TS Giáp Văn Dương - Lịch sử không phải để lên bàn thờ

Lịch sử không phải để lên bàn thờ, cũng không để hắt
hủi hoặc trốn tránh, mà để thảo luận và dưới nhiều góc
nhìn khác nhau của hậu thế. Đó cũng là cách tôn trọng nhất
đối với lịch sử, với di sản của thế hệ trước để
lại.

<center><img
src="http://imgs.vietnamnet.vn/Images/vnn/2013/11/25/18/20131125181202-giapvanduong.jpg"
width="400" /></center>
<em><center>TS Giáp Văn Dương. Ảnh: Lê Anh Dũng</center></em>

Bài học lớn nhất từ lịch sử chắc hẳn là bài học làm
người văn minh. Chỉ có như thế, những khổ đau đã xảy ra
trong lịch mới không lặp lại và không trở thành vô nghĩa.

<a name="more"></a>

Lịch sử và diễn giải luôn là chủ đề tranh luận của
học thuật và đời sống. Phân định được lịch sử và
diễn giải, chúng ta sẽ tránh mắc kẹt vào những diễn giải
cụ thể để làm che mờ sự thật và ý nghĩa của lịch sử,
và qua đó, bao dung được với những diễn giải khác nhau, trong
sự bình đẳng và tương kính.

Còn không, chúng ta mãi chìm đắm trong những vết thương và
mất mát đã xảy ra. Lịch sử trong trường hợp này trở thành
gánh nặng, là căn cớ của những chứng bệnh xã hội, thay vì
là trường học hay nguồn cội.

Theo cách của riêng mình, mỗi người mang trên mình gánh nặng
của quá khứ, cả vinh quang lẫn khổ đau.

Đây là điều không tránh khỏi, và cũng không nên tránh, vì
chính việc này tạo ra sự gắn kết của cả dân tộc, khi họ
chia sẻ chung một quá khứ. Vậy nên, ứng xử với quá khứ
như thế nào là câu chuyện của cả dân tộc, chứ không phải
là câu chuyện của một cá nhân.

Trăm năm trên cõi đời này, mỗi cá nhân đều vô cùng bé
nhỏ. Nhưng nếu có thêm sự tiếp sức từ quá khứ, thì họ
trở nên giàu có và mạnh mẽ biết nhường nào. Theo cách nhìn
đó, một dân tộc không có lịch sử là một dân tộc nghèo.
Một cá nhân không tiếp nhận được sức mạnh của lịch sử
dân tộc mình là một sự thất bại.

Vì thế, chúng ta cần lịch sử và hiểu lịch sử. Chúng ta
cần một sự tiếp nối để có thêm sức mạnh và để bớt
cô độc trên cõi đời này.

Nhưng lịch sử không ngọt ngào. Những trang vui tươi trong
lịch sử rất ít. Phần còn lại chủ yếu là khổ đau, thù
hận, máu và nước mắt.

Theo thống kê sơ bộ, trong khoảng 2250 năm trở lại đây nếu
tính từ thời kỳ Bắc thuộc lần thứ nhất, thời gian Việt
Nam ở trong tình trạng chiến tranh hoặc phụ thuộc chiếm gần
gấp đôi thời gian hòa bình. Đó là những khoảng thời gian
đau đớn đầy máu và nước mắt.

Vậy làm sao phải tiếp nhận một di sản đầy máu và nước
mắt đó?

Việc này không dễ dàng chút nào. Tùy thuộc vào các hoàn
cảnh cụ thể mà mỗi người có một lựa chọn.

Nhưng tựu chung có mấy cách phổ biến như sau:

• Quên nó đi, coi như không có, và nếu cần thì rũ bỏ

• Tự hào về nó, coi đó là vinh quang, cần tuyên truyền
rộng rãi

• Thù ghét nó, coi đó là nguồn gốc của khổ đau, cần phê
phán kịch liệt

Dù lựa chọn thế nào đi chăng nữa thì những khổ đau và
thương tổn đã xảy ra là có thật, còn lựa chọn và diễn
giải chỉ là chủ quan và thiên kiến của cá nhân hay một nhóm
người.

Trên thực tế, lịch sử thường gắn liền với chiến tranh.
Mà đã là chiến tranh thì bao giờ cũng gắn liền với thắng
và bại. Phe thắng thì thường coi đó là niềm tự hào và
chính nghĩa. Còn phe bại thì coi đó là sự cay đắng hoặc bất
công của lịch sử. Người dân thường thì mất mát quá
nhiều, hoặc không muốn nói đến, hoặc ngả nghiêng theo tuyên
truyền dòng chính, hoặc chẳng quan tâm vì họ phải lo toan
chuyện cơm áo gạo tiền.

Khi cuộc chiến kết thúc, di sản lớn nhất mà nó để lại
không hẳn là những tổn thất vật chất, mà là các diễn
giải, hoặc khổ đau hoặc tự mãn, được lồng ghép với
nhiều ý đồ khác nhau của người diễn giải, tạo ra những
vòng xoáy vô tận.

Kết quả của các diễn giải thiên kiến, dù mang trên mình
những chiếc áo mỹ miều của lòng yêu nước hay bản sắc
quốc gia, cũng làm những đổ vỡ trong lịch sử, máu và nước
mắt, sẽ theo những vòng xoáy này tàn phá lòng người, tàn phá
thế hệ hiện tại. Qua cách đó, cuộc chiến sẽ không bao giờ
kết thúc. Cuộc chiến chỉ chuyển sang một dạng khác, duy trì
dưới một mầm mống khác có thể bùng phát bất cứ lúc nào.

Những cái giá quá đắt mà thế hệ đi trước phải trả đã
không mang lại điều gì cho các thế hệ sau. Cũng không có bài
học nào của lịch sử được rút ra.

Muốn thoát ra khỏi vòng xoáy thì chỉ có hai cách: đứng
ngoài vòng xoáy hoặc đứng cao hơn vòng xoáy.

Đứng ngoài vòng xoáy có ưu điểm của nó là sự đơn giản.
Đó là cách dễ nhất, nhưng không giải quyết được gốc rễ
của vấn đề. Vì khi chọn cách đứng ngoài, anh tuy tránh
được những khổ đau, nhưng cũng đánh mất cơ hội tiếp
nhận sức mạnh mà lịch sử mang lại.

Vậy chỉ còn cách đứng trên vòng xoáy, để vượt thoát và
phá vỡ nó để tập hợp và hướng sức mạnh của lịch sử
vào những việc có ích cho cuộc sống hiện tại, hoặc chí ít
cũng là để hạn chế sự tàn phá của nó đối với hiện
tại. Chỉ có như thế mới có thể có được một hiện tại
yên bình. Chỉ có như thế một cuộc chiến mới có thể kết
thúc.

Lịch sử dĩ nhiên không phải để làm cảnh hoặc để trang
hoàng cho oách. Lịch sử là trường học. Lịch sử cũng là bãi
chiến trường. Ngay cả khi các cuộc chiến đã qua đi, thì
lịch sử vẫn là nơi các diễn giải tranh đấu với nhau để
tìm ra sự thật.

Như vậy, lịch sử không phải để lên bàn thờ, cũng không
để hắt hủi hoặc trốn tránh, mà để thảo luận và dưới
nhiều góc nhìn khác nhau của hậu thế. Đó cũng là cách tôn
trọng nhất đối với lịch sử, với di sản của thế hệ
trước để lại.

<strong>Chiếc cốc nhìn từ hai góc nhìn khác nhau</strong>

Cùng là một vật thể: chiếc cốc, nhìn từ bên cạnh là
hình nón cụt, nhìn thẳng vào lòng cốc là hình tròn. Từ hai
góc nhìn khác nhau đã có hai hình dạng khác hẳn nhau. Ai đúng,
ai sai?

<center> <img
src="http://imgs.vietnamnet.vn/Images/vnn/2013/11/25/18/20131125181539-day.jpg"
></center> Câu trả lời tất nhiên là không có ai đúng, mà cũng
chẳng ai sai. Cả hai đều đúng, và cả hai đều sai. Đúng, theo
góc nhìn của mình, nhưng sai do diễn giải của mình về cái
cốc là phiến diện.

Với trường hợp cái cốc, chúng ta chấp nhận việc thấy
cái cốc là hình nón hay hình tròn tùy theo góc nhìn là điều
hiển nhiên. Nhưng với các sự kiện lịch sử, chúng ta lại
thường không chấp nhận điều đó, và có xu hướng cho rằng
chỉ có một diễn giải đúng. Diễn giải đó thường được
coi là chính thống, được sự hỗ trợ của hệ thống, đặc
biệt là truyền thông và giáo dục, nên được cho là chân lý,
lấn át mọi diễn giải khác.

Các sự thật này đều bình đẳng với nhau theo cách riêng
của chúng. Nhưng sự thật đúng nhất là sự tổ hợp của các
sự thật cá nhân này. Không có cách nào tránh khỏi điều này,
vì nếu không, sẽ rơi vào phiến diện và tranh cãi triền miên,
như câu chuyện về cái cốc hình nón hay hình tròn đã nói.

Bởi thế, cần phải chấp nhận một sự thật rằng, mọi
diễn giải đều bình đẳng như nhau, miễn sao chúng được hỗ
trợ bởi các bằng chứng lịch sử. Chính các bằng chứng này
là yếu tố quyết định diễn giải nào có nghĩa, và diễn
giải nào là ngụy biện.

<strong>Đối lập là bổ trợ</strong>

Sự phát triển của khoa học, đặc biệt là vật lý học,
đã cho thấy sự vật có thể mang những đặc tính hoàn toàn
trái ngược nhau, như lưỡng tính sóng-hạt của ánh sáng chẳng
hạn. Chính vì thế, Niels Bohr, một trong những nhà vật lý học
vĩ đại của thế kỷ 20, đã phải thốt lên rằng: Đối lập
là bổ trợ. Điều này có nghĩa, những diễn giải đối lập
nhau không phải là để triệt tiêu nhau, mà bổ trợ nhau trong
việc hình thành một nhận thức đúng của chúng ta về sự
vật, tức càng giúp chúng ta tiến gần sự thật. Các góc nhìn
càng phong phú thì cơ hội tiếp cận sự thật càng nhiều.

Quan niệm "đối lập là bổ trợ" này chính là nội dung
của một nguyên lý quan trọng: nguyên lý bổ sung trong nhận
thức luận, và ngày càng được thừa nhận rộng rãi, trong
mọi lĩnh vực của đời sống. Nhờ nó mà sự phán xét với
các quan niệm khác nhau, thậm chí trái ngược nhau trở nên bớt
khắt khe hơn.

Với các hiện tượng khoa học khách quan, có thể đo đạc và
lặp lại được, việc thừa nhận những diễn giải trái
ngược nhau đã được coi là thiết yếu để hiểu rõ sự
thật, thì với cá hiện tượng lịch sử luôn gắn liền với
con người, nặng tính chủ quan và không lặp lại, thì việc
chấp nhận các diễn giải khác nhau, hoặc trái ngược nhau,
cần phải được coi là bình thường và cần thiết để tiến
gần sự thật.

Khi đó, sự tiếp nhận các quan điểm khác nhau, những diễn
giải trái ngược nhau trở nên bình thường. Con người trở
nên bao dung hơn. Sự bao dung đó có mục đích trước hết là
để làm sáng tỏ sự thật, sau đó mới là giúp cho cuộc sống
được đa dạng, an toàn.

Không lẽ những sai lầm của lịch sử cứ lặp đi lặp lại,
mà một trong những nguyên nhân của việc này là những bài
học lịch sử đã không được rút ra. Vì sự thật lịch sử
đã bị che đậy bởi những diễn giải một chiều

<strong>Bao dung hơn nữa</strong>

Với Việt Nam, một đất nước trải qua nhiều cuộc chiến
liên miên, và nhiều vết thương vẫn còn gỉ máu, thì sự bao
dung trong việc diễn giải lịch sử còn trở nên cần thiết
hơn bao giờ hết. Vì chỉ có cách đó, chúng ta mới có thể
chấp nhận được các diễn giải khác nhau về cùng một sự
kiện. Và cũng chỉ có cách đó, sự thật của lịch sử mới
được làm sáng tỏ phần nào.

Sự bao dung này cần phải được coi là một tất yếu của
nhận thức, vì nhận thức, chứ không phải sự ban phát hoặc
thỏa hiệp giữa bất cứ phe phái nào. Mục đích cao nhất của
nó là tiếp cận sự thật lịch sử thông qua các diễn giải
khác nhau, dưới những góc nhìn và quan niệm khác nhau. Còn các
hệ quả khác, như bồi đắp sự chín chắn trong nhận thức,
loại bỏ thù hận, hòa hợp hòa giải… sẽ tự đến một
cách tự nhiên.

Chỉ khi nào tiếp cận được gần sự thật, thì con người
ta mới rút ra được những bài học có ích cho mình. Nếu
không, những sai lầm của lịch sử sẽ có nguy cơ lặp lại
bất cứ khi nào. Dư chấn của những đổ vỡ và chia cắt trong
quá khứ sẽ không được giải tỏa mà tiếp tục phá hoại
cuộc sống hiện tại qua những vòng xoáy của định kiến và
diễn giải phiến diện.

Khi đó, những cái giá quá đắt mà thế hệ trước đã trả
trong quá khứ: máu và nước mắt, hàng chục năm tụt hậu, chia
cắt và đổ vỡ, hàng triệu gia đình mất mát chia ly… sẽ
chỉ mang lại những vòng xoáy cãi vã và cuồng nộ trong lòng
người, những điều vô nghĩa đối với cuộc sống hiện tại
này.

Bởi lẽ đó, khi đánh giá bất cứ sự kiện nào, chúng ta
cần tự nhắc nhở phải bao dung. Với các sự kiện lịch sử,
lại càng phải bao dung hơn. Với người Việt Nam, lại càng
phải bao dung hơn nữa.

Không phải các lý thuyết về xã hội, cũng không phải các
chiến dịch tuyên truyền, mà chính sự bao dung mới là câu
thần chú của mọi sự hòa hợp, là nước cam lồ rửa sạch
vết đâu, là chìa khóa để mở ra sự phát triển.

Mầm thiện sẽ mở ra với người bao dung, còn mầm ác sẽ
nảy nở trong lòng kẻ định kiến. Bao dung hay định kiến, đó
là lựa chọn là của chúng ta, không ai thay thế được.




***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131126/ts-giap-van-duong-lich-su-khong-phai-de-len-ban-tho),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!