Lê Phú Khải - Hà Nội không cần phải bắn pháo hoa

Tựa đề do Dân Luận đặt

HÀ NỘI – 10-10-1954

Đầu năm 1950, do mẹ tôi mang bầu, bà không đủ sức tần tảo
buôn bán để kiếm sống nên phải "tản cư ngược" về Hà
Nội, vùng tạm chiếm của quân Pháp. Nhưng cả gia đình họ Lê
Phú của tôi, đứng đầu là ông nội tôi vẫn trụ lại ở
vùng sơn cước Thanh Ba – Phú Thọ theo kháng chiến đến cùng.
Đó là một "nỗi buồn" như lời mẹ tôi lúc về thành.
Nhưng cũng nhờ thế mà một đứa trẻ 12 tuổi là tôi lại
được chứng kiến trọn vẹn ngày 10-10-1954, một ngày lịch
sử với Hà Nội.

Có lẽ, những người Hà Nội được chứng kiến Hà Nội ngày
đó cũng không còn nhiều. Vả lại, có nhớ những hình ảnh
ngày đó thì cũng ít người đủ kiên nhẫn để hoài cổ mà
viết lên giấy trắng mực đen ở cái thời kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa này!

Với chứng bệnh nghề nghiệp, tôi thấy cần phải viết lại
về cái ngày 10-10 năm ấy (1954)… để các tiểu thuyết gia sau
này, các nhà viết tiểu thuyết lịch sử có chút tư liệu,
chút cảm hứng khi ngòi bút của họ đụng đến… 10 tháng
10-1954 tại Hà Nội, thủ đô của nước Việt ngàn năm. Dù
chỉ là một góc hẹp của Hà Nội qua cái nhìn của một
người.

Đêm 9-10-1954 cả thành phố thiết quân luật. Đường phố như
chết, không một bóng người, không có tiếng rao đêm quen
thuộc. Nhưng hầu như tất cả Hà Nội đều thức trắng đêm
đó, hồi hộp chờ đến sáng…

Nhà tôi ở đầu phố Hàm Long, gần ngã năm Phan Châu Trinh, Hàn
Thuyên, Lò Đúc, Lê Văn Hưu… Mấy chị em tôi hay dán mắt nhìn
qua khe cửa, trong ánh sáng vàng đục của những ngọn đèn
đường, tôi nhìn thấy những tên lính Pháp cao lớn mang súng
đi tuần. Gần sáng, lính Pháp chốt lại ở đầu phố nhìn ra
ngã năm.

Khi trời chưa sáng hẳn, từng tốp bộ đội ta vai đeo súng từ
từ tiến đến chỗ lính Pháp đứng. Những tên lính Pháp cao
lớn đứng bên những anh bộ đội của ta bé nhỏ, chỉ cao
đến ngang vai lính Pháp. Họ nói với nhau những điều gì đó,
bàn giao cái gì đó… rồi lính Pháp từ từ rút lên phía Nhà
Hát Lớn thành phố theo đường Phan Châu Trinh.

Khi lính Pháp rút rồi, chỉ còn bộ đội ta thì các cánh cửa
hai bên phố đều bật tung, dân chúng ùa ra đường với cờ
đỏ sao vàng trong tay reo mừng, hoan hô bộ đội. Đường phố
tràn ngập niềm vui.

Cần phải nói thêm, mẹ tôi là một người buôn bán ở thành
phố từ nhỏ, bà có kinh nghiệm. Trước đó, khi thấy nhiều
người bí mật may cờ, mua cờ đỏ sao vàng… chờ ngày quân ta
trở về, bà đã đi mua nhiều cây tre nhỏ, nhiều thanh gỗ nhỏ
cắt ra để làm cán cờ. Cả cái phố Hàm Long đó đã mua cán
cờ của mẹ tôi để đón bộ đội ta chiến thắng trở về!

Cũng phải nói thêm, trước ngày 10 tháng 10 năm 1054, đã có
nhiều cán bộ Việt Minh thâm nhập vào Hà Nội, tá túc trong
những nhà dân là cơ sở cách mạng hay những gia đình có
người đi kháng chiến ở Việt Bắc. Nhà tôi cũng có một nữ
cán bộ Việt Minh tên là Nhân đến ở.

Chị Nhân có chồng là một cán bộ hoạt động nội thành rất
đẹp trai tên là Hồng Kỳ. Mẹ tôi đã xếp cho họ một căn
phòng nhỏ ở tận cùng ngôi nhà, có cửa sau ăn thông ra
đường Lê Văn Hưu để dễ thoát thân. Đứa con đầu lòng
của họ đã "nên người" từ căn phòng bé nhỏ đó. Sau này
họ vẫn qua lại thăm gia đình tôi. Những cán bộ Việt Minh
vào thành trước có nhiệm vụ giải thích chính sách của chính
phủ kháng chiến, khuyên đồng bào không theo Pháp đi Hải
Phòng. Khuyên công chức của Hà Nội không đi Nam. Vì thế sau
này mới có chế độ công chức lưu dung, sử dụng các công
chức của chế độ cũ.

Cho đến 10 giờ sáng ngày 10-10 thì cả Hà Nội là một ngày
hội lớn. Năm cửa ô Hà Nội (Ô Quan Chưởng, Ô Đống Mác, Ô
Cầu Rền, Ô Cầu Giấy, Ô Chợ Dừa) chật ních người dân Hà
Nội tưng bừng đón đoàn quân chiến thắng trở về. Các nghệ
sĩ đem cả đàn gió, cả vĩ cầm, ghita ra góp vui trên đường
phố. Các mẹ, các chị mặc áo dài, các bà nhà giàu tung hoa
tươi lên đoàn xe chở quân tiến vào thành phố.

Có những câu chuyện thật cảm động.

Ở làng Đồng Nhân, quê ngoại của tôi, có bà mẹ tên là bà
Lý Tiếp, bà đi bán nước mắm rong trên hè phố. Trước ngày
10-10, có người báo cho bà biết, con bà là chỉ huy cao cấp ở
mặt trận Điên Biên Phủ, là cán bộ của Trung đoàn Thủ đô
năm xưa, nên sẽ dẫn đầu đoàn quân tiến về Hà Nội… Bà
không tin. Vì thế, sáng ngày 10-10 bà vẫn gánh nước mắm đi
bán rong. Khi đoàn quân tiến vào một trong năm cửa ô, bà cũng
chen vào đoàn người đứng hai bên đường để hoan hô. Bỗng
bà nhận ra con trai của mình ngồi trên chiếc xe jeep mui trần
dẫn đầu đoàn quân. Bà đã lao ra… Người chỉ huy cũng nhảy
xuống xe… Hai mẹ con ôm chầm lấy nhau và… khóc! Mọi người
cũng khóc theo.

Người chỉ huy ấy là thiếu tướng Vũ Yên sau này, trung đoàn
phó Trung đoàn Thủ đô năm xưa. Tên cúng cơm của ông là
Nguyễn Văn Tịch, người làng của mẹ tôi – như bà nói. Mẹ
tôi còn khoe với mọi người: - Thằng Tịch này ngày xưa, mùa
nước lũ, nó bơi qua sông Hồng là chuyện thường (!).

Mẹ tôi và bao nhiêu người buôn bán nhỏ được gọi là tiểu
thương của Hà Nội, cũng như bao nhiêu bà tư sản nhà giàu lúc
đó, đã đem hoa tươi tung lên xe của đoàn quân chiến thắng
trở về… Có hay đâu, chỉ ít tháng sau cái ngày vui đó, họ
trở thành nạn nhân của cách mạng. Họ trở thành đối
tượng phải "cải tạo công thương nghiệp tư bản tư
doanh". Nhà xưởng của họ bị công tư hợp doanh. Đến nhà
ở của họ cũng bị đo đạc để đưa thêm người khác vào
ở, vì… mỗi gia đình chỉ được sử dụng tối đa 120 mét
vuông!

Ông anh ruột của mẹ tôi bị quy là tư sản, có hai cái nhà
đã "được" hiến cho nhà nước. Gia đình ông có chín
người con, nhưng nhà vẫn phải xếp cho người khác vào ở
vì… còn thừa diện tích.

Còn mẹ tôi, sau 10-10-1954 bà vẫn buôn bán nhỏ, nhưng vì không
chịu được người ta gọi mình là "con buôn", nên một lần
nữa, đã theo ông nội tôi, bán ngôi nhà ở phố Hàm Long về
làng Hoàng Mai thuộc huyện Thanh Trì mua vườn, làm một nông
dân bất đắc dĩ.

Tôi không bao giờ quên hình ảnh của mẹ tôi, những đêm trăng
gánh nước tưới rau, đôi vai gầy run run dưới gánh nặng…

Nhà văn Nguyễn Khải trong thiên tuỳ bút chính trị "Đi tìm
cái tôi đã mất" đã miêu tả rất đúng chân dung của con
người Việt Nam sau chiến thắng Điện Biên Phủ: "Một nửa
nước được độc lập nhưng lòng người tan nát vì tài sản
một đời chắt chiu của họ bị nhà nước tịch thu hoặc
trưng thu khiến họ trở thành người vô sản bất đắc dĩ.
Tầng lớp trí thức chả có tài sản gì ngoài cái đầu được
tư duy tự do thì cái đầu cũng được trưng thu luôn, từ nay
họ chỉ được nghĩ, được viết theo sự chỉ dẫn của một
học thuyết, một đường lối, nếu họ không muốn dẫm vào
vết chân của nhóm "Nhân Văn – Giai Phẩm". Một dân tộc
đã làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ mà mặt người dân
nám đen, mắt nhìn ngơ ngác, đi đứng lom rom như kẻ bại
trận".

Người Hà Nội, sau 10-10-1954, trong đó có mẹ tôi, đúng như
Nguyễn Khải đã mô tả!

Vì thế, nhân danh một người Hà Nội, tôi muốn nói với
những người đang "cầm cân nẩy mực" ở thủ đô Hà Nội
rằng: Quê tôi, Hà Nội, đang là một thành phố bệ rạc vào
bậc nhất vùng Đông Nam Á. Khói bụi, kẹt đường, ngập
nước, dân oan cả nước kéo về đây… kêu cứu. Nói tục,
chửi bậy, chặt chém khách du lịch là nét văn hoá của đất
ngàn năm văn vật hôm nay! Vì thế, không nên "ngộ độc ngợi
ca, bội thực tự hào" (*) nữa!

Không cần phải bắn pháo hoa.

TP HCM 10/2014
L.P.K.
(*) Thơ Nguyễn Duy


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141008/le-phu-khai-ha-noi-khong-can-phai-ban-phao-hoa),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!