Jonathan London - Những Hạn Chế của Quyền Lực Tuyệt Đối

<center><img src="http://danluan.org/files/u23/1da.png" width="464"
height="273" alt="1da.png" /></center>

<center><em>Vũ Quốc Hảo đã bị còng tay sau khi nhận án tử
hình, 15/11/13 Nguồn: Tuổi trẻ</em></center>

Việc nhà nước Việt Nam đã kết án tử hình hai nhân vật đã
bị cáo buộc với những tội danh tham nhũng không phải là bất
ngờ. Chúng ta có thể chờ đợi một kết quả như thế ở
Việt Nam hay bất cứ chế độ chính trị độc tài nào. Trong
những chế độ như thế, trước mặt của những đe dọa
nghiêm trọng, giới lãnh đạo thường nỗ lực để chứng minh
quyền lực tuyệt đối của họ. Nhưng, phải hỏi, hành quyết
có phải là một cách xử lý vấn đề tham nhũng ở Việt Nam?

Chắc là không. Thậm chí ta có thế khẳng định thay vì chứng
minh quyền lực của nhà nước bằng những án tử hình hay là
chứng minh sự bất lực tương đối, cho thấy đến bây giờ
nhà nước Việt Nam còn thiếu chính những loại quyền lực
cần có để đề cập bệnh chung tham nhũng một cách hữu
hiệu.

Để hiểu tại sao chúng ta phải thấy rõ một số đặc điểm
của nền chính trị kinh tế đương đại của Việt Nam ít khi
được hiểu đối với những người không biết nhiều về
đất nước này, thậm chí nhiều người Việt Nam cả ngoài
lẫn trong bộ máy. Lưu ý, tôi đề cập vấn đề và nêu rõ
một số vấn đề cấp bách trong quá trình cải cách của Việt
Nam, là giữ chắc một tâm tính xây dựng.

<h2><center> I</center></h2>

Thứ nhất trong những đặc điểm này là quyền lực ở Việt
Nam, dù đại đa số được hiểu là tập trung, (đặc biệt vì
có sự có mặt của một nhà nước và đảng theo mô hình chủ
nghĩa Lê) trong thực tế là phân tán một cách đáng kể và đã
có xu hướng càng phân tán hơn nữa trong hai thập kỷ qua. Vâng,
những thể chế chính trị của Việt Nam về mặt hình thức là
tập trung hóa. Và vâng, về một số khía cạnh nhà nước có
giữ quyền tuyệt đối như bà hoàng trong truyện "Allison ở
Đất nước thần kỳ," tức là quyền để yêu cầu và thực
hành những chữ "lật đầu cô ta đi!" Gặp mặt thì loại
quyền lực này dễ bị sợ vì có nghĩa là ai cũng có thể bị
loại bất cứ lúc nào.

<center><img src="http://danluan.org/files/u23/1da1.png" width="302"
height="320" alt="1da1.png" /></center>

<em><center>Đã không phải là phút chót của cháu ấy</center></em>

Nhưng, ở Việt Nam hiện nay, ngoài những trường hợp tiêu
biểu từ Điếu Cầy đến Minh Phụng, quyền lực chính trị và
kinh tế chủ yếu được thực hành một cách khác hẳn. Và
những đặc trưng của quyền lực kinh tế chính trị mà Việt
Nam và đại đa số nước có thì hoàn toàn không thể quản lý
được nhiều kiểu quyền lực tuyệt đối.

Hãy nhìn vào các mối quan hệ quyền lực và uy quyền ở Việt
Nam xưa và nay. Ai biết gì về Việt Nam biết rằng chính quyền
địa phương đã từ lâu có đề kháng trước quyền lực trung
ương. Theo phân tích xuất sác của Alexander Woodside (trên cuốn
sách Lost Modernities), những triều đại (NTĐ) Ở Trung Quốc [NTĐ
Đường (618-907)], Hàn Quốc [NTĐ nhà Cao Ly (918-1392) và Triều
Tiên (1392-19100)], và Việt Nam [Lý (10-10), Trần (1225-1400), Lê
(1428-1788), và Nguyễn (1820-1945) đã có những 'bộ máy quan
liêu' dù phong kiến cho đến hiện đại đã cho phép những
nhà cầm quyền để khắc phục những hạn chế của quyền
lực tuyệt đối cũng như đã cho phép ba nước này (trong những
thời điểm nêu trên) có một số (không phải là tất cả)
thể chế quan liêu tiên tiến hơn châu âu về nhiều mặt, như
hệ thống thi vào bộ máy.. v.v.

<div class="boxright200"><img src="http://danluan.org/files/u23/1d2.png"
/><div class="textholder">Cuốn sách của nhà sử học A. Woodside
(2006 NXB Harvard)</div></div>

Quan trọng hơn cả là những triều đại này đã hành động
theo những luật lệ rõ ràng mà về nhiều khía cạnh không phụ
thuộc vào những di truyền (COCC) mà vì tài năng của họ. Chúng
ta không cần phóng đại để khẳng định rằng, trước khi
những thể chế này đã thoái hoá dưới áp lực của những
vấn đề nội bộ cũng như sự phát triển của đế quốc chủ
nghĩa, những NTĐ đã có một yếu tố mà cả Trung Quốc lẫn
Việt Nam đang thiếu hiện nay. Cái này Ông Woodside gọi là "phi
phong kiến hóa chưa hoàn thành" (incomplete de-feudalization) và
đã cho phép những triều đại này để thống trị những lãnh
thổ khổng lổ hàng trăm năm trước khi có điện.

Ở đây tôi không đề cập sự suy tàn của quá trình này ở
cả ba nước mà chỉ nhấn mạnh ở Việt Nam và Trung Quốc,
phong trào cách mạng từ đâu đã được hiểu là một cách
để phá hoại một trật tự xã hội đã tái-phong kiến hóa,
tham nhũng, và chủ yếu phục vụ cho những nhóm lợi ích và
xoay quanh trong những triều đại này. Cái mà những nhà cách
mạng đã không thấy rõ là, vì những lý do thể chế, chính
bộ máy của họ không thể tránh được quá trình mà chúng ta
có thể gọi là 'tái phong kiến hóa.' Tức là luật lệ
(trên thực tế) không rõ. Và COCC là quan trọng hơn tài năng
thực sự. Ai đã ở Việt Nam trong những năm 1980 thì biết rất
rõ về vấn đề này. Nhưng, từ khoảng 1989 trở lại đây,
tức là trong thời kỳ tôi gọi là thị trường "Lê-nin",
vấn đề này còn kinh khủng hơn nữa. Vì cả vị trí chính
trị lẫn dòng họ đã thành yếu tố quan trọng hơn cả.

Chuyện của Việt Nam không dừng lại ở đó. Vì trong hai thập
kỉ qua Nhà Nước Trung ương (TW) Việt Nam đã <em>"giam
cầm"</em> những quyền lợi địa phương và những quan chức
địa phương cũng có thể lên để nắm quyền ở TW. Thực
vậy, những quan chức địa phương đã lên những đỉnh cao
của quyền lực nhà nước và đã đóng vai trò then chốt trong
quá trình đẩy mạnh những chương trình nhằm phân cấp quản
lý hành chính và chính trị cũng như quá trình cổ phần hóa hay
(hiếm hơn) tư nhân hóa những doanh nghiệp nhà nước.

<div class="boxright300"><img
src="http://xinloiong.jonathanlondon.net/wp-content/uploads/2013/11/1379222_614086688632632_478551307_n-300x225.jpg"
/><div class="textholder">Một Bác thích tập trung</div></div>

Xin nhấn mạnh ở đây, chủ nghĩa tập trung hóa chẳng đảm
bảo cái gì tốt, như Lê Duẩn (chưa nói Stalin) đã chứng minh
trước đây. Vấn đề không phải là hệ thống thống trị có
tập trung hóa hay phi tập trung hóa, dù tôi thừa nhận những
hạn chế tập trung hóa có một số nguy cơ riêng của họ. Vấn
đề là ở chỗ, hệ thống thống trị có minh bạch hay không?
Có pháp quyền hay không? Có cho phép những người có tài kể
cả có tâm huyết để điều hành hữu hiệu làm cho đất
nước tiến lên được hay không?

Đối với Việt Nam, kết quả chính của những quá trình phân
cấp quyền đã và đang là sự gia tăng quyền hạn và tự do
quyết định của các 'sếp' chính trị ở cấp tỉnh và
'sếp' (hay bố già) quản lý cao cấp của các doanh nghiệp.
Trong khi đó, những biện pháp điều phối để bảo đảm tính
minh bạch đã rất yếu hay không có, dù có những cơ chế
'kỷ luật,' dù có những quá trình 'báo cáo' (tháng, quý,
năm). Dù rất hay về nguyên tắc hình thức trên thực tế
những quá trình báo cáo, phê bình và tự phê bình có nội dung
gần như là vô nghĩa (trừ vài lần một số người bị hành
quyết!).

Trong một môi trường có những bất cập như thiếu minh bạch,
trách nhiệm giải trình nhân với sự tăng trưởng kinh tế
tương đối nhanh, có tín dụng giá rẻ và ít ràng buộc, có
những cơ hội có vẻ là vô cùng đã tạo ra những mức độ
tham nhũng và hành vi bất hảo đã không được thấy từ thời
kỳ thuộc địa. Thực vậy, nhiều khi, Việt Nam của hôm nay
phô bày những đặc trưng của một chế độ gia sản phân tán
(decentralized patrimonial regimes) mà cho phép thậm chí khuyến khích
những 'lợi ích đặc biệt'đề kháng với chính quyền cao
hơn, nếu không cần nói gì về sự điều hành. Nếu hỏi Việt
Nam là đất nước mà có mấy vua, bạn sẽ trả lời sao? Một?
Bốn? Không?

<h2><center>II</center></h2>

Đặc điểm thứ hai của nền kinh tế chính trị Việt Nam nên
để ý đến vấn đề kỷ luật trong Đảng cộng sản Việt Nam
(ĐCSVN) chưa mạnh so với sự tưởng tượng của chúng ta kể
cả những người trong đảng. Tôi giả định đại đa số
thành viên của đảng cầm quyền ở Việt Nam là những người
trung thực thôi. Nhưng, chẳng có ai cả – thậm chí những
người ngây thơ nhất – có thể phủ nhận rằng phần lớn
của những vụ án tham nhũng (kể cả đã được và chưa
được công khai) đã xoay quanh một số đảng viên và 'người
của đảng.' Vấn đề chính không phải là 'chủ nghĩa xã
hội' mà là những vấn đề về quyền. Như Ông Lord Acton đã
nói: <em>"Quyền lực tuyệt đối thì tham nhũng tuyệt
đối"</em>. Liệu ở Việt Nam hay bất kỳ nước nào, với sự
vắng mặt của những cơ chế kiểm tra độc lập cũng như sự
vắng mặt của những thể chế pháp quyền (rule of law), những
người có vị trí có quyền lực nào, sẽ có chiều hướng sử
dụng quyền lực chính trị của họ để làm giàu cá nhân một
cách rất trơ trẽn.

<h2><center>III</center></h2>

Cái giá của tham nhũng ở Việt Nam là rất cao. Kết quả đáng
buồn của nó là lãng phí hoang tàng. Trong một nước đầy
tiềm năng cần có về kỹ năng lao động mà hạ tầng cơ sở
thì lại rất thấp, tham nhũng có nghĩa là hàng trăm và có thể
hàng tỷ đô la đã bị bòn rút ra khỏi kho bạc nhà nước và
ra khỏi khu vực kinh tế sản xuất sang những <em>'túi không
xứng đáng'</em> và vào những khu vực phi sản xuất như đầu
cơ địa ốc và tiêu dùng xa xỉ.

Một đặc điểm thứ ba của nền kinh tế chính trị Việt Nam
hiện này mà dù được hiểu rộng rãi ít khi được thể hiện
một cách tự do là người Việt, từ mọi phía, mọi tầng lớp
xã hội, trong đó có nhiều người trong bộ máy đảng báo
động về bóng ma tham nhũng. Thực vậy, thái độ khinh thị
đối với quan chức tham nhũng đã trở nên rất mạnh.

<div class="boxleft300"><img
src="http://giaoduc.net.vn/Uploaded/xuanthanh/2012_03_20/Sieu-xe-Bentley-bien-xanh-80B-gia-5-ty-dong-chay-tren-duong-pho-Saigon-giaoduc.net.vn-giaoduc.net%20%285%29_copy.jpg"
/><div class="textholder">Làm sao mà có Bentley 'xanh'?</div></div>

Sau hai thập kỷ có tiến bộ đáng kể trong việc xóa đói
giảm nghèo, những tiến bộ trong mức sống của dân Việt Nam
đã chậm đi. Dễ bị tổn thương kinh tế còn cao trong phần
lớn dân số. Mặt khác, dân chưa thấy có sự suy giảm trong
doanh số bán xe Bentley và những mặt hàng như thế.

Vâng, tham nhũng, cả những loại quy mô từ nhỏ đến lớn đã
trở thành qui tắc trong thực tế của nền kinh tế chính trị
của Việt Nam. Nhưng, việc đó chẳng có ý nghĩa là đại đa
số dân Việt trong hay ngoài bộ máy có chấp nhận. Ở Mỹ có
tham nhũng, Ở Singapore (vâng ở Singapore!) có tham nhũng, và ở
Philippines,Trung Quốc chắc chắn là có. Điều đó không có
nghĩa là những nước này là như nhau. Ở Mỹ tham nhũng (ngoài
Washington!) là ít. Ở Hàn Quốc chính phủ có nhiều chương
trình mà nếu người dân phát hiện và báo cáo về tham nhũng
sẽ được bảo vệ và tặng tiền.

<h2><center>Kết Luận</center></h2>

Trên thực thế, tham nhũng ở Việt Nam, dù phức tạp bao nhiêu,
chỉ là dấu hiệu của những nguyên nhân cơ bản. Vì những đe
dọa cơ bản nhất đến sự thịnh vượng của Việt Nam không
phải là những quan chức tham ăn mà là sự có mặt của những
thể chế cho phép, thậm chí khuyến khích những hành vi tham
nhũng thuộc về thể chế.

Cũng có thể đồng tình với những người có nguyên tắc hay
than vản tham nhũng trên mọi hình thức. Mặt khác, chúng ta
không thể phủ nhận trong một số bối cảnh lịch sử, một
số điều kiện cụ thể, kể cả tham nhũng quy mô lớn có thể
tồn tại cùng với tăng trưởng kinh tế. Hãy nghĩ đến những
trường hợp như Wen Jibao và Xi Jin Ping hay những "Nam tước ăn
cướp" (Robber Barons) ở Hòa Kỳ ngày xưa. Điều đó là khách
quan và chẳng hàm ý là chấp nhận tham nhũng đâu.

<center><img src="http://danluan.org/files/u23/1d3.jpg" width="594"
height="430" alt="1d3.jpg" /></center>

<em><center>Bọn "Robber Baron" của Mỹ Ngày Xưa – Có độc
hại hơn bọn phố Wall của ngày nay?</center></em>

<img src="http://danluan.org/files/u23/1d4.png" width="600" height="663"
alt="1d4.png" />

<em><center>Quan trọng là biết ai</center></em>

Nhưng trong nhiều và chắc là đại đa số bối cảnh, tham nhũng
có chiều hướng làm suy giảm tăng trưởng kinh tế cũng như
sự liêm chính của nhà nước, như chúng ta đã thấy ở Việt
Nam. Việt Nam vẫn còn đầy tiềm năng và cũng có thể tưởng
tượng nước này sẽ khắc phục tình trạng bất ổn của
hiện tại. Tuy nhiên, đối với nhiều người, cái rõ nhất là
đất nước Việt Nam vẫn thiếu những thể chế cần có đề
xóa bệnh tham nhũng đã và đang phá hoại những quyền lợi
quốc gia.

Người Việt Nam là những người tự hào và nước Việt Nam
đã trải qua hai thập kỷ tăng trưởng kinh tế bền vững.
Hiện nay, với tăng trưởng kinh tế đang chậm đi trước mặt
tham nhũng và sự cận thị về chính trị, nước Việt Nam rất
cần sự lãnh đạo có tầm nhìn xa và có quyền lực quyết
định. Hơn những kết án tử hình, Việt Nam hôm nay cần sự
lãnh đạo chính trị và sự quyết tâm của toàn dân để giành
được một trật tự xã hội mà đảm bảo những luật chơi
công bằng cho tất cả mọi người, bất chấp địa vị, cấp
bậc, hay đảng phái của họ.


<strong>Jonathan London</strong>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131119/jonathan-london-nhung-han-che-cua-quyen-luc-tuyet-doi),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!