Nguyễn Hưng Quốc - Ý niệm về bản sắc của các cây bút lưu vong

Nghiên cứu về văn học Việt Nam ở hải ngoại, có nhiều khía
cạnh quan trọng cần phân tích. Một trong những vấn đề ấy
là vấn đề bản sắc. Có thể nói hầu như không có một
người lưu vong nào không bị dằn vặt, trăn trở về bản
sắc, không loay hoay nghĩ ngợi về câu hỏi mình là ai. Nếu
bản sắc nói chung là một vấn đề vô cùng phức tạp, bản
sắc của những người sống xa tổ quốc của mình lại càng
phức tạp hơn.

Xin nêu một ví dụ: Nếu sống trong nước, giữa những người
Việt với nhau, khi được hỏi, tôi chỉ cần tự giới thiệu:
Nguyễn Hưng Quốc. Là đủ (1). Người ta biết: tốt; không
biết: đành chịu. Cũng chả còn cách gì khác. Ở đây, bản
sắc thuần túy có tính cá nhân. Bản sắc tập thể bị chìm
khuất phía dưới. Sự kiện tôi là người Việt là một điều
hiển nhiên và đương nhiên. Ngay cả khi tôi phạm pháp, bị
tước quyền công dân, không được đi bầu cử, tôi cũng vẫn
là người Việt. Ý niệm "người Việt" của tôi, vốn gắn
liền với nơi sinh và dòng máu hơn là tờ hộ chiếu, là bất
khả xâm phạm.

Nhưng khi tôi sống ở Úc thì lại khác. Dù tôi có quốc tịch
Úc, có đủ mọi quyền lợi và trách nhiệm của một công dân
Úc, tôi vẫn được/bị nhìn, trước hết như một người
Việt Nam, sau đó, trong một số trường hợp nhất định, mới
đến chuyện tôi tên gì.

Như vậy, ở đây, có bốn điều đáng chú ý: Một, bản sắc
tập thể (người Việt) chiếm ưu thế hơn hẳn so bản sắc cá
nhân (Nguyễn Hưng Quốc); hai, trong bản sắc tập thể ấy, yếu
tố quốc gia bị thu hẹp lại thành yếu tố sắc tộc; ba, với
yếu tố sắc tộc ấy, bản sắc tập thể được tạo thành
bởi quá khứ (gốc gác) hơn là hiện tại, bởi màu da hơn bất
cứ một yếu tố nào khác (2); và bốn, với sự áp đảo của
bản sắc tập thể, tôi được nhìn, trước hết, như một cái
chung (với những người Việt khác) đồng thời lại như một
cái khác (otherness): khác những người thuộc các sắc tộc khác
và khác người Úc chính hiệu – thường được hiểu là
người da trắng có gốc gác từ Anh. Cái chung được chú ý là
để nhấn mạnh vào cái khác. Nói cách khác, ở đây, chung là
phụ, khác mới là chính. Nhưng đó chỉ là một khía cạnh.

Sau một thời gian sống ở Úc, về lại Việt Nam (nếu được
về), tôi cũng không còn là người Việt Nam ròng nữa: Tôi là
Việt kiều. Nghĩa là một thứ người Việt "khác".

Như vậy, ở đâu tôi cũng được/bị định nghĩa như một
cái khác. Nhiều người dung hoà bằng cách nói: Tôi vừa là
người Việt vừa là người Úc. Nhưng chữ "vừa" ấy lại
gợi ấn tượng lạc quan là tôi có cả hai cùng một lúc, một
cách hài hoà, cân đối và đẹp đẽ. Sự thực không phải
vậy. Có lẽ, đúng hơn, phải nói: Tôi vừa không phải là
người Việt vừa không phải là người Úc.

Với cả hai, tôi vừa ở trong vừa ở ngoài. Tôi vừa được
chấp nhận vừa bị từ chối. Điều oái oăm là cái phần
Việt của tôi bị từ chối ở Việt Nam và cái phần Úc bị
từ chối ở Úc. Chỉ là một sự từ chối có mức độ. Nhưng
dù sao cũng vẫn là từ chối. Sự từ chối ấy đến từ bên
ngoài chứ không phải từ bản thân tôi: Dù không phải và
không thể là người Úc hoàn toàn, tôi vẫn sống (và có lẽ,
chết) ở Úc. Dù không sống ở Việt Nam và có khi không bao
giờ trở về Việt Nam nữa, tôi vẫn khư khư ôm giữ "cái
Việt tính" với mình. Trong nhân dáng. Trong thức ăn. Trong
tiếng nói. Trong cách suy nghĩ và cảm xúc. Và, đặc biệt, trong
ký ức.

Nhưng như vậy, tôi lại ở một tình trạng đầy nghịch lý:
Tôi có đến hai nước nhưng lại không thuộc hẳn về đâu
cả; cái nơi tôi luôn luôn nghĩ tới, tôi lại không thể hoặc
không muốn trở về; cái nơi tôi ở, có khi ở vĩnh viễn, tôi
lại không thấy gắn bó thật sâu sắc, hay nói theo Jacques
Derrida, không có sự tham dự về văn hoá, ngôn ngữ hay lịch
sử nói chung một cách trọn vẹn (3).

Nhà văn Pháp gốc Tiệp Milan Kundera cho chỗ đứng thực sự
của một nhà văn Pháp gốc Tiệp khác, Vera Linhartova, - và, có
lẽ của chính ông nữa – không thuộc về Tiệp cũng không
thuộc về Pháp mà ở "đâu đó" (elsewhere) (4). Giới nghiên
cứu Lưu vong học cho chỗ đứng thực sự của những người
lưu vong - như tôi và bao nhiêu đồng hương khác - không phải
là Việt hay Úc (5) mà là ở cái dấu gạch nối giữa Việt-Úc
(Vietnamese - Australian).

Tìm hiểu về văn học lưu vong, do đó, thực chất là tìm
hiểu về tính chính trị, thi pháp và ngữ nghĩa học của gạch
nối (semantics of the hyphen). Cái dấu gạch nối ấy là cái ở
giữa (in-betweenness), là không gian xuyên quốc gia (transnation),
xuyên văn hoá (transculture) và xuyên ngôn ngữ (translanguage).

***

Chú thích:

<ol> <li> Ngày xưa, người ta còn hỏi quê quán của nhau, kiểu
"Hỏi tên, rằng..../ Hỏi quê, rằng. ....." Thói quen ấy, sau
này, hiếm dần.</li> <li> Ở ngoại quốc, khi có ai hỏi tôi là
người nước nào, nếu tôi đáp "Tôi là người Úc", hầu
như câu hỏi kế tiếp bao giờ cũng là: "Nhưng gốc gác của
ông/anh là ở đâu?" (Where are you from?). Ngay cả những người
thuộc thế hệ thứ hai hay thứ ba, nghĩa là sinh ở Úc (thậm
chí bố mẹ cũng sinh ở Úc), cũng thường xuyên gặp những câu
hỏi như thế.</li> <li> Jacques Derrida (1998), <em>Monolingualism of the
Other or the Prosthesis of Origin</em> (Patrick Mensah dịch), Stanford:
Stanford University Press, tr. 14-5.</li> <li> Milan Kundera (2010),
<em>Encounter</em> (Linda Asher dịch từ tiếng Pháp), New York:
HarperCollins Publishers, tr. 104.</li> <li> Hoặc Việt-Mỹ,
Việt-Pháp, Việt-Đức hay Việt-gì đó tuỳ theo quốc gia nơi
những người ấy định cư.</li>


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140822/nguyen-hung-quoc-y-niem-ve-ban-sac-cua-cac-cay-but-luu-vong),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét