<blockquote>Tự do báo chí là một đề tài rất nhạy cảm nhưng
đó là bởi chúng ta nhìn nó theo nghĩa hẹp. Cứ thử nhìn rộng
ra ngoài lãnh vực chính trị, sẽ thấy rất nhiều yếu tố
bất ngờ đang tác động lên tự do báo chí.</blockquote>
Đầu tiên là lười và tay nghề yếu làm nhiều phóng viên
đánh mất sự tự do của mình. Nói cụ thể, muốn viết một
bài điểm sách có chất lượng thì điều kiện tiên quyết là
phải đọc cuốn sách đó, muốn phê bình một bộ phim mới ra
rạp, chắc chắn phải xem trọn vẹn bộ phim. Thế nhưng với
nhiều phóng viên, bỏ vài ba ngày để đọc cuốn sách rồi
viết một mẩu lọt thỏm là chuyện khó lòng xảy ra. Thế là
họ đành bỏ sự tự do phóng bút để buộc mình vào trang
thông cáo báo chí mà nhà xuất bản đã gởi sẵn vào hộp thư
cho họ, kể cả những đoạn chê một chút, lên án "sự trần
trụi" một chút cho thu hút người đọc. Một khi họ tự
nguyện cắt và dán từ các bài báo chuẩn bị sẵn cho họ thì
làm gì còn tự do báo chí đúng nghĩa nữa.
Chuyện này khá phổ biến và không chỉ diễn ra trong lãnh vực
điểm sách, điểm phim mà còn nhiều thứ khác, từ giới thiệu
thời trang, bình sản phẩm mới đến đánh giá tour du lịch,
quán ăn ngon. Được giao viết tin về một cuộc triển lãm
tranh, một nền báo chí tự do thật sự sẽ đòi hỏi người
phóng viên có chút ít kiến thức về hội họa, trước khi
đến xem triển lãm, phải làm nghiên cứu tường tận về họa
sĩ có tranh triển lãm, khi đến dự phải dùng kiến thức hội
họa của mình để thưởng lãm tranh và bình theo hiểu biết
của mình hay ít ra cũng gặp vài ba người có thẩm quyền để
phỏng vấn họ. Khó lòng trông chờ chuyện đó ở Việt Nam.
Trong bối cảnh đó thì người nào hội đủ những yếu tố
nói trên sẽ trở thành những cây bút có uy tín và họ sẽ
hưởng được sự tự do, ít nhất là trong lãnh vực của họ.
Sự thiếu vắng tự do báo chí ở chúng ta một phần cũng do
sự cả nể. Với nhà báo, xây dựng một mối quan hệ bền
vững để nguồn tin tự động nhớ đến mình một khi "có
chuyện" là cả một quá trình khó khăn. Trên con đường đó,
đôi lúc họ phải "áp dụng" sự cả nể để duy trì quan
hệ, để tiếp tục nhận được thông tin. Vì thế chúng ta sẽ
thấy tin hoạt động bình thường của một tập đoàn nào đó
thì xuất hiện thường xuyên nhưng tin về một sự cố nào đó
cũng ở tập đoàn này sẽ bị dấu nhẹm vì phóng viên ngại
phá vỡ mối quan hệ đã xây dựng bấy lâu nay. Đó là chưa
nói đến những yếu tố tương tự nhưng xuất phát từ quan
hệ khách hàng quảng cáo dài hạn, bảo trợ các chương trình,
tài trợ các chuyên mục.
Thế nhưng yếu tố lớn nhất làm phóng viên đánh mất sự tự
do là việc thiếu vắng kiến thức chuyên ngành mà họ bao quát.
Lấy ví dụ lãnh vực kinh tế, nếu phóng viên thiếu kiến
thức cơ bản, họ sẽ không dám mở rộng đề tài, ngại ngùng
khi phỏng vấn, e dè khi đưa tin và trước sau gì cũng viết sai.
Với phóng viên không có nền tảng kiến thức cơ bản, họ sẽ
phụ thuộc vào nguồn tin, nói sao là tin vậy; phụ thuộc vào
một số chuyên gia ruột, lập luận sao là viết theo liền.
Bởi vậy nên dù báo chí, nhất là các ấn bản điện tử,
đang nở rộ nhưng thông tin cần thiết cho người đọc để
ứng xử trong cuộc sống ngày càng thiếu vắng. Không thể mở
tờ báo ra đọc để sau đó tin tưởng mà ra tiệm mua cuốn
sách, vào rạp xem bộ phim. Không thể biết được ai đứng
đằng sau dự án này, dự án kia; vì sao mảnh đất vàng nằm
ngay trung tâm thành phố vẫn chào rắn im lìm trong nhiều năm.
Không thể biết những lời đồn về "đại gia" này,
"đại gia" kia có bao nhiêu phần sự thật; những khoản nợ
khổng lồ của doanh nghiệp này sẽ được giải quyết như
thế nào; chính sách nọ có thật sự giúp ích cho nền tài
chính...
Quy luật bù trừ lúc này sẽ phát huy tác dụng: không làm
được những đề tài khó thì cứ lao vào chuyện dễ, lại
đáp ứng nhu cầu giải trí, nhu cầu "tán chuyện" của rất
nhiều người. Chuyện đó thì ai cũng thấy.
Chuyện các đề tài "nhạy cảm" mà tùy từng lúc báo chí
phải tránh xa là có chứ không phải không. Giả thử một phóng
viên đi đâu công tác xa chừng một năm nay quay về và đọc
toàn bộ các báo trong một tháng gần đây. Có lẽ anh này sẽ
trợn tròn mắt ngạc nhiên vì sẽ thấy báo dùng tàu Trung Quốc
chứ không còn "tàu lạ"; công hàm Phạm Văn Đồng được
đưa ra mổ xẻ cặn kẽ; vấn đề làm sao để tránh phụ
thuộc vào Trung Quốc về kinh tế được bàn ở mọi khía
cạnh; mưu đồ lấn chiếm dần Biển Đông của ông bạn vàng
Trung Quốc bị vạch trần – thậm chí "16 chữ vàng, bốn
tốt" được nhắc đến để cảnh giác chứ không phải để
khen ngợi.
Ở đây quy luật bù trừ cũng thể hiện rất rõ: có phóng viên
lười, tay nghề yếu, cả nể như đã nói ở trên thì cũng có
những phóng viên lão luyện, yêu nghề, từng dày công làm
nghiên cứu về lãnh vực đảm trách. Nên cho dù có gián đoạn,
khi cần, các nhà báo chân chính này cùng các chuyên gia mà lúc
nào cũng có sẵn, đã cho ra đời những bài báo thời sự về
Biển Đông, vừa nóng hổi, vừa chỉn chu như yêu cầu của
bạn đọc.
Bởi vậy, cách tốt nhất không phải là săm soi để bất kỳ
bản đồ Việt Nam nào dù nhỏ xíu như con tem trên biểu trưng
cũng phải có Hoàng Sa, Trường Sa – người viết báo có lòng
tự trọng sẽ biết cách để bảo vệ chủ quyền của đất
nước chứ không cần nhắc nhở. Cách tốt nhất là khuyến
khích một môi trường hành nghề báo chí có cạnh tranh lành
mạnh để phóng viên cũng phải theo quy luật đào thải và
vươn lên như bất kỳ nghề nào khác.
Lúc đó những bài viết chỉ biết ăn theo thông cáo báo chí
sẽ bị loại trừ, những bài viết sai lệch vì thiếu kiến
thức chuyên môn sẽ bị vạch trần. Và chính trong môi trường
đó, báo chí mới lấy lại được niềm tin của người dân;
lúc đó mới hòng sử dụng báo chí để làm cầu nối đưa
thông tin đến người dân như mong muốn.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140707/nguyen-van-phu-ban-ve-tu-do-bao-chi),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét