Trần Quang Đức: Lịch sử không chỉ là các cuộc chiến

<strong><em>"Có nhà nghiên cứu giáo dục ở ta đã nói: Giáo
dục Việt Nam không hề lạc hậu, mà là lạc đường. Lạc
hậu là đi lùi phía sau và có cơ hội để tiến lên, nhưng
lạc đường là đi hẳn sang một con đường khác. Quan trọng
là đi đúng đường đã, sau đó chấp nhận lạc hậu, rồi từ
từ đi lên." </em></strong>-<em> ý kiến của nhà nghiên cứu
Trần Quang Đức. </em>

<em>Nhà nghiên cứu Trần Quang Đức sinh năm 1985. Anh là tác
giả cuốn sách "Ngàn năm áo mũ" – công trình nghiên cứu
đầu tay vừa được giải thưởng Sách hay 2014 ở hạng mục
Phát hiện mới. Tinh thần của giải thưởng này, theo nhà
nghiên cứu Bùi Văn Nam Sơn, là đề cao tinh thần khai minh của
sách, phát huy óc dân chủ, tinh thần khai phóng và đứng ngoài
mọi định kiến của xã hội.</em>

<em>Hiện tại, Trần Quang Đức đang mở hai lớp học Hán Nôm
vỡ lòng dành cho những người muốn tìm hiểu văn tự cổ, văn
hóa cổ của dân tộc. </em>

<strong>Lịch sử là tất cả những sự thật đã diễn ra trong
quá khứ </strong>

<strong>Book Hunter</strong><em>: Chúc mừng anh vừa được trao
giải Sách hay 2014! </em>

<strong>Trần Quang Đức</strong>: Tôi được giải ở hạng mục
Phát hiện mới. Về góc độ lịch sử Việt Nam, cuốn sách
cũng góp một cái nhìn mới, đa chiều hơn. Qua cách ăn mặc,
chúng ta thấy trang phục thời Lý khác, thời Trần khác, thời
Nguyễn khác. Phong tục nhiều khi các thời cũng không chia sẻ
với nhau, không hề đơn nhất. Trong nghiên cứu, về không gian
và thời gian phải rõ ràng, đừng nên chịu sự chi phối của
tinh thần dân tộc cực đoan cho rằng ăn mặc thế này mới là
Việt, thế kia là Tàu. Vấn đề là Việt thời nào và Tàu
thời nào? Bây giờ chúng ta ăn mặc thế này thì có khác gì
Tàu đâu?

Cuốn sách của tôi chống lại tinh thần dân tộc hẹp hòi và
có những lý giải để có cái nhìn khách quan hơn, công tâm
hơn, rộng mở hơn.

Thêm nữa, tôi muốn nói rằng lịch sử không chỉ có các cuộc
chiến tranh. Xưa nay, sử chiến tranh được chúng ta giảng quá
nhiều, vô hình trung lại phản tác dụng, khiến người học
mệt mỏi với quá khứ. Học lịch sử không phải chỉ để
yêu tổ tiên, để tự hào dân tộc. Lịch sử là những sự
thật đã diễn ra trong quá khứ – người ta đã ăn thế nào,
ngủ thế nào, mặc thế nào – tất cả đều là lịch sử.
"Ngàn năm áo mũ" là sử ăn mặc, sau đó sẽ có sử ẩm
thực, sử vệ sinh, sử xe cộ, sử giao thông…

Những lát cắt về đời sống như thế sẽ làm diện mạo
lịch sử muôn màu muôn vẻ, cuốn hút người trẻ hơn rất
nhiều so với sử giáo điều, sử chiến tranh. Trong lịch sử
cũng có những khoảng tối mà người ta cần phải biết. Sở
dĩ người Việt như hôm nay bởi có người Việt như quá khứ.

<strong>Book Hunter:</strong><em> Chuyện lịch sử muôn màu muôn vẻ
sẽ cuốn hút người trẻ có vẻ là thật. Phim "Sống cùng
lịch sử" kinh phí 21 tỉ ra rạp cả tuần không có ai mua vé,
nhưng Facebook của Trần Quang Đức bao giờ cũng "hot". Lớp
dạy Hán Nôm vỡ lòng của anh cũng rất đông người học.</em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong> Khi tôi đưa sử liệu và thông
tin thú vị về các hiện tượng văn hóa mà trước nay ít
người biết thì mọi người nhận ra: Mình hiểu biết quá ít
và có nhiều định kiến đối với lịch sử, văn hoá, thậm
chí là phong tục Việt Nam. Rồi tư liệu Hán Nôm dồi dào, phong
phú như thế mà chúng ta không biết khai thác. Khi đọc những
thứ tôi chia sẻ, kể cả người trong giới nghiên cứu và
những người khác đều thấy khả năng Hán văn của tôi tốt
nên muốn tôi mở lớp.

Nhờ Facebook, sự kết nối giữa mọi người và độ lan tỏa
thông tin rộng rãi hơn. Nhờ vậy mà thời điểm tôi mở lớp,
có rất nhiều người đăng ký học.

<strong>Book Hunter</strong>:<em> Nhưng đây chỉ là lớp "Hán Nôm
vỡ lòng", còn cách một con đường rất xa, rất dài, rất
vất vả mới tới được mục đích tiếp cận được kho sử
liệu Hán Nôm dồi dào, để hiểu về lịch sử, về văn hóa
của dân tộc?</em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong> Có một hiện trạng ở Việt
Nam hiện nay: dường như có một quãng đứt nào đó, ở khoảng
giữa những năm 30-45 của thế kỷ trước tới bây giờ, vì
chúng ta không dạy chữ Hán. Trước đó thì học trò phải học
cả chữ Hán Nôm và chữ Pháp. Trước khi Pháp vào Việt Nam thì
văn tự Hán Nôm đã hiện hành ở Việt Nam cả 2.000 năm rồi.

Khi không được học chữ Hán, chúng ta không đọc được các
sách vở cũ. Chúng ta vào đình, chùa, miếu mạo mà không hiểu
các cụ viết gì. Thậm chí gia phả trong nhà chúng ta cũng không
hiểu. Khi có nhu cầu học chữ Hán, chữ Nôm, các bạn chỉ có
con đường: thi vào khoa Hán-Nôm; hoặc tìm một thầy đồ
dạy<strong>. </strong>

Lớp Hán Nôm của tôi là lớp vỡ lòng, vì nhiều học viên
chưa từng biết một chữ nào cả. Thông thường, nếu dạy theo
lối truyền thống, rất lâu người ta mới có thể đọc
được văn bản, vì họ được dạy theo từng chữ, rồi cứ
đọc kinh điển nhiều sẽ quen. Tôi có điều kiện tiếp xúc
với giáo dục Hàn, Nhật và Trung Quốc, được xem cách họ
dạy Hán Văn cổ, và tôi cũng có những phương pháp riêng của
mình.

Tôi dạy học trò các bộ chữ, rồi lồng ngữ pháp vào. Tôi
dạy Hán Văn cổ như một sinh ngữ, chứ không phải một tử
ngữ, tức là có tái tạo, có vận dụng, học trò có thể tự
viết ra một câu, một đoạn văn. Dạy theo cách của tôi sẽ
nhanh hơn.

<strong>Book Hunter: </strong><em>Nếu nhìn ở quan điểm thực
dụng, đầu tư thời gian học tiếng Anh, tiếng Pháp, hoặc một
sinh ngữ sẽ có nhiều lợi ích hơn?</em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong> Những người học lớp của
tôi không có mục đích kiếm tiền. Họ muốn hiểu về ngôn
ngữ cổ Hán Nôm để hiểu sâu sắc hơn tiếng Việt. Ví dụ
chúng ta cứ ra rả nói "tuần lộc" mà không hiểu "lộc"
là con hươu. Chúng ta nói chữ "kết thúc" mà không hiểu
"thúc" nghĩa là "bó lại".

Học trò của tôi có nhu cầu hiểu hơn về ngôn ngữ, về văn
hóa, thậm chí một vài lát cắt lịch sử trong đó nữa. Đâu
phải chúng tôi đang học một thứ ngôn ngữ ngoại lai, mà
chúng tôi đang tìm hiểu văn hóa Việt, tiếng Việt. Đâu phải
tôi chỉ dạy chữ. Ngoài chữ còn là văn hóa truyền thống.

<strong>Hiểu được quá khứ sẽ hiểu được hiện tại
</strong>

<strong>Book Hunter:</strong><em> Có ý kiến cho rằng người trẻ
cần tương lai. Trong khi đó, những cuộc tranh cãi hiện nay hầu
như chỉ xoay quanh những ý thức hệ, xung đột và hận thù
trong quá khứ. Thế còn văn hóa cổ, tại sao chúng ta nên tìm
hiểu kỹ lưỡng những thứ đó?</em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong> Vì cuộc sống hiện đại luôn
bắt rễ từ quá khứ, nhưng cái quá khứ ấy được đẩy đi
bao xa thì tùy thuộc vào người nghiên cứu sử. Ví dụ chúng ta
ăn bánh trôi bánh chay trong tết Đoan Ngọ, nếu không đọc
được sử liệu hay các nghiên cứu văn hóa, chúng ta chỉ biết
đây là "phong tục nghìn đời của người Việt". Luôn luôn
có chữ "nghìn đời".

Nhưng nếu dựa vào các sách, ví dụ sách thời Trần, ta biết
rằng tết Đoan Ngọ thời đó các cụ ăn bánh cuốn. Tới thời
Lê trung hưng, người ta bắt đầu viết rằng tết Đoan Ngọ ăn
bánh trôi bánh chay. Nghĩa là chúng ta sẽ có góc nhìn đoạn
đại – từng lát cắt của lịch sử đã diễn ra, đã xuất
hiện những gì. Và những điều tạo nên bối cảnh của
người Việt hôm nay, từng nét văn hoá mà người Việt chia sẻ
với nhau hôm nay có những thành phần nào, những thành phần
ấy có từ bao giờ, đó là ngoại lai, là du nhập từ Trung
Quốc, Ấn Độ hay là của người Việt tạo ra… tất cả sẽ
là những lý giải về đời sống, và về tư duy.

Nhưng nếu hôm nay chúng ta không đọc được thông tin từ quá
khứ, thì chúng ta sẽ không biết về hiện tại mình đang sống
như thế nào. Ví dụ bây giờ có trào lưu ghét dân Thanh Hoá,
nhưng dân Thanh Hoá bị ghét từ khi nào? Vấn đề kỳ thị vùng
miền có từ rất lâu rồi, từ thời Bắc thuộc đã có sự
không hoà hợp giữa vùng Thanh Nghệ và vùng Thăng Long. Ở thời
Lê, dân Thanh Hoá có sự tự cao nhất định, bởi vua Lê chúa
Trịnh đều là người Thanh Hoá, họ coi họ là trung tâm.
"Thanh cậy thế, Nghệ cậy thần" là nói về thời đó. Lúc
ấy, Huế lại là vùng Đàng Trong, có nhiều nét văn hóa, ngôn
ngữ chịu ảnh hưởng của Chăm. Quan nhà Mạc Dương Văn An đã
viết trong <em>"Ô Châu cận lục"</em> rằng: Thói tục của
dân Huế rất thô bỉ, quê kệch. Như vậy, dân Huế từng bị
coi là thấp kém về mặt văn minh.

Khi nhà Nguyễn thống nhất toàn bộ đất nước và bắt đầu
giải quyết vấn đề vùng miền, Huế lại tự hào là đất
kinh kỳ.

Vậy nên không nên xem kỳ thị vùng miền là đúng hay sai, mà
phải quan sát sự thay đổi tư duy của con người. Đến thời
hiện đại, dân Hà Nội lại tự hào mình là Thăng Long kinh
kỳ, vì đây là trung tâm chính trị. Tóm lại, kinh tế và chính
trị sẽ quyết định văn hoá. Kỳ thị vùng miền được
quyết định bởi tư duy chính trị và văn hoá. Ta hiểu quá
khứ sẽ hiểu được thời hiện tại. Ta sống như thế nào,
nghĩ như thế nào trong hiện tại đều có nguyên nhân sâu xa
từ quá khứ. Nhưng nhiều hiện tượng văn hoá, tâm linh có
thể chỉ là sản phẩm của thời Nguyễn, thời Lê, hay thời
Lý, Trần…

<strong>Book Hunter</strong>: <em>Tức là nếu có cái nhìn rộng,
nhìn sâu, nhìn theo tuyến tính lịch sử thì…</em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong> Chúng ta sẽ có tư duy sâu sắc
hơn về chính đời sống hiện tại.

<strong>Book Hunter:</strong><em> Tại sao vấn đề này không được
đặt ra sớm hơn, hoặc giải quyết sớm hơn?</em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong> Đây là vấn đề của Việt
Nam. Nhật Bản và Hàn Quốc cũng là những quốc gia từng sử
dụng chữ Hán. Dân trí cao nên Nhật Bản không bao giờ tranh
cãi rằng cái này của tao hay của mày, mà họ thừa nhận luôn
rằng cái này tôi học của Tàu, cái này tôi học của Tây…
và tôi tạo nên thứ của riêng tôi. Ở Việt Nam có sự thay
đổi về tư duy chính trị (thời điểm sau 1979 và gần đây là
vấn đề biển đảo Trường Sa – Hoàng Sa), cái nhìn về chữ
Nôm, chữ Hán cực kỳ lệch lạc và cực đoan. Thêm nữa, dân
trí của Việt Nam thấp, kinh tế kém phát triển. Vì dân trí
thấp nên càng dễ sa vào chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, cứ nghĩ
cái gì của mình cũng là nhất, và giờ thì có thêm tinh thần
bài Hoa, đặc biệt ở lĩnh vực văn hoá.

Nhật Bản và Hàn Quốc hoàn toàn khác, học sinh Nhật và Hàn
sau khi tốt nghiệp phổ thông đã biết được 1.800 chữ Hán,
khi nhìn vào văn bản cổ, thư tịch cổ thì họ đọc được.
Sau khi tốt nghiệp đại học, họ biết được khoảng 3.000
chữ, biết văn phạm Hán cổ và có thể đọc được sách. Tóm
lại, học đại học xong, một sinh viên ngành lịch sử, văn
hoá hay văn học đều có kỹ năng mềm tối thiểu là đọc
được sách cổ và nghiên cứu. Ở Việt Nam, sau bốn năm đại
học, một sinh viên khoa sử, khoa văn hóa hay thậm chí nhiều
bạn trong khoa Hán Nôm cũng không đủ trình độ đọc, dịch
một văn bản dài, thậm chí một bài thơ.

Với tình trạng như vậy thì anh sẽ nghiên cứu gì? Anh không
có thông tin mới, anh chỉ ăn ốc nói mò. Toàn bộ những gì anh
nói sẽ là những thông tin một chiều của<em> "Đại Việt
sử ký toàn thư"</em>, của một – hai cuốn sách… Và anh sẽ
không có cái nhìn đa chiều, tổng quan, xâu chuỗi. Vì ngoài
<em>"Đại Việt sử ký toàn thư"</em>, chúng ta còn rất
nhiều bộ sử khác, rất nhiều thông tin tư liệu của tư nhân,
của dã sử… nhưng chúng ta không biết khai thác những thứ
đó.

Ở Việt Nam, vì không hiểu biết thấu đáo nên có nhiều
người bài xích cực đoan, không có cái nhìn bao dung, khách quan
đối với quá khứ. Đó là những thứ, xét về mặt tiến bộ,
không phải là lạc hậu, mà là lệch lạc, gần nhất là đem so
với Hàn Quốc và Nhật Bản.

Có nhà nghiên cứu giáo dục ở ta đã nói: Giáo dục Việt Nam
không hề lạc hậu, mà là lạc đường. Lạc hậu là đi lùi
phía sau và có cơ hội để tiến lên, nhưng lạc đường là đi
hẳn sang một con đường khác. Quan trọng là đi đúng đường
đã, sau đó chấp nhận lạc hậu, rồi từ từ đi lên.

<strong>Book Hunter:</strong><em> Giả sử, à thật ra không phải
giả sử, nếu vẫn cứ lạc đường như anh nói thì sẽ như
thế nào? </em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong> Lúc nào cũng nói chuyện yêu
nước, tự hào dân tộc, lúc nào cũng coi Việt Nam luôn là
chính nghĩa, lúc nào cũng thấy người Việt là dân tộc bị
hại… nhưng bản chất ở phía sau tất cả luôn là một câu
chuyện cồng kềnh. Người ta cực đoan bài xích chữ Hán Nôm
trong chùa, nhưng Hán không chỉ là Hán, Việt không chỉ là
Việt, mà có sự hỗn dung về văn hoá và nguồn gốc. Không có
dân tộc hay đất nước nào thuần chủng ở đây cả.

<strong>Book Hunter:</strong><em> Tôi quan sát thấy tâm lý tự ti
đang lớn hơn tâm lý tự hào đấy chứ?</em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong><em> Vì tự ti nên mới tự hào.
Hàn Quốc cũng từng bị như thế, nhưng dần dần họ bớt
đi.</em>

<strong>Book Hunter</strong>: <em>Bằng cách nào?</em>

<strong>Trần Quang Đức:</strong> Kinh tế phát triển, dân trí
nâng cao thì dần dần sẽ bớt tự ti. Hàn Quốc cũng từng
chứng minh chữ Hán là của người Hàn, Khổng Tử là người
Hàn, Thượng Hải từng là đất của Hàn Quốc… Việt Nam bây
giờ cũng giống như Hàn Quốc cách đây 40 – 50 năm, có người
chứng minh Kinh Dịch là của Việt Nam, rồi đất của Việt Nam
từng kéo dài đến Trường Giang…

<em>- Xin cảm ơn những chia sẻ của anh!</em>

<strong>Linh Hanyi </strong>(thực hiện)

<em>CTV của Book Hunter</em>


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/node/29229), một số đường liên kết và
hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận
để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn
tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt
tường lửa tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc
ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!