Trong bối cảnh sửa đổi Bộ luật tố tụng hình sự lần
này, việc xem xét đưa quyền im lặng vào quy định của luật
là vấn đề quan trọng, cần được nghiên cứu kỹ càng, trong
đó cần tham khảo kinh nghiệm của các nước trên thế giới,
tránh các quan điểm bảo thủ.
<center><img
src="http://www.thanhnien.com.vn/Pictures201409/ThuyAnh/th%c3%a1ng%209/0930/anoan-trongbai.jpg"
/></center>
<center><em>Vụ án Nguyễn Thanh Chấn là một án oan điển hình do
cán bộ điều tra không tuân thủ đúng quy trình tố tụng. Trong
ảnh là ông Nguyễn Thanh Chấn (giữa) sau khi được tạm đình
chỉ thi hành án chung thân vì tội "giết người" - Ảnh: Hà
An</em></center>
Theo thông lệ của các nước trên thế giới, quyền im lặng là
quyền không khai báo khi không có sự tư vấn, chứng kiến của
luật sư để tránh việc người bị bắt tự buộc tội mình,
gây thiệt hại cho bản thân. Theo đó, khi bắt giữ một người
nào đó phải có luật sư chứng kiến hoặc phải giải thích
cho người bị bắt về quyền được mời luật sư, quyền
không khai báo.
Quyền này đã và đang được áp dụng tại rất nhiều nước
trên thế giới như Mỹ, Nhật Bản, các nước Phương
Tây…Chính việc áp dụng, tôn trọng quyền im lặng của nghi
can nên tại các nước này mức độ nhân quyền trong lĩnh vực
tố tụng hình sự được đánh giá cao và ít xảy ra các
trường hợp oan, sai.
Có thể thấy quyền im lặng là một quyền mang tính nhân văn,
bảo đảm, thực thi các quyền con người. Tuy nhiên, Bộ luật
tố tụng hình sự nước ta hiện nay vẫn chưa có quy định về
việc người bị bắt giữ, bị can, bị cáo được quyền im
lặng.
Tôi cho rằng Bộ luật tố tụng hình sự sửa đổi lần này
cần ghi nhận quyền im lặng của người bị tạm giữ, tạm
giam, bị can, bị cáo vì những lý do sau đây:
Thứ nhất, ghi nhận quyền im lặng để đảm bảo thực thi
nghiêm túc các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên:
Nước ta hiện nay là thành viên của các Công ước quốc tế
về các quyền dân sự và chính trị năm 1966, Công ước chống
tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo,
vô nhân đạo hoặc hạ nhục con người… Đồng thời, ngày
12.11.2013, nước ta cũng được chính thức bầu vào Hội đồng
nhân quyền Liên Hiệp Quốc. Với tư cách này, Việt Nam buộc
phải ban hành các quy định pháp luật, đồng thời tạo ra các
cơ chế đảm bảo thực thi các quy định về quyền con người
một cách nghiêm túc. Và theo tôi, việc luật hóa quyền im lặng
là một việc làm cần thiết trong bối cảnh hiện tại, thể
hiện cam kết của nước ta đối với thế giới.
Thứ hai, luật hóa quyền im lặng để thực thi quyền được
suy đoán vô tội, quyền tự bào chữa, quyền nhờ người khác
bào chữa của người bị bắt, tạm giữ, tạm giam, bị can,
bị cáo đã được Hiến pháp 2013 ghi nhận:
Theo quy định tại Điều 31 Hiến pháp 2013 ghi nhận quyền
được suy đoán vô tội của người bị bắt, tạm giữ, tạm
giam, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Cùng với đó,
những người này cũng được quy định có quyền tự bào
chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa. Tuy nhiên,
luật và các văn bản dưới luật hiện nay chưa triển khai
đầy đủ các quyền được suy đoán vô tội, quyền tự bào
chữa, nhờ người khác bào chữa theo quy định nêu trên của
Hiến pháp.
Tuy Bộ luật tố tụng hình sự nước ta có một số quy định
mang tính chất tiến bộ như trách nhiệm xác định sự thật
vụ án, quyền tham gia vụ án của người bào chữa nhưng việc
thực hiện các quyền này trên thực tế là rất khó, thậm chí
bị cơ quan tố tụng cản trở việc thực hiện quyền.
Cụ thể: Điều 10 Bộ luật tố tụng hình sự quy định
"trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan tiến
hành tố tụng. Bị can, bị cáo có quyền nhưng không buộc
phải chứng minh là mình vô tội". Cơ quan điều tra, Viện
kiểm sát và Tòa án phải áp dụng mọi biện pháp hợp pháp
để xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn
diện và đầy đủ, làm rõ những chứng cứ xác định có tội
và chứng cứ xác định vô tội, những tình tiết tăng nặng
và những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị
can, bị cáo.
Bên cạnh đó, Điều 56 Bộ luật tố tụng hình sự cũng quy
định trong thời hạn 3 ngày, kể từ ngày nhận được đề
nghị của người bào chữa kèm theo giấy tờ liên quan đến
việc bào chữa, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải
xem xét, cấp giấy chứng nhận người bào chữa để họ thực
hiện việc bào chữa. Nếu từ chối cấp giấy chứng nhận thì
phải nêu rõ lý do.
Đối với trường hợp tạm giữ người thì trong thời hạn 24
giờ, kể từ khi nhận được đề nghị của người bào chữa
kèm theo giấy tờ liên quan đến việc bào chữa, Cơ quan điều
tra phải xem xét, cấp giấy chứng nhận người bào chữa để
họ thực hiện việc bào chữa. Nếu từ chối cấp giấy chứng
nhận thì phải nêu rõ lý do.
Luật quy định là vậy nhưng thực tế thì rất hiếm trường
hợp luật sư được tham gia ngay từ đầu vụ án để bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ mình. Từ hoạt
động cấp giấy chứng nhận bào chữa của cơ quan điều tra,
cho đến việc liên hệ điều tra viên để tham gia các buổi
hỏi cung của bị can, luật sư đều bị gây khó dễ, cản
trở, từ chối khéo. Và thực tế, giới luật sư chúng tôi
thường chỉ được tham gia vụ án khi đã có kết luận điều
tra hoặc vụ án đã chuyển qua giai đoạn truy tố của Viện
Kiểm sát.
Thứ ba, cần ghi nhận quyền im lặng để tránh oan sai, chống
bức cung, nhục hình, mớm cung, các sai phạm trong tố tụng hình
sự của các chủ thể tiến hành tố tụng:
Tôi cho rằng việc pháp luật tố tụng hình sự không quy
định, ghi nhận quyền im lặng của người bị bắt giữ, bị
can là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng
án oan, sai trong hoạt động tố tụng nước ta nhiều như hiện
nay, nhất là trong bối cảnh tư duy trọng cung hơn trọng chứng
của đội ngũ điều tra viên. Những vụ án oan Nguyễn Thanh
Chấn là một trong những án oan điển hình do cán bộ điều tra
không tuân thủ đúng quy trình tố tụng.
Việc tham gia của luật sư ngay từ giai đoạn ban đầu sẽ góp
phần làm sáng tỏ vụ án. Luật sư tham gia vụ án không phải
để làm cản trở hoạt động điều tra mà chỉ nhằm giám sát
hoạt động tố tụng của chủ thể tiến hành tố tụng, bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp theo quy định pháp luật của
thân chủ và nhằm làm sáng tỏ vụ án, tránh oan sai.
Chính vì vậy, cơ quan chủ trì soạn thảo Bộ luật tố tụng
hình sự sửa đổi và Quốc hội cần thiết phải đưa các quy
định ghi nhận quyền im lặng của người bị bắt, bị tạm
giữ, tạm giam, bị can, bị cáo vào Bộ luật tố tụng hình
sự sửa đổi lần này.
(*) Bài viết thể hiện văn phong và góc nhìn của tác giả,
luật sư, Phó Chủ tịch Hội Luật gia TP.HCM
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141010/nguyen-van-hau-ban-ve-quyen-im-lang-cua-bi-can-bi-cao),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét