chính quyền
địa vùng Tỉnh Hồ Nam vì đã tham gia vào một đường dây bán
phiếu bầu cử 18 triệu đô mỹ.
Cuộc thập tự chinh chống tham nhũng của Tập chỉ tiêu biểu
một phần của dự định lớn hơn của ông ta để giành lại
chính nghĩa của Đảng Cộng Sản. Ông cũng đã đưa ra những
cải cách nhắm đến một số quan tâm cấp bách nhất của xã
hội Trung Quốc. Với Tập ở vị trí đứng mũi chịu sào,
giới lãnh đạo Trung Quốc đã phát động một chiến dịch
để cải thiện chất lượng không khí của quốc gia; cải cách
chính sách một con; thay đổi hệ thống <em>hộ khẩu</em> mà nó
gắn chặt với nhà ở, chăm sóc sức khỏe, và giáo dục với
người dân và có khuynh hướng ưu đãi thị dân hơn là dân
quê; đóng cửa hệ thống <em>"trại cải tạo lao động"</em> mà
chúng cho phép chính quyền giam giữ người không cần lý do.
Chính phủ cũng đã loan báo những kế hoạch để sửa soạn cho
hệ thống pháp lý minh bạch hơn và để xóa bỏ việc can
thiệp của quan chức địa phương.
Dẫu cho những sáng kiến của Tập có mức độ ấn tượng và
bao quát, chẳng có gì sáng sủa vì không biết chúng có tiêu
biểu cho sự khởi đầu của thay đổi về lâu dài hay không,
hay là chúng chỉ là những biện pháp hời hợt với chủ đích
lấy lòng nhân dân trước mắt. Dù gì đi nữa, một số cải
cách của ông đã kích động sự chống đối mạnh mẽ. Theo
<em>Financial Times</em>, những cựu lãnh đạo Trung Quốc như cả
Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào đều cảnh báo Tập nhằm
kiềm chế chiến dịch chống tham nhũng, và bản thân Tập đã
thừa nhận là những nỗ lực của ông đã gặp phải chống
đối đáng kể. Chiến dịch cũng đã dẫn đến những thiệt
hại kinh tế đáng kể. Theo một bản báo cáo của Bank of America
Merrill Lynch, GDP của Trung Quốc có thể giảm trong năm nay lên
đến 1.5 phần trăm do hậu quả của sự tụt giảm buôn bán
hàng hóa và dịch vụ hàng xa xỉ khi mà các quan chức ngày càng
lo ngại rằng những yến tiệc xa hoa, nhờ vả chính trị,
những mua bán đắt đỏ sẽ đem lại sự chú ý không mong
muốn. (Dĩ nhiên, nhiều người Trung Quốc vẫn đang tiếp tục
mua, họ chỉ làm điều đó ở nước ngoài.) Và ngay cả những
người ủng hộ mục tiêu của việc chống tham nhũng cũng đã
đặt nghi vấn những phương pháp của Tập. Đơn cử Thủ
tướng Lý Khắc Cường, đã kêu gọi có sự tường minh và
giải trình hơn trong chiến dịch chống tham nhũng của chính
phủ vào đầu năm 2014; tuy vậy những lời phê bình của ông
đã bị xóa bỏ khỏi những trang mạng.
Lập trường của Tập về tham nhũng có thể đưa đến một
nguy cơ cho vị thế cá nhân và chính trị của ông: gia đình
của ông được xếp vào những giàu nhất trong giới lãnh đạo
của Trung Quốc, và theo <em>The New York Times</em>, Tập đã ra
lệnh cho họ hàng xén bớt tài sản để giảm nguy cơ bị công
kích cho ông. Hơn nữa, ông đã cưỡng lại những lời kêu gọi
cho một sự minh bạch hơn, tống giam những nhà hoạt động
thúc đẩy các quan chức bạch hóa tài sản của họ và trừng
phạt những cơ quan báo chí phương Tây điều tra các nhà lãnh
đạo Trung Quốc.
<h2>NẮM GIỮ QUYỀN LỰC</h2>
Vì Tập cố thu tóm quyền lực chính trị và phục hồi tính
chính thống của Đảng Cộng Sản, ông ta cũng phải tìm các
cách làm cho kinh tế Trung Quốc tăng trưởng thêm. Nói khái quát
là mục tiêu của ông bao gồm thay đổi Trung Quốc từ trung tâm
sản xuất của thế giới thành đầu mối của sáng tạo, tái
cân bằng kinh tế Trung Quốc bằng việc ưu tiên tiêu thụ hơn
là đầu tư, và mở rộng chỗ cho doanh nghiệp tư nhân. Kế
hoạch của Tập bao gồm những cải cách cả về nền tảng và
chính sách. Lấy ví dụ, ông đã thay đổi hệ thống thuế
bằng một cuộc đại tu đáng kể: ngân sách địa phương sẽ
có từ nhiều nguồn thuế thay vì chủ yếu từ việc bán đất,
điều mà đã dẫn đến tham nhũng và bất ổn xã hội. Hơn
nữa, chính quyền trung ương, theo truyền thống thu ngân sách
quốc gia khoảng phân nửa trong khi chỉ chi một phần ba cho phúc
lợi xã hội, sẽ tăng ngân sách cho những dịch vụ xã hội
giảm bớt một phần gánh nặng cho chính quyền địa phương.
Hàng chục những chính sách khác cũng đang trong giai đoạn thử
nghiệm bao gồm khuyến khích tư nhân đầu tư vào những tập
đoàn của nhà nước và giảm lương bổng của những nhà lãnh
đạo của các tập đoàn này, thành lập những ngân hàng tư
để chuyển dòng vốn đến doanh nghiệp nhỏ và trung, và rút
ngắn thời gian cấp giấy phép cho những doanh nghiệp mới.
Dẫu vậy khi mà những chi tiết về kế hoạch của Tập lộ ra,
nó cho thấy rõ ràng là cho dù ông ta chú trọng thị trường
tự do, chính quyền sẽ nắm giữ kiểm soát phần lớn nền kinh
tế. Cải tổ cách thức mà các tập đoàn nhà nước đang
được điều hành sẽ không làm suy giảm vai trò chủ đạo
của Đảng Cộng Sản trong việc hoạch định chính sách cho
những công ty này; Tập đã giữ lại một số rào cản đáng
kể đối với đầu tư nước ngoài; và ngay cả khi chính quyền
cam kết chuyển ra khỏi phát triển dựa trên đầu tư, những
nỗ lực kích thích kinh tế tiếp tục góp phần gia tăng nợ
công của chính quyền địa phương. Quả thực là, theo một tờ
báo Trung Quốc <em>Hoàn Cầu Thời Báo</em>, sự gia tăng của
tổng nợ xấu trong vòng sáu tháng đầu năm 2014 vượt quá giá
trị của số nợ xấu mới cho cả năm 2013.
Hơn nữa, Tập đã truyền vào chương trình kinh tế của ông
với cảm xúc ái quốc--đôi khi bài ngoại--làm nó lan tràn
khắp chương trình chính trị của ông ta. Những chiến dịch
chống tham nhũng và chống độc quyền hung hãn của ông ta đã
nhắm đến những công ty đa quốc gia sản xuất những sản
phẩm bao gồm sữa bột, thiết bị y tế, dược phẩm, và phụ
tùng xe hơi. Bằng chứng là vào tháng 7, 2013, Ủy ban Phát triển
và Cải cách Quốc gia của Trung Quốc nhóm họp các đại biểu
từ 30 công ty đa quốc gia với một nỗ lực buộc họ thừa
nhận làm điều phạm pháp. Có lúc, Bắc Kinh ra vẻ phá hoại
sản phẩm ngoại quốc và các nhà cung cấp dịch vụ: truyền
thông nhà nước săm soi chi tiết vào vi phạm của các công ty
đa quốc gia trong khi tương đối im hơi lặng tiếng về những
trường hợp tương tự ở các công ty của Trung Quốc.
Giống như chiến dịch chống tham nhũng của mình, điều tra các
công ty ngoại quốc của Tập đặt dấu hỏi về chủ đích
thực. Trong một cuộc tranh luận giữa người đứng đầu Phòng
Thương mại của Liên Hiệp Châu Âu ở Trung Quốc và một quan
chức từ Ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia được phát
sóng công khai bởi đài truyền hình quốc gia Trung Quốc, viên
chức của Liên hiệp Châu Âu đã buộc người đối tác bào
chữa cho những sự bất bình đẳng lồ lộ giữa cách đối
xử của chính quyền Trung Quốc đối với các công ty nước
ngoài và nội địa. Rút cục viên chức Trung Quốc tỏ ra
nhượng bộ, nói rằng phương pháp chống độc quyền của Trung
Quốc là phương pháp <em>"có đặc trưng Trung Quốc."</em>
Vì thế sự hứa hẹn ban đầu của công cuộc đại tu của
Tập vẫn chưa hình thành. Một bảng báo cáo 31 trang về cải
cách kinh tế của Trung Quốc, phát hành vào tháng Sáu 2014 của
Hội đồng Thương Mại Hoa-Trung, bao gồm hàng chục những yêu
cầu không hoàn thành. Nó cho thấy rằng chỉ có ba sáng kiến
chính trị của Tập thành công: rút ngắn thời gian đăng ký
doanh nghiệp, cho phép các công ty đa quốc gia dùng nhân dân tệ
để phát triển kinh doanh của họ, và cải cách hệ thống hộ
khẩu. Giải quyết những cải tổ sâu rộng hơn, tuy vậy, có
thể đòi hỏi một cú huých vào hệ thống. Hiện giờ thì Tập
dường như là kẻ thù tệ nhất của chính mình: những yêu
cầu chiếm lĩnh thị trường không phù hợp với mong muốn của
ông nhằm duy trì kiểm soát kinh tế.
<h2>DẮT SƯ TỬ</h2>
Những nỗ lực của Tập để thay đổi chính trị và kinh tế
ở trong nước đi đôi với những bước đi để gây dựng Trung
Quốc trở thành một cường quốc toàn cầu. Tuy thế gốc rễ
của chính sách đối ngoại của Tập có trước nhiệm kỳ của
ông. Giới lãnh đạo Trung Quốc đã bắt đầu công khai nói
đến sự trỗi dậy của Trung Quốc như là một cường quốc
toàn cầu nhân dịp cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu vào
năm 2008. Những phân tích gia của Trung Quốc phán đoán rằng Hoa
Kỳ đã bắt đầu một sự suy thoái không tránh khỏi vì thế
nó nên nhường chỗ cho Trung Quốc khi mà nó còn là siêu cường
toàn cầu. Trong một bài diễn văn ở Paris vào tháng Ba 2014,
Tập nhắc lại suy tư của Naloleon về Trung Quốc: <em>"Napoleon
đã nói rằng Trung Quốc là một con sư tử đang ngủ, và khi nó
thức dậy, thế giới sẽ rung chuyển."</em> Con sư tử Trung
Quốc, Tập trấn an người nghe, <em>"đã thức dậy nhưng đây
là một con sư tử yên lặng, dễ chịu, và lịch sự."</em> Dẫu
vậy một số hành động của Tập chứng tỏ ngược lại
những lời nói an ủi của mình. Ông ta thay thế câu tâm niệm
của nhà lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình trước
đó--<em>"Thao quang dưỡng hối"</em>--bằng một chính sách đối
ngoại có tính bành trướng và phô diễn sức mạnh hơn.
Đối với Tập, mọi con đường đều dẫn đến Bắc Kinh, cả
nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Ông đã hồi sinh ý tưởng cổ xưa
của Con đường Tơ Lụa--liên thông Đế chế Trung Hoa với Trung
Á, Trung Đông, và kể cả Châu Âu--bằng cách đề xuất một
mạng lưới mênh mông bao gồm các tuyến đường sắt, đường
ống dẫn dầu, đường cao tốc, và các kênh đào nương theo
những tuyến đường xưa. Hệ thống cơ sở hạ tầng mà Tập
hy vọng các ngân hàng và công ty Trung Quốc sẽ tài trợ và xây
dựng, sẽ cho phép gia tăng trao đổi mậu dịch giữa Trung Quốc
và phần lớn thế giới. Bắc Kinh cũng đã xem xét đến chuyện
xây dựng một tuyến đường sắt cao tốc quãng 8100 dặm liên
lục địa để sẽ nối liền Trung Quốc với Canada, Nga, và Hoa
Kỳ băng qua Eo biển Bering. Ngay cả Bắc Cực đã trở thành sân
sau của Trung Quốc: các học giả Trung Quốc coi nước họ là
một quốc gia <em>"gần Bắc Cực"</em>.
Bên cạnh cơ sở hạ tầng mới này, Tập cũng muốn thiết lập
những tổ chức mới để hỗ trợ lập trường của Trung Quốc
trong vai trò lãnh đạo trong cả khu vực và toàn cầu. Ông đã
ủng hộ việc thiết lập một ngân hàng phát triển, điều
hành bởi những nước BRICS--Brazil, Russia, India, China, và South
Africa--để thách thức sự ưu việt của Quỹ Tiền Tệ Quốc
Tế và Ngân Hàng Thế Giới. Và ông đã thúc đẩy việc thành
lập Ngân Hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Á Đông mà nó có thể
cho phép Trung Quốc trở thành người cấp vốn hàng đầu cho
phát triển khu vực. Hai nỗ lực này báo hiệu mong muốn của
Tập lợi dụng những thất vọng với việc thiếu thiện ý
của Hoa Kỳ nhằm dàn xếp các tổ chức kinh tế thế giới
để đại diện cho các nước đang phát triển hơn.
Tập cũng đã đề xướng những sáng kiến an ninh khu vực. Bên
cạnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải sẵn có, một tổ chức an
ninh do Trung Quốc dẫn đầu bao gồm Nga và bốn quốc gia Trung
Á, Tập muốn thiết lập mới một kết cấu an ninh Á
Châu--Thái Bình Dương mà nó loại trừ Hoa Kỳ ra. Phát biểu ở
một hội nghị vào tháng Năm 2014, Tập nhấn mạnh vấn đề:
<em>"Vấn đề là hãy để người Á Châu lo chuyện của Châu Á,
giải quyết những vấn đề của Châu Á, và gìn giữ an ninh
của Châu Á."</em>
Tánh thiên vị của Tập cho một chính sách khu vực hung hăng
trở nên rõ ràng trước khi trở thành chủ tịch nước. Vào
năm 2010, Tập chủ tọa một nhóm trọng yếu lo về chính sách
cho Biển Nam Trung Hoa của quốc gia. Nó đã mở rộng định
nghĩa lợi ích cốt lõi của Trung Quốc để bao gồm những
tuyên bố chủ quyền lãnh hải ở Biển Nam Trung Hoa. Kể từ
đó, ông đã sử dụng mọi thứ từ Hải quân Trung Quốc cho
đến tàu đánh cá để củng cố những tuyên bố này--những
tuyên bố chủ quyền này bị kháng cự bởi những quốc gia có
biển tiếp giáp với Trung Quốc. Vào tháng Năm 2014, va chạm
giữa Trung Quốc và Việt Nam nổ ra khi Tập đoàn Dầu khí Quốc
Gia Trung Quốc di chuyển một giàn khoan vào vùng tranh chấp ở
Biển Nam Trung Hoa; căng thẳng dâng cao cho đến khi Trung Quốc
rút khỏi giàn khoan vào giữa tháng Bảy. Để hỗ trợ những
tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Nam Trung Hoa, Tập
đã tuyên bố một <em>"vùng nhận dạng phòng không"</em> trải
rộng một phần của nó, chồng lấn với những vùng được
thiết lập bởi Nhật Bản và Nam Hàn. Ông ta cũng đã ra thông
cáo những quy định đánh cá trong khu vực. Không bất cứ một
quốc gia láng giềng nào của Trung Quốc công nhận bất cứ
hành động này là hợp pháp. Thế nhưng Bắc Kinh đã vẽ lại
bản đồ của Trung Quốc in trên hộ chiếu với hình vùng đang
tranh chấp với Ấn Độ cũng như với các quốc gia ở Đông Nam
Á đã gây nên một cơn bão lửa chính trị.
Những thủ đoạn này đã kích động tình cảm chủ nghĩa dân
tộc ở trong nước và chủ nghĩa dân tộc gay gắt ở ngoài
nước. Các nhà lãnh đạo dân tộc chủ nghĩa ở Ấn Độ và
Nhật Bản đã bày tỏ lo ngại về những chính sách của Tập
và có những biện pháp để gia tăng thực lực quốc phòng của
họ. Thực tế là trong chiến dịch tranh cử cho chức Thủ
tướng vào đầu năm 2014, Narendra Modi chỉ trích những khuynh
hướng bành trướng của Trung Quốc. Kể từ đó, ông ta và
Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã nâng cấp quốc phòng và
quan hệ an ninh. Nhiều nỗ lực mới về an ninh khu vực đang
được xúc tiến mà không có mặt Bắc Kinh (cũng như Washington).
Ví dụ Ấn Độ đã và đang huấn luyện một số hải quân
của Đông Nam Á bao gồm Miến Điện và Việt Nam, và nhiều
quân đội của khu vực--kể cả Úc, Ấn Độ, Nhật Bản,
Philippines, Singapore, và Nam Hàn--đã hoạch định những cuộc
tập trận chung.
<h2>MỘT PHẢN ỨNG MẠNH MẼ</h2>
Đối với Hoa Kỳ và phần lớn thế giới, sự trỗi dậy của
Trung Quốc gây ra hai phản ứng khác nhau: một mặt phấn khích
về những gì mà một Trung Quốc mạnh mẽ hơn, ít tham nhũng
hơn có thể đạt được, và mối quan tâm sâu sắc hơn về
mặt khác là những thách thức mà một Trung Quốc độc đoán,
quân phiệt có thể đặt ra cho một trật tự tự do hậu thuẫn
bởi Hoa Kỳ.
Về mặt tích cực mà nói, những kế hoạch của Bắc Kinh cho
một Con đường Tơ Lụa dựa trên ổn định chính trị ở Trung
Đông; điều đó có thể đem lại cho Bắc Kinh một lợi ích
để làm việc với Washington để đạt được hòa bình trong khu
vực. Tương tự, những gia tăng lợi ích của các công ty Trung
Quốc trong việc đầu tư ở nước ngoài có thể đem lại lợi
thế nhiều hơn cho Washington khi mà nó đẩy mạnh xúc tiến một
thỏa ước đầu tư song phương với Bắc Kinh. Hoa Kỳ cũng nên
khuyến khích Trung Quốc tham gia vào Hiệp định Đối tác Kinh
tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP), một hiệp định
lớn về tự do thương mại khu vực đang được đàm phán.
Giống như những đàm phán của Trung Quốc để tham gia Tổ
chức Thương mại Thế giới vào thập niên 90 đã thúc đẩy
những nhà cải cách kinh tế Trung Quốc phải gia tăng thay đổi
ở trong nước, những đàm phán để tham gia TPP có thể có tác
động tương tự với hiện giờ.
Hơn nữa, cho dù Trung Quốc đã có quyền lợi quan trọng trong
hệ thống quốc tế, Hoa Kỳ phải tính toán để giữ Trung
Quốc ở trong cùng một phe. Ví dụ, Quốc Hội Hoa Kỳ nên phê
chuẩn những đề xuất thay đổi cho hệ thống bầu cử nội
bộ của Quỹ Tiền tệ Quốc Tế để nó sẽ cho phép Trung
Quốc và những quốc gia phát triển khác một tiếng nói mạnh
hơn trong việc quản lý quỹ và bằng cách ấy sẽ giảm thiểu
quyết tâm của Bắc Kinh để thành lập những nhóm cạnh tranh.
Về mặt tiêu cực mà nói, giọng điệu dân tộc chủ nghĩa và
thái độ quân sự quả quyết của Tập đặt ra một thách
thức trực tiếp đến những quyền lợi của Hoa Kỳ ở trong
khu vực và đòi hỏi một phản ứng mạnh mẽ. Việc <em>"tái
cân bằng"</em> hay <em>"xoay trục"</em> của Washington sang Châu Á
có nhiều ý nghĩa hơn đơn giản chỉ là một phản ứng đối
với hành vi quả quyết hơn của Trung Quốc. Nó cũng phản ánh
những giá trị cốt yếu của các chính sách ngoại giao của Hoa
Kỳ: tự do hàng hải, không lưu, và không gian; tự do thương
mại; thượng tôn pháp luật**[1]**; và các quyền con người cơ
bản. Nếu không có một sự xoay trục vững chắc, vai trò của
Hoa Kỳ là một cường quốc khu vực sẽ giảm lần và Washington
sẽ bị ngăn chặn những lợi ích từ việc hợp tác sâu rộng
với những nền kinh tế năng động nhất thế giới. Vì thế
Hoa Kỳ nên yểm trợ việc xoay trục với một sự hiện diện
quân sự lớn mạnh ở Châu Á--Thái Bình Dương để ngăn cản
hoặc đối phó sự gây hấn của Trung Quốc; đạt được sự
đồng thuận và phê chuẩn TPP; và giúp đỡ những chương trình
của Hoa Kỳ để ủng hộ những tổ chức dân chủ và tổ
chức dân sự ở những nơi như Cambodia, Malaysia, Myanmar, và
Việt Nam, nơi mà dân chủ còn phôi thai nhưng đang nảy nở.
Đồng thời, Washington nên nhận ra rằng Tập có thể không
thành công về việc chuyển đổi Trung Quốc theo đúng theo cách
thức ông ta đã tuyên bố. Ông ta đã đưa ra viễn kiến của
mình nhưng những áp lực từ cả bên trong và bên ngoài Trung
Quốc sẽ phát triển quỹ đạo của quốc gia theo những hướng
khác nhau. Một số quốc gia có giàu khoáng sản đã do dự làm
ăn với những tập đoàn của Trung Quốc. Các quốc gia này lo
lắng trước hồ sơ yếu kém về trách nhiệm xã hội của
những tập đoàn Trung Quốc. Điều này đã buộc Bắc Kinh phải
tìm kiếm những phương thức mới để kinh doanh. Những quốc
gia láng giềng của Trung Quốc, lo âu bởi thái độ nghênh ngang
của Trung Quốc, đã bắt đầu thiết lập những hợp tác an
ninh mới. Ngay cả những chuyên gia ngoại giao nổi tiếng trong
Trung Quốc như Vương Tập Tư của Đại học Bắc Kinh và cựu
Đại sứ Ngô Kiến Dân, đã bày tỏ những mối quan ngại về
tiến trình của chính sách đối ngoại của Tập.
Sau cùng, cho dù chính sách đối nội và đối ngoại của Tập
ít có vẻ gì là sẵn sàng hợp tác sâu đậm hơn với Hoa Kỳ,
Washington không nên mắc phải vào việc coi mối quan hệ với
Trung Quốc là một cuộc đọ sức. Đối xử Trung Quốc như là
một kẻ cạnh tranh hay kẻ địch chỉ đổ thêm vào giọng
điệu bài phương Tây của Tập, làm suy yếu những ai ở Trung
Quốc đang thúc đẩy cho tiếng nói trung hòa, và chẳng giúp ích
gì để gia tăng sự hợp tác song phương và có phần giảm bớt
sự tiến triển của Hoa Kỳ. Thay vì thế Nhà Trắng nên đặc
biệt để ý đến sự triển khai của các chính sách của Tập,
tận dụng những lợi thế mà chúng có thể tăng cường mối
quan hệ với Trung Quốc và đẩy lui những chuyện làm suy yếu
lợi ích của Hoa Kỳ. Đối mặt với sự bất định của
tương lai của Trung Quốc, các nhà hoạch định chính sách của
Hoa Kỳ phải uyển chuyển và ứng phó nhanh chóng.
<strong>Elizabeth C. Economy, ấn bản tháng 11/12 2014, Foreign
Affairs</strong>
Neofob chuyển ngữ
<em><strong>ELIZABETH C. ECONOMY</strong> là Thành viên Cao cấp của
C.V. Starr và là Tổng giám đốc của Nghiên cứu Châu Á ở Hội
đồng Quan hệ Đối ngoại.</em>
Nguồn: http://fam.ag/1sKXjQZ
<strong>Cước chú:</strong>
[1]: <em>Rule of Law</em>. Xem bài viết của Đỗ Kim Thêm về khái
niệm này trong tiếng Việt. Bài viết đăng trên danluan.org, 28
tháng 2, 2011 [ND] http://bit.ly/14xMXwk
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141122/chu-tich-hoang-de-cua-trung-quoc-tap-can-binh-siet-chat-kiem-soat),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét