Bình Lê - Tự sự để sống tử tế

Nhà văn Nguyên Ngọc cho rằng tội ác ngày càng thản nhiên là
do con người không có khả năng tự sự, tưởng tượng về
những hậu quả do hành động của mình gây ra. Một ví dụ
điển hình là vụ án Nguyễn Kim An giết bạn cùng lớp là Lưu
Vĩnh Đạt bằng cách cho Đạt uống thuốc an thần bất tỉnh,
trùm bao tải lên người nạn nhân rồi vứt xuống sông. Sau đó
An liên tục nhắn tin tống tiền gia đình Đạt. Khi cha mẹ vớt
được xác Đạt tổ chức tang lễ, An vẫn thản nhiên đến
viếng như mình vô can.

<center><img
src="http://dienngon.vn/Content/Blog/Articles/1361/tu-su-de-song-tu-te.jpg"
/></center>
<center><em>Ảnh: khai khoáng có lợi cho công ty nhưng gây hại cho
người dân địa phương (nguồn: internet)</em></center>

Hành động tội ác của An diễn ra một cách rời rạc, không
cảm xúc và An không bị giày vò, ân hận khi giết bạn. Những
người như An không có năng lực tưởng tượng ra cảnh Đạt
nằm dưới sông lạnh lẽo, không có khả năng hình dung ra
những nỗi đau của gia đình, bạn bè và những người thân
xung quanh. An không bị dày vò vì tội ác của mình, An chỉ hành
động vì lòng tham khi biết nhà Đạt có nhiều tiền.

Nhà văn Nguyên Ngọc cho rằng khả năng tưởng tượng, cảm
nhận và thấu hiểu về thân phận con người có ảnh hưởng to
lớn đến quyết định hoặc hành động của mỗi người. Nếu
có khả năng này, con người sẽ cẩn trọng trong các quyết
định của mình. Nếu không, con người sẽ thực hiện tội ác
không nương tay. Việc có năng lực này hay không phụ thuộc
rất lớn vào khả năng cảm thụ văn học, vì văn học giúp con
người nuôi dưỡng trí tưởng tượng, tính nhân văn và cảm
thông với thân phận con người. Tiếc rằng, môn văn ở Việt
Nam đang được dậy theo khuôn mẫu, giáo điều khô cứng làm
giảm cảm xúc và khả năng cảm thụ cuộc sống của học sinh.
Đây chính là một nguyên nhân sâu xa của nhiều vấn đề đạo
đức trong xã hội.

Và điều này ảnh hưởng đến tất cả mọi người chứ không
chỉ những kẻ phạm tội ác man rợ.

Trong trường học, nếu thầy cô giáo có khả năng tưởng
tượng ra tương lai của một em học sinh cá biệt thì quyết
định của họ sẽ nhân văn hơn rất nhiều. Nếu họ chỉ nghĩ
"lớp học trở nên yên bình dễ bảo" khi không còn học sinh
cá biệt, họ sẽ kỷ luật và đuổi học em. Nhưng nếu họ
tưởng tượng ra cuộc sống của học trò mình sau khi bị
đuổi học, có thể vướng vào tệ nạn, nghiện ngập, cướp
giật, đi tù thì lòng khoan dung của họ sẽ tăng lên. Phần
thưởng cho sự cố gắng của họ trong việc giúp học sinh cá
biệt là một tương lai tốt đẹp hơn, vì em được học tiếp
và ra trường làm việc có ích.

Tương tự như vậy, khi một cán bộ quản lý thị trường
thuốc trừ sâu phát hiện ra hàng giả, anh ta có thể nhận hối
lộ và bỏ qua hoặc tịch thu và phạt thật nặng. Điều này
phụ thuộc rất nhiều vào khả năng tự sự của người cán
bộ đó. Nếu hình dung được cảnh hàng nghìn người nông dân
lo lắng đi mua thuốc trừ sâu cho vườn tiêu đang nhiễm bệnh,
rồi họ mất dần hy vọng, bất lực và đau đớn nhìn vườn
tiêu chết khô vì thuốc trừ sâu giả, thì có lẽ anh ta sẽ
không nỡ nhận phong bì. Khả năng hình dung ra cảnh hàng nghìn
gia đình nông dân rơi vào cảnh đói kém, con cái phải bỏ học
hoặc phải bán đất trả nợ ngân hàng sẽ giúp người cán
bộ vượt qua lòng tham. Ngoài sự nghiêm minh của pháp luật,
chính trí tưởng tượng và nỗi ám ảnh về hậu quả do mình
gây ra mới giúp người cán bộ vượt qua quỷ dữ để sống
tử tế.

Điều này cũng đúng cho những người cầm cân nảy mực, xây
dựng luật pháp và chính sách quốc gia. Nếu họ có thể
tưởng tượng ra ảnh hưởng của chính sách lên từng người
dân cụ thể, họ sẽ cẩn trọng hơn trong các quyết sách của
mình. Nếu hình dung được cảnh những dòng suối trên núi bị
ô nhiễm do hoạt động khai mỏ làm chết cá, chết lúa, và gây
bệnh tật cho hàng trăm hộ gia đình nông dân sống hai bên bờ
suối, có thể chính quyền địa phương đã không cấp phép cho
các công ty tư nhân đào mỏ. Nếu hình dung được cảnh người
dân xếp hàng chờ việc, bán sức lao động trên đường phố
nhưng các nhà thầu Trung Quốc lại mang hàng nghìn công nhân
của họ qua biên giới vào Việt Nam, chính quyền có thể đã
không để cho Trung Quốc thắng thầu.

Nếu con người chỉ suy nghĩ về lợi ích của mình khi hành
động, không có khả năng tự sự, tưởng tượng ra hậu quả
cho những người xung quanh, họ dễ dàng gây ra tội ác. Nếu
họ không bị ảm ảnh, day dứt vì tội lỗi của mình, thì
tội ác sẽ được tiếp tục vì họ không bị trừng phạt.
Khả năng này có được phần lớn là nhờ văn học. Chính vì
vậy, Việt Nam cần cải cách giáo dục, tăng cường vai trò
của văn học nói riêng và khoa học xã hội nói chung. Khi đó,
con người mới không vô cảm vì chính sự dằn vặt, tự vấn
lương tâm sẽ ngăn cản họ phạm tội ác.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140718/binh-le-tu-su-de-song-tu-te), một
số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc
giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận
có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng
dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!