Lưu Du - Tố chất nào của người Hoa?

<center><img
src="http://dantri4.vcmedia.vn/cvNlsQoYcVFxP1FHlpn/Image/2013/11/xauho9-12-a85bd.jpg"
width="400" /></center>

Dân Luận: 1 bài viết nói về người Trung Hoa và đất nước
của họ, tuy nhiên cũng rất đúng khi nói về người Việt và
đất nước của mình.

Nhiều người hẳn biết rằng một số khái niệm đặc sắc
trong tiếng Trung rất khó dịch sang tiếng Anh, thí dụ <em>đột
kích thủ</em> (突击手) <a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftn1">[1]</a>,
<em>bất chiết đằng</em> (不折腾) <a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftn2">[2]</a>,
<em>tinh thần văn minh</em> (精神文明), <em>ban tử kiến
thiết</em> (班子建设) <a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftn3">[3]</a>…
Ai dịch được <em>huyết nhiễm đích phong thái</em>
(血染的风采) <a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftn4">[4]</a>
thì tôi xin tặng ngay cờ luân lưu. <em>Tố chất</em> (素质) là
một trong những từ như thế.

"<em>Người Hoa tố chất kém, vì thế Trung Quốc không
nên</em>…" Câu này phổ biến tới mức nếu không đi cùng
với hai từ <em>kém </em>và <em>người Hoa</em> thì từ <em>tố
chất</em> như thể bơ vơ lạc lõng. Nhưng dịch <em>tố
chất</em> như thế nào đây? Dịch thành <em>quality</em> có vẻ
hợp hơn cả. Tuy nhiên, thử nghĩ kĩ thì câu tiếng Anh "<em>The
quality of Chinese people is low, so China should not</em>…" rõ ràng
lại không hợp. Vì nếu dịch ngược trở lại tiếng Trung thì
câu này sẽ thành "<em>Người Hoa chất lượng kém, vì thế
Trung Quốc không nên</em>…" Mà như thế thì rõ là phân biệt
chủng tộc và chắc chắn không hợp ý người Hoa nào phát ngôn
câu ấy.

Chắc chắn có nhiều lí do khiến một từ nào đó khó dịch
sang những ngôn ngữ khác. Một lí do có thể là: bản thân
hiện tượng liên quan đến từ đó không thật sự được nắm
bắt rõ ràng. Thí dụ từ <em>tố chất</em>. Thực ra tố chất
là gì? Trực giác bảo tôi rằng, đó là "trình độ văn
hóa". Nhưng theo thống kê dân số gần đây nhất thì tỉ lệ
mù chữ ở Trung Quốc chỉ chiếm 4,08%, tức là thấp hơn nhiều
so với mức trung bình trên thế giới. Một nghiên cứu năm 2009
cho thấy rõ là 18,03 % giới trẻ ở Trung Quốc từ 25 đến 30
tuổi có bằng cao học trở lên, như vậy là nhiều hơn cả ở
những nước dân chủ như Tiệp (15,05%), Thổ Nhĩ Kì (13,06%) hay
Brazil (10%). Vậy trình độ văn hóa của người Trung Quốc không
hề thấp.

Thế nếu không phải là trình độ văn hóa thì tố chất cho
thấy cái gì? Có lẽ là tinh thần hợp tác. Có thuyết bảo
rằng người Trung Quốc như "cát rời trong chậu" (nhất bàn
tán sa), một bằng chứng về tố chất kém. Trong xã hội học
có khái niệm "vốn xã hội", biểu thị độ nhớt và mật
độ của quan hệ giữa người với người. Một số nhà nghiên
cứu đã chỉ ra rằng để một nền dân chủ có thể vận hành
thì vốn xã hội đóng vai trò tương tự như dầu nhớt cho
động cơ ô tô. Chưa nói đến việc sau này nhiều nhà nghiên
cứu hoài nghi hệ quả chính trị của vốn xã hội, ngay cả khi
nó càng nhiều càng tốt (đa đa ích thiện), nhiều người cũng
lưu ý rằng cái công thức "cát rời trong chậu" hoàn toàn
không đúng với truyền thống Trung Quốc. Làng xã truyền thống
có một mạng tương tác xã hội chặt chẽ và tự quản. Khi
phải đắp một con đường hay đào một dòng kênh thì mọi nhà
họp nhau bàn việc góp quỹ. Nhà này mâu thuẫn với nhà kia thì
hương thân phụ lão đứng ra thương lượng theo luật làng. Ở
Chinatown tại New York tôi thấy một cộng đồng người Hoa đã
tha hương từ trên một thế kỉ vẫn tụ họp múa lân và đánh
trống mỗi dịp hội hè. Vì thế khó có thể nói rằng người
Hoa vốn không có gen đoàn kết.

Song với sự ra đời của "nhà nước toàn năng" thì cái
gọi là "rác rưởi phong kiến" như tông tộc, xã đoàn,
miếu hội bị cưỡng bách tiêu diệt. Xã hội ngày càng có xu
hướng nguyên tử hóa và chính trị trở thành chết keo duy
nhất. Cho đến hôm nay, thể chế chính trị mạnh mẽ vẫn ức
chế sự tích lũy vốn xã hội. Những "hạt cát" muốn kết
hợp lại, lập nên một nông hội ư? Quá nhạy cảm! Một công
đoàn ư? Đã có công đoàn do chính phủ tổ chức rồi mà! Một
tổ chức phi chính phủ ư? Được thôi, nhưng phải thông qua 48
thủ tục nhé… Như vậy, sự nguyên tử hóa xã hội Trung Quốc
không phải là nguyên nhân mà là kết quả của quyền lực. Như
thể tôi vừa trói chân bạn vừa bảo rằng: đấy, mày có
chạy được đâu, chứng tỏ mày không biết chạy, hoặc thậm
chí mày thiếu <em>tố chất</em> chạy! Cái đó không còn là
một "dự báo tự hoàn thành" nữa, mà là một "mệnh lệnh
tự xác nhận".

Và nếu <em>tố chất</em> có nghĩa là ý thức luật pháp thì
thế nào nhỉ? Người Hoa không thích xếp hàng và hay vượt
đèn đỏ… Những hiện tượng như vậy cho thấy là người Hoa
thiếu tố chất, vì thế mà phải để một nhóm tinh hoa kiểm
soát, như tuyên bố "dân Trung Quốc cần quản thúc" của
Jackie Chan <a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftn5">[5]</a>
chăng? Cá nhân tôi biết rõ những tật xấu kể trên, nhất là
chuyện xếp hàng. Nhiều khi tôi chỉ muốn ở quầy cửa hàng
nào cũng có cảnh sát giao thông đứng trấn.

Nhưng tôi cũng từng đến Hồng Kông và Đài Loan, thấy mật
độ dân số ở đó cũng rất dày mà người ta vẫn tự giác
xếp hàng. Họ cũng là người Hoa, chứng tỏ không phải cứ là
người Hoa thì thiếu ý thức luật pháp. Nhưng điều quan trọng
hơn là: ngay cả khi người Hoa quả thật kém về mặt này thì
từ đó cũng khó mà suy ra tính ưu việt của một thể chế
độc tài. Thể chế độc tài hàm ẩn một tiền đề rằng dân
chúng tố chất kém thì phải chịu sự giáo huấn và quản thúc
của quan chức tố chất cao.

Song nhìn vào hàng ngũ quan chức thì ta phải phát hoảng. Hôm
nay mở tờ báo này thấy một vị quan chức vào tù vì tham ô
vài triệu, hôm sau mở tờ báo khác thấy một vị nữa vào tù
vì tham ô vài chục triệu. Hôm nay nhấp chuột vào trang mạng
này thấy chính phủ cưỡng chế dỡ nhà khiến một người dân
phải đi kiến nghị, hôm sau nhấp chuột vào trang mạng khác
thấy một người dân nữa bị dỡ nhà phải cùng quẫn tự
thiêu. Đương nhiên đó không phải là đại diện cho tất cả
quan chức, nhưng những việc như vậy là thực tế và diễn ra
vô tận. Nó nhắc nhở rằng chúng ta nên lí giải ý thức luật
pháp kém của dân chúng như thế nào: khi "kẻ trên" thường
xuyên lợi dụng đấu thầu dự án để ăn tay trong, bất tuân
luật pháp trong tranh chấp đất đai hay bất chấp lệnh cấm
vẫn nhậu nhẹt bằng tiền công quỹ thì làm sao có thể bắt
"kẻ dưới" cung kính tôn trọng luật pháp? Kẻ đại tiểu
tiện tứ tung làm sao dạy người khác đừng khạc nhổ được.

Vậy ngay cả khi tố chất của người Hoa có vấn đề chăng
nữa thì nguyên nhân chủ yếu nằm ở chế độ, mặc dù nó
tác động xấu đến chế độ. Tất nhiên tôi không nghĩ rằng
cải cách chế độ qua đêm là có thể biến đổi văn hóa,
nhưng ít nhất nó có thể tạo ra một không gian sinh hoạt công
cộng. Và cũng như việc muốn học chạy thì trước hết phải
tháo xích chân, muốn bồi dưỡng năng lực công dân thì trước
hết phải có một không gian công cộng. Những ai ưa lặp lại
câu "<em>Người Hoa tố chất kém, vì thế Trung Quốc không
nên</em>…" có lẽ hãy thử nghĩ xem có nên đổi thành
"<em>Người Hoa tố chất kém, chính vì thế mà Trung Quốc càng
nên</em>…"

________

<strong>Nguồn</strong>: <strong>Lưu Du</strong> (Liu Yu, 1976) bảo vệ
luận án tiến sĩ tại Columbia University, từng dạy tại Cambridge
và hiện là Phó Giáo sư ngành Chính trị tại Đại học Thanh
Hoa, Bắc Kinh. Bà bắt đầu nổi tiếng ở Trung Quốc với tác
phẩm <a
href="http://www.amazon.cn/%E6%B0%91%E4%B8%BB%E7%9A%84%E7%BB%86%E8%8A%82-%E5%88%98%E7%91%9C/dp/B002EGJGGM/ref=sr_1_2?ie=UTF8&amp;qid=1398254633&amp;sr=8-2&amp;keywords=%E5%88%98%E7%91%9C">民主的细节</a>
(Chi tiết của dân chủ) xuất bản năm 2009. Bài viết "<a
href="http://rendaliuyu.blog.163.com/blog/static/109834541201193074225939/">素什么质"</a>
này đăng trên blog của bà ngày 30/10/2011. Bản tiếng Việt dựa
theo bản tiếng Đức đăng trên trang <em><a
href="https://www.freitag.de/autoren/chinaschau/am-wesen-der-chinesen">Freitag
ngày 19/4/2014</a></em>.

Bản tiếng Việt © 2014 pro&amp;contra

<hr width="33%"> <a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftnref1">[1]</a>
Dùng theo nghĩa: một người rất hăng hái hoạt động (thường
là chính trị)

<a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftnref2">[2]</a>
Dùng theo nghĩa: không bận tâm vào những chuyện vô nghĩa

<a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftnref3">[3]</a>
Dùng theo nghĩa: sắp xếp nhóm lãnh đạo trong các cơ quan của
Đảng và chính phủ

<a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftnref4">[4]</a>"<a
href="https://www.youtube.com/watch?v=0NIJ9orgWks&amp;feature=youtu.be">血染的风采</a>"
vốn là tên một bài hát tưởng niệm lính Trung Quốc chết
trận trong Chiến tranh Biên giới 1979 giữa Việt Nam và Trung
Quốc, sau này – đặc biệt ở Hồng Kông – được dùng để
tưởng niệm nạn nhân của cuộc thảm sát Thiên An Môn 1989.

<a
href="file:///C:/Users/nam/Documents/Blog/Chu%E1%BA%A9n%20b%E1%BB%8B/T%E1%BB%91%20ch%E1%BA%A5t%20g%C3%AC.docx#_ftnref5">[5]</a>
<a
href="http://www.huffingtonpost.com/2009/04/18/jackie-chan-chinese-peopl_n_188541.html">Jackie
Chan: Chinese People Need To Be Controlled</a>, <em>HuffPost</em> 05/25/2011




***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140822/luu-du-to-chat-nao-cua-nguoi-hoa),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét