Cái chết của Tri thức Lịch sử ở Việt Nam: Trần Huy Liệu

<em><strong>Nền học thuật sử học Việt Nam đã lụi tắt vào
cuối những năm sáu mươi, đầu những năm bảy mươi của thế
kỉ XX. Chính là các học giả và những người trong tầng lớp
trí thức cầm quyền của DRV (Democracti Republic of Vietnam/ Việt
Nam Dân chủ Cộng hòa) đã hủy diệt nền học thuật ấy.
Những người này đã buộc các nhà sử học phải viết lịch
sử theo một khung giá dân tộc chủ nghĩa hạn hẹp, một khung
giá phải dựa trên những chủ đề (themes) về chủ nghĩa anh
hùng, tình yêu tổ quốc (nation), và [tinh thần] chống ngoại
xâm.</strong></em>

Các nhà sử học người Việt đã triển khai cách tiếp cận
này cho quá khứ ngay khi mà ở những nơi khác trên thế giới
người ta đã không còn tiếp tục ưa chuộng cách viết lịch
sử dân tộc chủ nghĩa nữa. Bởi vì thực tế là từ thời
điểm ấy, người ta đã coi "dân tộc/quốc gia" (the nation)
như một trong những trở ngại lớn nhất đối với việc hiểu
quá khứ. Nhiều năm sau đó đến nay, ở phương Tây, người ta
có một nỗ lực to lớn để vượt lên trên "dân tộc/quốc
gia" (the nation), và để kiểm xét mọi khía cạnh của quá
khứ (và có rất nhiều là) những khía cạnh bị cản trở bởi
lăng kính chủ nghĩa dân tộc.

Ở Việt Nam, tuy nhiên, dân tộc (the nation) vẫn chiếm ngự
trị, và [kiểu] lịch sử dân tộc chủ nghĩa là dạng (form)
lịch sử duy nhất được những người nắm quyền lực [the
powers] chấp nhận là lịch sử. Đó là bởi vì cách tiếp cận
với quá khứ được áp dụng từ cuối những năm sáu mươi,
đầu những năm bảy mươi của thế kỉ XX ở miền Bắc Việt
Nam (như vừa đề cập) đã tiếp tục ở những khu vực khác
trên toàn đất nước này từ sau năm 1975, và vẫn như vậy
đến tận hôm nay.

Vì thế những ý tưởng và việc làm của những người đã
hủy diệt tri thức lịch sử ở cuối những năm 60, đầu
những năm 70 của thế kỉ XX đã trở nên rất quan trọng, vì
chúng có ảnh hưởng đối với toàn bộ nền học thuật Việt
Nam trong suốt vài thập kỉ qua đến nay. Thời kì lịch sử
những năm 60, 70 đó vì vậy cũng rất đáng khảo sát lại,
để chúng ta nhìn thấy những gì đã thật sự được viết ra.
Tôi dự định sẽ viết lên về vài nghiên cứu tiêu biểu ở
giai đoạn này khi tôi nhận ra chúng sẽ gộp chung vào một nhóm
mới cho blog này, nhóm mà tôi đang gọi là "the death of
historical inquiry in Vietnam" (Cái chết của Tri thức Lịch sử
ở Việt Nam) Chúng ta bắt đầu ở đây bằng việc nhìn vào
một bài viết (an article) được viết ra bởi một người có
lẽ chịu trách nhiệm lớn nhất trong việc hủy diệt tri thức
lịch sử ở Việt Nam: Trần Huy Liệu

Tháng 7 năm 1967, nhà sử học Trần Huy Liệu đã viết một bài
viết ngắn trên Nghiên cứu lịch sử với nhan đề "Nâng cao
nhiệt tình yêu nước trong khi nghiên cứu lịch sử dân tộc"
["Increase Patriotic Ardor While Researching the History of the
Nation(ality)."] Trong bài viết này, Trần Huy Liệu viết rằng
các nhà sử học dưới chế độ Việt Nam Dân chủ cộng hòa
đang viết ra một [phiên bản] lịch sử mới, một phiên bản
có thể truy nguyên sự phát triển của Việt Nam từ thời kì
công xã nguyên thủy đến hiện tại. Đó là một kiểu lịch
sử [mang tính] khoa học, một kiểu lịch sử được trang bị
bằng chủ nghĩa Mác Lê-nin, và dưới sự dẫn dắt của Đảng.
Và trong khi Trần Huy Liệu phấn khởi khẳng định những tiến
triển các nhà sử học đã làm được, có một điều mà [ông
cho rằng] họ vẫn còn thiếu sót – tức là "nhiệt tình yêu
nước."

Trần Huy Liệu nói rằng "nghiên cứu hay biên soạn lịch sử
dân tộc, nhất là một dân tộc anh hùng như dân tộc ta, chúng
ta chẳng phải chỉ cần có thái độ khách quan để trình bày
sự thật lịch sử, mà còn phải gửi gắm ở đó một tình
cảm nồng nàn đối với dân tộc, với đất nước, với lịch
sử dân tộc và đất nước mình." ["in writing or compiling a
history of the nation(ality), especially that of a heroic nation(ality) like
ours, we cannot just relate the historical facts with an objective attitude,
but must also pass on ardent sentiments toward the nation(ality), the
country, and the history of our nation(ality) and country."]

Trần Huy Liệu sau đó đã đặt một câu hỏi tu từ rằng
liệu có mâu thuẫn giữa có khoa học và yêu nước hay không.
Ông tự trả lời rằng "quan điểm khoa học và tinh thần yêu
nước không những không mâu thuẫn nhau, mà còn rất cần cho
một cán bộ sử học. Nếu không có quan điểm khoa học thì
không thể nắm được qui luật tiến hóa của lịch sử, giải
thích được những sự kiện tất yếu của lịch sử, cũng như
không có tinh thần yêu nước, thì lịch sử dân tộc đối với
người nghiên cứu chỉ là một đối tượng rất vô tình."
["science and the spirit of patriotism are not only not contradictory, but
are essential for a history cadre. If one is not scientific, then one cannot
grasp the laws of historical evolution and explain the essential events in
history, and if one is not patriotic, then the history of the nation(ality)
will just be an indifferent (vô tình) topic of study for the
researcher."]

Ông tiếp tục bằng việc nói đến vấn đề "Có người
lầm tưởng rằng: theo duy vật sử quan, người nghiên cứu hay
biên soạn lịch sử nước ta chỉ cần có một thái độ khoa
học để phân tích người và việc một cách khách quan là
đủ. Tôi thấy chưa đủ." ["Some people erroneously think that in
following the perspective of historical materialism, it is sufficient for the
person who writes or compiles a history of our country to only need to have a
scientific attitude to analyze people and events in an objective manner. I
feel that this is not sufficient."]

Trần Huy Liệu giải thích rằng một [quyển] lịch sử một
dân tộc [Việt Nam] khác với một [quyển] lịch sử dân tộc
tiến hóa của nhân loại hoặc một [quyển] lịch sử phát
triển của xã hội bởi vì nó phải [khiến] người đọc
"thấm nhuần" ["imbue"] "lòng yêu quý đất nước, tinh
thần tự tôn dân tộc" ["feeling of love and respect for the land
and a spirit of pride in one's nation(ality)"].

Ông kết luận bằng việc nói rằng "Hiện nay, lịch sử dân
tộc ta đương dở ra những trang mới. Dưới sự lãnh đạo
của Đảng của giai cấp công nhân, thừa kế truyền thống anh
hùng của dân tộc, chúng ta đã kết hợp chủ nghĩa yêu nước
chân chính với chủ nghĩa quốc tế vô sản, phấn đấu cho tổ
quốc được độc lập hoàn toàn và xây dựng chủ nghĩa xã
hội." ["At present the history of our nation(ality) is opening a new
page. Under the leadership of the Party of the working class, and continuing
the tradition of heroism of the nation(ality), we are uniting true patriotism
with international communism, and struggling for our fatherland to obtain
complete independence and to build socialism."]

"… nhưng một điều không được quên là những người
viết sử dân tộc phải làm cho người đọc nó được hun đúc
thêm lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, yêu tổ quốc
cũng như yêu lịch sử của tổ quốc mình. Đã vậy, những cán
bộ công tác sử học phải tự mình nâng cao nhiệt tình yêu
nước; nói cách khác, nếu không có lòng yêu nước nồng nàn
thì làm sao góp phần được vào việc xây dựng lịch sử dân
tộc, nhất là một dân tộc anh hùng." ["... on point which
cannot be forgotten is that the people who are writing the history of the
nation(ality) must forge in the readers a feeling of love of country, a
spirit of pride in the nation(ality), and to love the fatherland as well as
the history of their fatherland. As such, those cadres working on historical
scholarship must elevate their patriotic ardor. To put it differently, if
they do not love the country passionately, then how can they contribute to
building the history of a nation(ality), particularly a heroic
nation(ality)?"]

"Cố nhiên là nói đến yêu nước trong lúc này, chúng ta
phải gắn liền với chủ nghĩa xã hội, với sự lãnh đạo
của Đảng tiền phong. Đó cũng là qui luật tất yếu của
lịch sử dân tộc ta đương bước sang một giai đoạn mới."
["Of course in speaking of love of country at this point, we have to
combine this with socialism, with the leadership of the Party vanguard. That
is also an essential law of the history of our nation(ality) as we enter a
new phase."]

——-

Tôi cho rằng bất kì ai ở phương Tây ngày nay đọc những
nhận xét trên sẽ lập tức quan sát tính chất chính trị rõ
rang như thế nào trong những nhận xét của Trần Huy Liệu.
Những nhà sử học đích thực thì không cố gắng truyền tới
người đọc một ý nghĩa nào của chủ nghĩa yêu nước. Đó
có thể là điều mà một số giáo viên dạy lịch sử ở phổ
thông có thể làm, nhưng điều đó không [bao giờ] có chỗ trong
một nền học thuật đích thực.

Mặc dù vậy, hoàn toàn có thể hiểu tại sao một người như
Trần Huy Liệu đã cảm thấy cần đưa ra luận điểm như thế
ở năm 1967. Và chúng ta có thể thông cảm, tôn trọng những
học giả đã đáp lại lời kêu gọi ấy [của Trần Huy Liệu]
để xây dựng ra một nền học thuật mang tính chất "yêu
nước" tại thời điểm đó.

Tuy nhiên, điều mà không tài nào hiểu được là, 43 năm sau
kể từ khi Trần Huy Liệu viết bài viết ngắn này, và 35 năm
sau kể từ khi chiến tranh kết thúc, cách tiếp cận này đối
với quá khứ vẫn ngự trị trong thế giới học thuật ở
Việt Nam. Nó có thể không rõ ràng rành rành như được thấy
ở đây, trong bài viết của Trần Huy Liệu, nhưng vẫn đúng
cái mệnh lệnh thức đó (tức cái yêu cầu khiến người ta
phải làm theo- NS) vẫn làm động lực cho học thuật ở Việt
Nam. Đã đi qua 43 năm. 43 năm là một khoảng thời gian rất dài,
và thật khó khăn để cảm thông hay tôn trọng nhưng học giả
tiếp tục chỉ một kiểu học thuật sử học như thế trong 43
năm.

Cuối cùng, thứ lịch sử "khoa học" mà các học giả
dưới thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã gây dựng thời
điểm đó cuối cùng trở nên ít khoa học hơn rất nhiều với
những gì họ dự định. Không thể "nắm được qui luật
tiến hóa của lịch sử" và truy nguyên sự phát triển của
xã hội ở Việt Nam từ thời công xã nguyên thủy đến hiện
tại, thay vào đó, họ cuối cùng đã viết ra một lịch sử
dựa trên nền tảng của một thứ thiếu tính khoa học rất
nhiều nhưng lại cực kì có uy quyền – thứ ấy là "chủ
nghĩa dân tộc" (nationalism).

Nguồn: <a sl-processed="1"
href="http://lichsuhoc.wordpress.com/">http://lichsuhoc.wordpress.com</a>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141108/cai-chet-cua-tri-thuc-lich-su-o-viet-nam-tran-huy-lieu),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét