Quyền con người, quyền cơ bản của công dân (gọi chung là
quyền hiến định) là một trong những nội dung đổi mới lớn
nhất của Hiến pháp 2013.
<div class="boxright220"><img
src="http://www.thesaigontimes.vn/Uploads/Articles/116411/3eeb7_ktsg_quyen_hien_dinh_200.jpg"
/></div>
Đằng sau việc thay đổi tên chương và đưa từ vị trí thứ
năm lên vị trí thứ hai trong Hiến pháp là sự thay đổi tư
duy: (1) Quyền hiến định không còn bị coi là sản phẩm ban
phát của Nhà nước, ngược lại Nhà nước có được ngân
sách là do nhân dân đóng thuế, Nhà nước có được quyền
lập pháp là do cả cộng đồng thống nhất trao cho; (2) Quyền
hiến định không phải là thứ có thể tùy tiện cắt xén bởi
bất kỳ cơ quan nhà nước nào, mà việc hạn chế quyền hiến
định phải tuân theo những nguyên tắc, mục đích nhất định
và chỉ một số loại văn bản mới được phép hạn chế
quyền hiến định.
<h2>Quyền hiến định có thể bị hạn chế bởi văn bản
nào?</h2>
Nếu như Hiến pháp 1992 cho phép bất kỳ cơ quan nhà nước nào
cũng có quyền can thiệp vào quyền hiến định, bằng mọi
loại văn bản pháp luật bằng cách gắn thêm đằng sau mỗi
quyền hiến định cái đuôi "theo quy định của pháp luật",
thì điều 14 khoản 2 Hiến pháp 2013 đã chỉ rõ phương tiện
được phép hạn chế quyền hiến định:
"<em>Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn
chế theo quy định của luật (TG: của Quốc hội) trong trường
hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật
tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng
đồng</em>".
Tuy nhiên, sáu tháng sau khi Hiến pháp có hiệu lực, vẫn còn
rất nhiều trường hợp các quyền hiến định của công dân
bị hạn chế không phải bằng luật mà bằng những văn bản
dưới luật.
Xin đơn cử: quy định trong thời bình thí sinh trúng tuyển
đại học vẫn phải nhập ngũ nếu có giấy báo nhập ngũ tại
điều 1 khoản 1 Thông tư liên tịch số 13/2013/TTLT-BQP-BGDĐT,
ngày 22-1-2013 của Bộ Quốc phòng và Bộ Giáo dục và Đào
tạo.
Mặc dù quy định này không trái với điều 29 khoản 5 Luật
Nghĩa vụ quân sự, nhưng đã thay đổi tập quán ưu tiên quyền
học tập trong thời bình đã được xác lập gần 30 năm nay.
Điều đáng nói, quy định này trực tiếp đụng chạm đến
mối quan hệ giữa quyền học tập tại điều 39 Hiến pháp và
nghĩa vụ quân sự tại điều 45 khoản 2 Hiến pháp.
Đây là một mối quan hệ rất quan trọng, ảnh hưởng tới
quyền hiến định của hàng triệu thí sinh trúng tuyển đại
học hàng năm, cần được minh định bằng luật, chứ không
nên thay đổi quan hệ này chỉ bởi một thông tư.
<h2>Nghị định "không đầu" (1) có hợp hiến?</h2>
Theo điều 14 khoản 2 Hiến pháp 2013, quyền hiến định chỉ có
thể hạn chế bởi luật; không thể dùng một nghị định để
trực tiếp hạn chế một quyền hiến định.
Tuy nhiên, điều 14 khoản 4 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp
luật lại cho phép dùng nghị định để thay thế luật, pháp
lệnh, nếu đó là vấn đề cần thiết nhưng chưa đủ điều
kiện xây dựng thành luật hoặc pháp lệnh. Điều này có
nghĩa, Chính phủ có thể sử dụng điều 14 khoản 4 này để
trực tiếp hạn chế quyền hiến định bằng nghị định mà
không cần luật hay pháp lệnh, miễn rằng Ủy ban Thường vụ
Quốc hội cho phép (2). Cắt xén quyền hiến định đến điểm
nào thì phải dừng?
Quyền hiến định vô cùng rộng rãi, đẹp đẽ và lấp lánh,
nhưng cũng vô cùng chung chung. Trong số này, có những quyền tự
thân nó có thể đi vào cuộc sống ví dụ như quyền sống,
quyền tự do tín ngưỡng. Tuy nhiên đa phần các quyền hiến
định cần được thể chế hóa bằng luật để bảo đảm
việc sử dụng quyền hiến định của người này không xâm
phạm đến quyền hiến định của người khác; đặc biệt
trong trường hợp có những cặp quyền hiến định tồn tại
trong thế "cạnh tranh" lẫn nhau.
Điều này có nghĩa, sau khi ban hành luật để hạn chế, điều
chỉnh các quyền hiến định, đối với một số loại quyền,
cần được tiếp tục chi tiết hóa bởi các văn bản dưới
luật. Mỗi một cấp, một lần ban hành văn bản hướng dẫn
sẽ giống như một "nhát kéo", mà quyền hiến định là
tấm vải.
Nếu không có người "thợ may" thì tấm vải không trở
thành quần áo hữu dụng nhưng "thợ may ăn vải, thợ vẽ ăn
hồ", những nhát kéo của "thợ may" sẽ không tránh khỏi
sự tùy tiện, nếu không có tiêu chí giới hạn. Điều gì sẽ
xảy ra nếu quyền hiến định bị thu hẹp dần qua các nhát
kéo (luật, nghị định, thông tư...) đến mức giá trị cơ
bản của quyền hiến định không còn? Lúc đó quyền tự do
hiến định sẽ mất hết ý nghĩa, giống như một điều khoản
vô hiệu trong hợp đồng có thể khiến cho toàn bộ phần hợp
đồng còn lại trở nên vô hiệu, nếu đó là "điều khoản
cốt lõi".
Ví dụ: nếu cấm nhà báo tường thuật lời của đại biểu
tại Quốc hội hay lời của luật sư tại tòa án, thì quyền
tự do ngôn luận đã bị hạn chế đến mức mất hết ý
nghĩa.
Chính vì vậy, việc thể chế hóa, chi tiết hóa các quyền
hiến định, ngoài việc phải phục vụ các mục đích tại
điều 14 khoản 2 Hiến pháp, thì việc thể chế không được
phép làm cho quyền hiến định mất ý nghĩa cơ bản, việc hạn
chế quyền hiến định không được chạm vào vùng lõi của
mỗi quyền hiến định.
Hay nói một cách hình tượng hơn, thì khi thân chủ là nhân dân
giao tấm vải quyền hiến định quý giá của mình cho thợ may
nhà nước với nhiệm vụ may ra chiếc quần âu tiện dụng, thì
thợ may có quyền tùy nghi thiết kế, thêm túi, bóp ống, xẻ
tà... nhưng không bao giờ được phép tùy tiện cắt xén đến
mức "cái đũng quần âu không còn".
Nếu pháp luật đặt ra quá nhiều điều cấm, đến mức hạn
chế quyền tự do mà người dân thực tế được hưởng thì
quyền hiến định đã mất hết ý nghĩa. Và nên nhớ, đằng
sau mỗi lệnh cấm, luôn mở ra một cơ hội tham nhũng cho ai có
quyền thực thi hay bỏ qua lệnh cấm cho một ai đó.
<em>(*) Khoa Luật, Đại học Kinh tế TPHCM</em>
<em>(1) Nghị định thông thường có một luật hay pháp lệnh
ở bên trên để hướng dẫn, nhưng loại nghị định này không
có cái gì ở trên đầu, nên được giới khoa học pháp lý
gọi là nghị định không đầu.</em>
<em>(2) Nhân dân trao quyền lập pháp cho Quốc hội thì Quốc
hội phải thực hiện, Hiến pháp không có điều khoản nào cho
phép Quốc hội được tiếp tục trao quyền lập pháp cho cơ
quan khác ngoài Quốc hội.</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140623/vo-tri-hao-quyen-hien-dinh-khong-the-bi-tuy-tien-cat-xen),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét