<center><img
src="http://www.danluan.org/files/u5219/10344806_1486033548310139_1116501586219924401_n.jpg"
width="600" height="304"
alt="10344806_1486033548310139_1116501586219924401_n.jpg" /></center>
<center><em>Ảnh minh họa. Nguồn: Dân Luận</em></center>
1. Kể từ tháng 5/2014, khi Trung Quốc ngang nhiên hạ đặt giàn
khoan hải Dương 981 trong vùng thềm lục địa và đặc quyền
kinh tế của Việt nam, xâm phạm vùng biển nước ta, qua đó
bộc lộ tham vọng kiểm soát Việt Nam một cách toàn diện và
lâu dài, đông đảo người Việt ở trong/ngoài nước đã nhận
thấy cái bóng khổng lồ của người láng giềng phương Bắc
đang lởn vởn trên đời sống dân tộc, đe dọa sự toàn vẹn
lãnh thổ và chủ quyền quốc gia. Thoát ra khỏi cái bóng này
trở thành một nhu cầu bức bách, sống còn của toàn thể
cộng đồng. Trong bối cảnh ấy, vấn đề <em>thoát Trung</em>
hay <em>thoát Hoa</em> được đặt ra và nhanh chóng trở thành
một chủ đề thời sự nóng bỏng, thu hút sự quan tâm rộng
rãi của nhiều thành phần xã hội.
Đến nay, trong cộng đồng trí thức Việt Nam, đã có nhiều ý
kiến trả lời cho câu hỏi: <strong><em>thoát Trung là gì? [hay là
thoát cái gì?]</em></strong> Theo nhận thức của đa số, thoát
Trung là một nổ lực chuyển hướng nhằm ra khỏi quỹ đạo
ảnh hưởng của Trung Quốc, hướng sang một quỹ đạo mới
hầu phát triển Việt Nam theo hướng dân chủ, hiện đại. Sở
dĩ phải khẩn trương thực hiện cuộc chuyển hướng này là
vì: chừng nào còn nằm trong vòng ảnh hưởng của Trung Quốc
(về chính trị, kinh tế, văn hóa… ), chừng đó Việt Nam còn
mang thân phận nhược tiểu lệ thuộc, sớm muộn sẽ trở
thành đối tượng lí tưởng cho tham vọng bành trướng của
quốc gia láng giềng. Tuy nhiên, phía sau lớp vỏ hợp lí bề
ngoài, cách nhìn này lại chưa <em>cụ thể hóa</em> được bản
chất của vấn đề. Thoát Trung thì đã đành rồi nhưng cụ
thể là thoát cái gì? Hơn nữa, người ta có quyền nghi ngờ
sức thuyết phục của nó vì nếu cho rằng ảnh hưởng của
Trung Quốc là thậm xấu thì tại sao một số quốc gia Đông Á
như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan lại vươn lên thành cường
quốc mặc dù họ đã từng chịu ảnh hưởng sâu đậm của
văn minh Trung Hoa?
Rõ ràng, thoát Trung là một đòi hỏi chính đáng và tất yếu
nhưng không thể thoát Trung một cách chung chung, mơ hồ. Để
tìm ra một lối đi khả dĩ, vấn đề thoát Trung cần được
nhận thức lại. Có lẽ, chúng ta nên dựa vào một khái niệm
có khả năng định hướng nhận thức, phân tích và mở rộng
vấn đề. Với cách nhìn như thế, bài viết này được triển
khai dựa trên một khái niệm: <em>chất Tàu</em>. Tác giả cho
rằng, thực chất của thoát Trung là đoạn tuyệt với cái gọi
là chất Tàu nhằm chuyển hóa nội lực dân tộc sang một
trạng thái mới, phẩm chất mới.
2. Khái niệm chất Tàu – <strong><em>kitaitshina</em>
(</strong>tiếng Nga) được triết gia lỗi lạc người Nga Vladimir
Soloviev sử dụng trong khảo luận xuất sắc của ông: <em>Trung
Quốc và châu Âu</em><a href="http://www.vanhoanghean.com.vn/#_ftn1"
>[1]</a>. Trong khảo luận đó, <strong><em>chất Tàu</em></strong>
được V. Soloviev định nghĩa là <em>cái nguyên tắc lịch sử
đã và đang làm cơ sở cho cái thể chế hạn hẹp và ngoại
biệt của đời sống Trung Hoa</em>, là <em>cơ sở đạo đức-xã
hội trường tồn vừa tạo ra sức mạnh vừa tạo ra sự hạn
chế của dân tộc</em> <em>ấy<a
href="http://www.vanhoanghean.com.vn/#_ftn2" ><strong>[2]</strong></a></em>.
Kết hợp định nghĩa này với toàn bộ nội dung khảo luận,
có thể hiểu rằng, <em>chất Tàu</em> là các đặc tính đã góp
phần làm nên đời sống Trung Hoa cổ truyền, một kiểu đời
sống hết sức đặc trưng, ngoại biệt. Dĩ nhiên, là tập hợp
của nhiều đặc tính văn hóa, chất Tàu không dễ dàng mất
đi. Trong hơn 50 năm qua, dưới một hình thức đã biến thái ít
nhiều, <em>chất Tàu</em> tiếp tục trỗi dậy và chi phối
đường lối phát triển của nước Trung Hoa hiện đại. Vậy
thì, các đặc tính nổi bật đã làm nên chất Tàu là gì?
- <em>Sùng bái mô hình chuyên chế và bạo lực</em>: Trong lịch
sử chính trị Trung Hoa, qua rất nhiều biến động và xáo
trộn, mô hình nhà nước tồn tại xuyên suốt là mô hình
chuyên chế. Đó là kiểu nhà nước mà toàn bộ quyền lực
tập trung vào một nhân vật đã được thần thánh hóa: Hoàng
đế – Thiên tử – con Trời. Để biện minh cho tính chính danh
của mình, nhà nước quân chủ chuyên chế dựa vào Nho giáo.
Từ đời Hán trở về sau, Nho giáo được nâng lên hàng quốc
giáo, thống trị đời sống tư tưởng Trung Hoa, đẩy các
trường phái triết học, tư tưởng, tôn giáo khác xuống hàng
thứ yếu (Phật giáo, Lão giáo,… ). Trên thực tế, các nhà
nước quân chủ chuyên chế đã tìm cách kết hợp Nho gia lẫn
Pháp gia trong đường lối trị quốc. Nếu Nho gia buộc chặt con
người trong vô số nguyên tắc của Lễ, biến con người thành
con người chức năng, con người nghĩa vụ; thì Pháp gia lại
đề cao bạo lực, xem bạo lực như một phương tiện hữu
hiệu để tập trung, thống nhất quyền lực trong nước và mở
rộng quyền lực ra bên ngoài bằng chiến tranh xâm lược.
- <em>Sùng bái quá khứ</em>: Dân tộc Trung Hoa có một cách nhìn
quá khứ rất đặc biệt. Thừa nhận ở bên trên mình quyền
lực của chỉ một quá khứ, họ chối từ tư duy sáng tạo,
chối từ sáng kiến chủ động, đè nén trong mình mọi ước
mơ về một tương lai khác, tốt đẹp hơn. <em>Giữ nguyên
vẹn</em> bất biến cái thể chế đời sống mà cha ông để
lại và <em>chuyển giao</em> nó cho các thế hệ mai sau, không
thêm bớt một tí gì – đó là thực chất của minh triết Trung
Hoa, cái minh triết rõ ràng bảo thủ và sùng cổ, có thể nói
nệ cổ<a href="http://www.vanhoanghean.com.vn/#_ftn3" >[3]</a>. Nhờ
vậy, chế độ chuyên chế Trung Hoa trường thọ hơn bất cứ
nhà nước nào trên thế giới và gần như miễn nhiễm với các
dự án cải cách, đổi mới.
- <em>Coi khinh văn hóa</em>: Xu hướng coi khinh văn hóa có nguồn
gốc sâu xa trong quan điểm của Pháp gia. Theo Pháp gia, con
người không có xu hướng vươn đến cái thiện như lời Khổng
Mạnh; nó cũng không phải là vị ngã chỉ lo giữ gìn sinh mệnh
và lạc thú của thân mình từ đó mà có thái độ xa lánh đi
đến phi chính trị, phi xã hội như Đạo gia. Ngược lại, bản
tính của con người là thói vị kỷ, là xu hướng đòi thoả
mãn những bản năng tầm thường trong tình trạng sống còn dã
man, chưa có đòi hỏi văn hoá nhưng lại sợ uy vua, phép
nước<a href="http://www.vanhoanghean.com.vn/#_ftn4" >[4]</a>. Pháp gia
coi con người như súc vật, như công cụ và tìm cách biến con
người thành súc vật, thành công cụ nhằm phục vụ cho lợi
ích của nhà nước. Vì giá trị con người bị hạ rẻ nên văn
hóa cũng được quy giản như một phương tiện của chính trị.
Văn hóa không có chức năng nào hơn là phản ánh và phục vụ
chính trị vô điều kiện. Trí thức – lực lượng tinh hoa
của văn hóa, chỉ đơn giản là người có học vấn, đi thi,
làm quan, phụng sự hoàng đế. Vậy nên, trong lịch sử tồn
tại của nó, các nhà nước chuyên chế Trung Hoa đều nhất
quán thực hiện chính sách ngu dân, mị dân. Điều này đã kích
thích con người suy nghĩ và hành động theo bản năng thuần
túy, biểu hiện thành các dị tật trong đạo đức xã hội.
Cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX, nhiều trí thức Trung Hoa
cấp tiến đã phê phán gay gắt các căn bệnh ích kỷ, tàn
bạo, dối trá, hình thức trong tính cách Trung Hoa. Để đảm
bảo tính khách quan, chúng tôi xin dẫn lại nhận xét của
Vladimir Soloviev – một người quan sát từ bên ngoài. Theo triết
gia Nga, trong nền tảng đạo đức của người Hoa, «chúng ta
không tìm thấy một lời nào lên án sự <em>giả dối</em> và
sự <em>nhẫn tâm</em>. Tinh thần đề cao lễ tiết một chiều
luyện cho con người thói quen lấy vẻ bề ngoài thay thế thực
chất, thậm chí còn tạo điều kiện cho <em>tính</em> <em>đạo
đức giả</em>, <em>tính dối trá </em>phát triển. Còn nếu nói
về sự nhẫn tâm thì không có một chỉ huấn có tính nguyên
tắc nào chống lại nó trong đạo lý Trung Hoa (Khổng giáo),
đạo lý ấy chỉ thừa nhận những nghĩa vụ xác định đối
với loại người này hay loại người kia, chứ tuyệt đối
không phải đối với con người nói chung»<a
href="http://www.vanhoanghean.com.vn/#_ftn5" >[5]</a>.
<em>Chất Tàu</em>là sản phẩm tự nhiên của môi trường chính
trị – kinh tế – xã hội Trung Hoa cổ truyền. Ở đó, đặc
điểm bao trùm là sự tồn tại dai dẳng của nhà nước quân
chủ chuyên chế. Dựa trên một hệ tư tưởng độc đoán, mị
dân và bạo lực, nhà nước chuyên chế đã phủ bóng lên toàn
bộ đời sống Trung Hoa cổ truyền và định hình nên <em>chất
Tàu</em> hết sức đặc trưng. <em>Chất Tàu</em> vừa tạo ra
một vài ưu thế, vừa cản trở nghiêm trọng sự phát triển
của dân tộc Trung Hoa. Một mặt, nó tạo cơ sở cho phép chế
độ chuyên chế Trung Hoa trường tồn; mặt khác, nó để lại
những khuyết tật nặng nề cho chính dân tộc này: không thể
phát triển đúng sức do bị kìm hãm lâu dài trong giáo điều,
thủ cựu, bạo lực và chia rẽ. Bởi vậy, Vladimir Soloviev hoàn
toàn có cơ sở khi cho rằng: «văn hoá Trung Hoa, với tất cả
tính bền vững và sung mãn vật chất của nó, lại nghèo nàn
về tinh thần và ít bổ ích cho nhân loại»<a
href="http://www.vanhoanghean.com.vn/#_ftn6" >[6]</a>.
3. Từ đầu công nguyên, các nhà nước chuyên chế Trung Quốc
đã tiến hành thôn tính lãnh thổ, thực hiện đồng hóa văn
hóa hòng biến nước ta thành thuộc địa vĩnh viễn. Tuy nhiên,
với ý thức dân tộc mạnh mẽ, suốt 1000 năm Bắc thuộc,
người Việt liên tục nổi dậy và đến thế kỉ X, đã khôi
phục được quyền tự chủ. Bấy giờ, một vấn đề cơ bản
được đặt ra đối với các nhà nước Việt Nam là lựa chọn
mô hình phát triển nào để bảo vệ và duy trì nền độc lập
non trẻ vừa giành được. Cho đến trước thế kỉ XV, trong
hào quang của kỉ nguyên Lí – Trần, đặc biệt trong thời
Trần, người Việt đã thành công với chủ trương tiếp nhận
hạn chế các giá trị Trung Hoa, đồng thời đặt trọng tâm
phát triển trên các giá trị căn bản của Phật giáo và
truyền thống dân tộc: khoan dung, vị tha, cởi mở, hòa hiếu.
Tuy nhiên, từ thế kỉ XV trở về sau, xu hướng thân Hoa
(<em>sinophile</em>) ngày càng chiếm ưu thế và đạt đến đỉnh
cao dưới thời Lê Thánh Tông trị vì (1460 – 1497):
- Bộ máy quản lí nhà nước được tổ chức theo mô hình
chuyên chế Trung Hoa;
- Nho giáo (Tống nho) trở thành hệ tư tưởng chính thống của
nhà nước;
- Chế độ giáo dục và thi cử Nho giáo được áp dụng và
mở rộng trên phạm vi toàn quốc;
- Nền kinh tế lấy nông nghiệp làm căn bản, thủ công nghiệp
tồn tại nhỏ lẻ, thương nghiệp không đủ điều kiện phát
triển thành kinh tế hàng hóa;
- Nho sĩ và nông dân là hai lực lượng xã hội trụ cột, trong
đó, nếu giấc mơ của nho sĩ là thi đỗ, làm quan thì giấc mơ
của người nông dân là trời yên biển lặng để vun vén cho
niềm hạnh phúc bé nhỏ, mong manh của họ.
Các điều kiện nêu trên đã trực tiếp tạo nên một môi
trường lí tưởng cho <em>chất Tàu</em> hình thành, nảy nở.
Sang thế kỷ XIX, trong bối cảnh quốc tế và trong nước đã
hoàn toàn thay đổi, triều Nguyễn không khác triều Lê là bao
khi tiếp tục đi trên con đường mòn của triều đại trước,
chìm đắm trong giấc mơ Tống nho và thờ ơ với mọi chủ
trương canh tân. Từ cuối thế kỉ XIX trở đi, mặc dù đã
xuất hiện một số điều kiện khách quan để thay đổi phẩm
tính người Việt theo hướng hình thành tư cách công dân hiện
đại, nhưng quá trình này đã bị gián đoạn và chấm dứt
giữa chừng.
Nhìn lại lịch sử Việt Nam, có thể nói, chất Tàu đã đưa
đến những hậu quả nặng nề đối với sự phát triển của
dân tộc:
- Xu hướng chuyên chế và độc tôn tư tưởng đã làm nghèo
nền văn hóa dân tộc do tính đa dạng, đa nguyên của đời
sống văn hóa ngày càng bị bào mòn, xâm phạm. Thiếu một nội
lực cần thiết, nền văn hóa bị mất sức đề kháng, mất
khả năng độc lập để hình thành nên một chủ thuyết phát
triển cho riêng mình. Bởi vậy, từ sau thế kỷ XV, người
Việt luôn bị động chạy theo các học thuyết bên ngoài. Phan
Chu Trinh gọi hiện tượng này là tâm lí <em>vọng ngoại</em> và
cho rằng, muốn dân tộc trở nên độc lập, phú cường,
trước hết phải thoát khỏi tâm lí vọng ngoại bằng cách
đào tạo con người có nhân cách tự chủ để xây dựng một
nền văn hóa tự chủ, một xã hội tự chủ.
- Xu hướng chuộng bạo lực đã biến bạo lực thành phương
tiện giải quyết các vấn đề chính trị – xã hội, kể cả
văn hóa. Bạo lực xuất hiện tùy tiện, tràn lan làm đảo lộn
sinh hoạt xã hội, tàn phá, hủy hoại vốn văn hóa dân tộc.
Lịch sử Việt Nam ghi nhận một thực tế quen thuộc: sự thay
đổi thể chế nhà nước/triều đại luôn diễn ra song hành
với quá trình xáo trộn, đứt gãy cơ tầng văn hóa dân tộc.
Đó là chưa nói rằng, bạo lực còn gây nên tình trạng chia
cắt đất nước, làm suy yếu giống nòi.
- Tính vị kỉ, bè phái, ngôi thứ đã tạo nên một cộng
đồng rời rạc, manh mún, rất dễ chia cắt và phân hóa. Hiện
nay, đặc điểm bao trùm trong đời sống xã hội là tình trạng
thiếu liên kết, thiếu niềm tin, thiếu khoan dung giữa các cá
nhân, các thế hệ, các nhóm và các cộng đồng.
- Bệnh khoa trương, hình thức ru ngủ người Việt trong ảo
tưởng về năng lực của chính mình. Dần dà, họ mất liên
hệ với thực tế bên ngoài, không dám nhìn thẳng vào sự
thật, không dám điều chỉnh để cải thiện hiện trạng dù
hiện trạng ấy ngày càng trở nên bất lợi cho họ.
<strong>Vĩ thanh </strong>
Từ chỗ là sản phẩm đặc trưng của xã hội Trung Hoa, khi
các điều kiện cần và đủ xuất hiện, chất Tàu đã hình
thành, nảy nở trong xã hội của người Việt, trở thành một
bộ phận của tính cách dân tộc, chi phối sự phát triển của
dân tộc trong cả quá khứ lẫn hiện tại. Với đặc trưng là
xu hướng chuyên chế, bạo lực, coi khinh văn hóa, vị kỷ, bè
phái, giả tạo, hình thức, <em>não trạng phát triển</em> ấy
chỉ mang đến đặc quyền đặc lợi cho một nhóm thiểu số
nắm trong tay quyền lực, nhưng hoàn toàn bất lợi cho sự phát
triển của đất nước và nhân dân trên con đường đi tới
dân chủ, văn minh, hiện đại. Không nên quy nguyên nhân lạc
hậu, trì trệ của đất nước cho tác động của văn hóa Trung
Quốc vì chất Tàu là do chúng ta tự nguyện chuốc lấy. Bởi
vậy, <em>trong bản chất, thoát Trung không phải là một chuyển
động hướng ngoại mà là một cuộc phản tỉnh của toàn thể
dân tộc nhằm khắc phục những nhược điểm từ bên trong,
phát triển nội lực, chấn hưng đất nước.</em><br clear="all">
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140820/dang-hoang-giang-thao-luan-thoat-trung-ve-van-hoa-thoat-la-thoat-cai-gi),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét