Ở Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 lần đầu tiên đề cập
đến quyền sống (right to life) với tính chất là một quyền
riêng biệt tại Điều 19: "Mọi người có quyền sống. Tính
mạng con người được pháp luật bảo hộ. Không ai bị tước
đoạt tính mạng trái luật". Nội dung, phạm vi của quyền
sống và trách nhiệm của nhà nước đến đâu trong việc bảo
vệ quyền sống của con người vẫn là vấn đề gây nhiều
tranh luận.
<h2>Bảo vệ quyền sống từ thời điểm nào?</h2>
Quyền sống qui định trong Hiến pháp đặt ra nghĩa vụ của
Nhà nước phải bảo vệ sự sống của con người trong mọi
trường hợp. Lời nói đầu của Công ước về quyền trẻ em
năm 1989 nêu rõ "Trẻ em cần được chăm sóc và bảo vệ
đặc biệt, kể cả sự bảo vệ thích hợp về mặt pháp lý
trước cũng như sau khi ra đời." Vậy "trước khi ra đời"
tính từ khi nào? Hiện nay có ba luồng quan điểm khác nhau. Quan
điểm thứ nhất cho rằng quyền sống bắt đầu từ thời
điểm quá trình thụ tinh thành công (không phân biệt tự nhiên
hay nhân tạo). Quan điểm thứ hai cho rằng quyền sống bắt
đầu khi đã hình thành phôi thai (embryo). Quan điểm thứ ba cho
rằng quyền sống bắt đầu từ khi đứa trẻ sinh ra và còn
sống. Sở dĩ có nhiều quan điểm như vậy vì vấn đề này
liên quan đến bài toán pháp lý: có cho phép hay không việc nạo
phá thai (abortion). Pháp luật nhiều nước qui định người mẹ
không có quyền loại bỏ quyền sống của thai nhi, việc nạo
phá thai là bất hợp pháp, trừ một số trường hợp đặc
biệt liên quan đến việc bảo vệ tính mạng người mẹ. Ở
Việt Nam, vấn đề này hiện đang có rất nhiều ý kiến tranh
luận. Chúng tôi cho rằng nếu ủng hộ quyền sống, ủng hộ
quan điểm cho rằng phôi thai cũng có quyền được sống, thì
chắc chắn cần phải có những ràng buộc pháp lý chặt chẽ
hơn để hạn chế việc nạo phá thai một cách tùy tiện như
hiện nay ở Việt Nam.
<h2>Quyền được chết?</h2>
Có quan điểm cho rằng quyền sống không bao gồm quyền
được chết. Nếu một cá nhân tự nguyện tước bỏ mạng
sống của mình, nhà nước sẽ không can thiệp. Nghĩa vụ của
nhà nước là bảo vệ quyền sống chứ không bảo vệ việc
tự tước bỏ quyền sống. Nhưng vấn đề đặt ra là tự sát
có nhiều loại. Trách nhiệm của nhà nước đến đâu trong
trường hợp như: (1) cá nhân tự sát trước hoặc cùng thời
điểm giết chết một hoặc nhiều người khác (tự sát giết
người) hoặc tự sát nhằm tấn công các mục tiêu quân sự,
chính trị (tự sát khủng bố); (2) khi thanh thiếu niên tự tử
hàng loạt (tự sát tập thể); (3) tự sát để phản đối (tự
thiêu, tuyệt thực); (4) tự sát để thoát khỏi sự trừng
phạt của pháp luật; (5) tự sát để thoát khỏi bệnh hiểm
nghèo…? Ở Việt Nam, những vấn đề pháp lý như thế cũng
chưa được qui định thực sự rõ ràng trong Hiến pháp và các
văn bản pháp luật.
Về quyền được chết một cách nhẹ nhàng (hay còn gọi là
quyền an tử - euthanasia), trên thế giới có nhiều nước đã
hợp pháp hóa quyền này như Hà Lan, Bỉ, Luxembourg, Thụy Sĩ và
cũng nhiều nước hợp pháp hóa hành vi hỗ trợ an tử với
những bệnh nan y như Đức, Albania, Colombia, Nhật bản, Đan
Mạch, Thụy Điển, Vương quốc Anh, và một số bang của Mỹ.
Ở Việt Nam, đây vẫn là một vấn đề gây nhiều tranh cãi và
chưa được qui định trong bất kỳ văn bản pháp lý quan trọng
nào. Thiết nghĩ, trong dịp sửa đổi Bộ luật dân sự sắp
tới vấn đề này cần được nghiên cứu, trao đổi kĩ lưỡng
để tạo cơ hội cho nhiều người đang chịu sự đau đớn kéo
dài do bệnh tật hoặc tai nạn có thêm sự lựa chọn.
<h2>Duy trì hay bỏ hình phạt tử hình?</h2>
Điều 6 Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính
trị nêu rõ chỉ được phép áp dụng hình phạt tử hình đối
với những tội ác nghiêm trọng nhất, căn cứ vào luật pháp
hiện hành tại thời điểm tội phạm được thực hiện. Như
vậy luật pháp quốc tế không cấm các quốc gia sử dụng hình
phạt tử hình (death penalty), nhưng khuyến khích hạn chế và
hướng tới bãi bỏ hình phạt này.
Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành qui định hình phạt
tử hình với 22/272 tội danh. Phạm vi áp dụng hình phạt này
theo luật Việt Nam còn khá rộng so với các qui định của pháp
luật quốc tế. Chúng tôi cho rằng không nên duy trì hình phạt
tử hình vì những lý do sau: (1) Các cơ quan tư pháp sẽ không
có khả năng khắc phục sai lầm, nếu người bị tử hình bị
kết án oan; (2) Duy trì hình phạt tử hình sẽ không tạo ra
điều kiện để giáo dục hay cải tạo người phạm tội. Hình
phạt tử hình hướng tới ý nghĩa "trả thù" hơn là mong
muốn thực thi công lý và bảo vệ con người thực sự; (3) Áp
dụng hình phạt tử hình sẽ hạn chế việc mở rộng tìm
kiếm chứng cứ xác định sự thật đích thực của vụ việc;
(4) Tử hình không chỉ là việc tước đoạt mạng sống của
người phạm tội, mà còn gây tổn thương cho người thân của
họ; (5) Những người trực tiếp thực hiện lệnh thi hành án
tử hình bị stress và ám ảnh trong thời gian dài; (6) Tử hình
cũng không làm giảm những bất ổn trong xã hội mà có thể
còn là mầm mống tạo ra sự chống đối và bất ổn xã hội;
(7) Bỏ tử hình là một xu hướng chung. Trên thế giới hiện
nay đã có 99 nước bãi bỏ hình phạt tử hình.
<h2>Có thể "nhân danh" lợi ích công cộng để tước
đoạt quyền sống của người vô tội?</h2>
Giả sử máy bay dân sự đang có nhiều hành khách lại
được kẻ khủng bố sử dụng là công cụ tấn công vào các
mục tiêu quân sự, chính trị hay kinh tế. Liệu chính quyền có
thể bắn thẳng vào máy bay đó để tự vệ không?
Ở CHLB Đức, cũng đã từng có những ý kiến khác nhau về
vấn đề này. Điều 14 Khoản 3 Luật an toàn hàng không CHLB
Đức năm 2005 cho phép công quyền được tấn công vào máy bay
được sử dụng làm công cụ khủng bố. Qui định này đã gây
ra sự phản đối mạnh mẽ từ công chúng. Vào ngày 15/2/2006,
Tòa án Hiến pháp liên bang đã tuyên bố rằng điều khoản này
trong Luật an toàn hàng không là vi hiến, vì vi phạm Câu 1
Khoản 2 Điều 2 về quyền sống và Điều 1 Khoản 1 Luật cơ
bản Đức về bảo vệ phẩm giá con người (BverfG, NJW 2006, 751
ff.). Phán quyết của Tòa án hiến pháp liên bang Đức được
sự ủng hộ của nhân dân Đức và cộng đồng quốc tế vì
đã vượt ra khỏi cách quan niệm thông thường công quyền có
thể nhân danh "lợi ích công cộng" để tước đoạt mạng
sống của những con người vô tội, và phán quyết này cũng
chứng tỏ vấn đề quyền con người đã thực sự được tôn
trọng. Ở Việt Nam, vấn đề này cũng nên được thảo luận,
trao đổi kĩ trong các văn bản pháp luật cụ thể hóa quyền
sống trong Hiến pháp.
<center>* * *</center>
Trong thời gian tới, ở Việt Nam cần tiếp tục cụ thể
hóa vấn đề quyền sống trong các văn bản pháp luật cụ
thể, sao cho những qui định đó tương thích hơn với các
chuẩn mực quốc tế, thể hiện xu thế bảo vệ con người và
những giá trị cao nhất của con người.
Quyền sống là quyền thiêng liêng, là đòi hỏi chính
đáng của con người mà nhà nước phải có trách nhiệm bảo
vệ. Quyền sống không giản đơn là bảo đảm sự tồn tại
của con người, mà còn là đòi hỏi nhà nước phải chủ
động bảo đảm cuộc sống an toàn và chất lượng cho con
người. Tuy vậy, quyền sống không phải là quyền tuyệt đối
(absolute right), một số trường hợp quyền này cũng có thể
bị giới hạn, nhưng giới hạn nào cũng có những nguyên tắc,
ràng buộc để không làm mất đi bản chất của quyền này.
Trong thời gian tới, ở Việt Nam cần tiếp tục cụ thể hóa
vấn đề quyền sống trong các văn bản pháp luật cụ thể, sao
cho những qui định đó tương thích hơn với các chuẩn mực
quốc tế, thể hiện xu thế bảo vệ con người và những giá
trị cao nhất của con người.
<strong>Nguồn:</strong> Tạp chí Tia sáng, đăng ngày 6/10/2014, truy
cập đường link gốc <a
href="http://tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=116&CategoryID=42&News=7977">tại
đây</a>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141007/nguyen-minh-tuan-quyen-song-nhung-van-de-phap-ly-con-bo-ngo),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét