Việt Nam đang đứng trước một cuộc chuyển đổi lớn. Nhiều
người cho rằng con đường dẫn đến chuyển đổi phải đi
bằng đấu tranh chống lại những cái cũ, nhiều người khác
lại cho rằng việc xây dựng một hệ thống mới thì những gì
thuộc hệ thống cũ sẽ theo đó mà lụi tàn. Tuy nhiên có một
thực tế, con đường đến chuyển đổi là sự hòa trộn liên
tiếp giữa đấu tranh và xây dựng. Tất cả những nhân tố
của hệ thống mới khi ra đời, không khác nào như những cá
thể bị đột biến, sẽ bị cái cũ hạn chế, o ép, thậm chí
hủy diệt. Thế nên <em>hệ thống cũ cần bị những cũ kích
thích mạnh mẽ và đúng chỗ để làm tan rã mối liên kết
chặt chẽ, tạo kẽ hở cho những nhân tố mới có chỗ để
phát triển.</em> Nhưng nếu quá trình đấu tranh khi được tôn
vinh đến mức trở thành phá hoại thì ngay cả các nhân tố
mới cũng sẽ bị cào bằng và tàn lụi theo. Nếu nhìn thấy và
biết vận dụng hai quá trình tương hỗ này, quá trình chuyển
đổi mới có thể diễn ra một cách hòa bình và tạo được
nền móng vững chắc cho sự thịnh vượng của xã hội được.
Dù muốn hay không trong mỗi cuộc chuyển đổi, hai thành phần
đấu tranh và xây dựng vẫn tồn tại song song, ngay cả trong
thời chiến loạn. Trong cuộc chiến tranh Việt Nam thế kỷ 20,
thành công của cuộc chiến không phải chỉ nằm ở những
đại tướng, quân đội hay sách lược ngoại giao, mà còn nằm
ở những nhân tài như Tôn Thất Tùng, Trần Đại Nghĩa, Lương
Định Của… nếu không có kiến thức thâm sâu của họ, cuộc
chiến của vũ khí thô sơ không thể chiến thắng được vũ
khí hiện đại của phương Tây. Nhưng sai lầm trong đường
lối miền Bắc sau năm 54 là triệt tiêu dần thành phần xây
dựng này để dọn đường củng cố vị trí của những thành
phần đấu tranh. Hậu quả của việc này cho đến nay là sự
suy yếu xã hôi toàn thể từ kinh tế, giáo dục, vị thế chính
trị… Trong bối cảnh suy yếu ấy, những tiếng nói phản
biện, những hành động đấu tranh ngấm ngầm, bển bỉ đã
dần dần tạo ra kẽ hở cho những nhân tố mới. Đến nay,
những nhân tố này bắt đầu trổ mầm nhưng vẫn bị che lấp
bởi những cái bóng của hệ thống cũ. Doanh nghiệp tư nhân
vẫn bị cản trở bởi hàng rào cơ chế, văn hóa vẫn bị
kiểm duyệt tư tưởng (chứ không phải chất lượng), các nhóm
phi chính phủ hoạt động gần như không được cấp giấy phép
và vẫn bị coi là phi pháp, những dự án khoa học công nghệ
mang tính đột phá bị cản trở vì cấp quản lý không đủ
khả năng điều phối các nguồn ngân quỹ và nhân sự, tự do
ngôn luận bị cản trở và đàn áp vì sự cần thiết duy trì
quyền lực, giáo dục trở thành thảm họa bởi các nhà cải
cách cần trẻ em đi theo lộ trình của xã hội hơn là để
trẻ em được phát triển đúng với thiên hướng của mình…
Bất cứ một hệ thống nào đến giai đoạn cần chuyển đổi
đều diễn ra những lộn xộn này.
Những thực trạng nêu trên tràn lan trên báo chí, có lẽ không
cần phải mổ xẻ nhiều về điều này nữa. Nhưng có một
thực trạng khác cần quan tâm hơn, đó là thực trạng của các
thành phần thúc đẩy sự chuyển đổi: những người đấu
tranh và những người xây dựng. <em>Nhiều chục năm qua hai
thành phần này vẫn còn giống như hai thành phần song song khó
có thể tìm thấy điểm chung. Thậm chí nhiều khi sự phát
triển của thành phần này trở thành cản trở cho sự phát
triển của thành phần kia.</em>
Khi những hoạt động đấu tranh trở nên nhiều tính bạo lực
một cách tự phát khi lực lượng chưa đủ mạnh, hệ thống
cũ với toàn bộ sức mạnh của nó sẽ nhanh chóng hàn gắn các
kẽ hở bằng sức mạnh quân đội, ngoại giao, tài chính; có
nghĩa là khả năng độc tài chuyên chế không thể tránh khỏi.
Khi độc tài chuyên chế lên cao, bạo loạn lật đổ sau đó
sẽ xảy ra. Sau một cuộc lật đổ bằng bạo loạn, không thể
sinh ra một thể chế dân chủ mà chỉ có thể bằng độc tài
khác: Công xã Paris, Cách mạng tháng Tám … là những ví dụ rõ
ràng cho việc này. Tuy nhiên dù sao đi nữa, con đường đấu
tranh vẫn là một con đường nhanh chóng đạt được thành công
cho những cá nhân cổ vũ nó dù cho hậu quả của các cuộc
chiến là khôn lường. Có điều, thực trạng hiện nay ở Việt
Nam, để kích động một cuộc chiến lật đổ là điều bất
khả thi. Nên việc đấu tranh bạo lực trong thời gian sắp tới
sẽ đến sự siết chặt nhiều hơn là cởi mở, và một khi
đã siết chặt thì sự can thiệp của quốc tế vào tình hình
Việt Nam càng khó khăn hơn. Hiện giờ Việt Nam đứng giữa hai
phe là thân Âu-Mỹ và thân Trung Quốc, nếu bạo lực lên cao,
chính phủ hoàn toàn có khả năng nghiêng về phe thân Trung Quốc
để giải quyết bất ổn. Điều này không cần phân tích
nhiều cũng biết rằng không hề có lợi lộc gì cho công cuộc
chuyển đổi. Vô tình đó là lực cản đối với những thành
phần cải cách yêu nước hiện nay.
Con đường cải cách là một con đường cần trình tự và lâu
dài, đặc biệt là ở Việt Nam. Bởi sau nhiều thế kỷ chiến
loạn, những nền tảng kiến thức – tri thức đã bị tiêu
hủy nhiều. Con đường này cứ thể như là bất khả thi, thế
nhưng vẫn có nhiều người đang nỗ lực cho con đường này.
Lập luận của những người cải cách là: Dân nào thì chính
phủ ấy, khi đời sống người dân được nâng cao thì bắt
buộc mô hình tổ chức nhà nước phải thay đổi. Nhưng có
một vấn đề, quá trình cải cách này đang bị rơi vào lý
tưởng hóa. Tất cả những sự hơi mở cửa đã gây ra cho các
dự án cải cách từ kinh tế, giáo dục, môi trường, khoa học
công nghệ… bị rơi vào sự hỗn loạn và thấp cấp hơn.
Nguyên nhân của việc này là bởi những nhà cải cách chân
chính và trung thực không có đủ sức mạnh về tài chính và
quyền lực đủ để chống chọi lại những thành phần cơ
hội, bảo thủ, kiếm chác thông qua những dự án mang tính
đột phá thay đổi bộ mặt xã hội ở Việt Nam. Một ví dụ
rõ ràng là xã hội hóa truyền hình. Vốn dĩ đây là một chính
sách mở cửa cho sự phát triển của truyền hình tư nhân. Thế
nhưng từ ngày xã hội hóa truyền hình thì không thấy những
chương trình hay những bộ phim có chất lượng giúp nâng cao
nhận thức của người dân mà chỉ có nối tiếp nhau các phim
bộ Hàn Quốc, Trung Quốc, những chương trình giải trí không
có tính thẩm mỹ, tin tức thì luôn đưa chậm hơn báo mạng…
Rõ ràng sự cải cách này diễn ra trong khi nhân sự vẫn là
nhân sự cũ, trình độ vẫn là trình độ cũ, hệ thống kiểm
duyệt vẫn kiểm duyệt theo kiểu cũ. Cuối cùng thì nó có hại
nhiều hơn có lợi. Cái có lợi chỉ là túi tiền của những
nhà sản xuất. Với mục đích giải trí lên hàng đầu khiến
cho người dân bị mê tín hơn vào các chương trình truyền
hình, ngăn trở việc thúc đẩy xã hội của các nhà đấu
tranh. Đây chỉ là một ví dụ trong rất nhiều ví dụ khác.
Đáng buồn là tiến trình nâng cao dân trí lại trở thành
người dân dễ dàng bị mê muội hơn, bởi cơ hội vẫn không
đến với những người có thực tài mà chỉ đến với những
kẻ chộp giật.
<em>Có một mâu thuẫn khó giải quyết giữa những người đấu
tranh và những người cải cách. Hai bên cùng chung mục đích
nhưng lại chưa thể ngồi cùng nhau để bàn bạc đường đi
nước bước.</em> Những người đấu tranh e ngại những người
cải cách vẫn thân với chính quyền nên dễ lá mặt lá trái,
những người cải cách thì cho rằng những người đấu tranh
trình độ không đủ để có thể đứng chung với họ. Cả hai
lối suy nghĩ này là một sự sai lầm.
Thứ nhất, những nhà cải cách chân chính không hoàn toàn quan
tâm đến quyền lực chính trị. Mục tiêu của họ là những
nghiên cứu, những sáng tao của họ được đưa ra sử dụng và
làm đời sống xã hội tốt hơn. Họ tin rằng việc ra đời
của máy in làm thay đổi thế giới thậm chí còn sâu sắc hơn
các cuộc Cách mạng Tư sản, rằng không có máy in thì không có
phong trào Khai Sáng, không có Cách mạng Tư Sản. Điều này,
những nhà cải cách hoàn toàn có lý. Thứ hai, những nhà cải
cách có tâm lý chỉ tập trung hoàn toàn vào các kế hoạch, các
dự án của họ vậy nên bất cứ điều gì phục vụ cho sự
thành công này, họ đều có thể đồng ý. Điều này khiến
nhiều người khác nghĩ rằng họ lá mặt lá trái. Thứ ba, trong
xã hội mỗi người một vai trò khác nhau, kiến thức nhiều
chưa chắc đã hành xử đúng đắn, nên không thể vội vã
đánh giá lớp người này hơn, lớp người khác kém. Đây
thật sự là sai lầm trong lối nghĩ của những người cải
cách. Thứ tư, không thể phủ nhận, nếu không có các phong
trào kích thích xã hội như Nhân Văn – Giai Phẩm, các hoạt
động đấu tranh dân chủ, các cuộc biểu tình chống Trung
Quốc thì không thể có tình trạng chính phủ buộc phải có
các chính sách quản lý xã hội cởi mở hơn và sáng sủa hơn
như hiện nay.
Các hoạt động cải cách đang đi vào bê tắc vì thành phần
chộp giật quá nhiều, các hoạt động đấu tranh cũng đi vào
bế tắc vì không thể mở rộng sức ảnh hưởng. Nhưng sự
kết nối giữa hai thành phần này vẫn chưa được đặt ra như
một sự thiết yếu. Các hoạt động cải cách có khả năng đi
vào chuyển đổi xã hội ở bề sâu và dễ dàng tác đông
đến người dân hơn, nên sẽ vô cùng cần sự giúp đỡ của
những người đấu tranh để đảm bảo lộ trình cải cách
không bị đi sai hướng vì những "con sâu làm rầu nồi
canh". Những nhà đấu tranh sẽ đấu tranh vì cái gì nếu xã
hội không thể tự thân tốt lên được? Nếu đấu tranh để
lặp lại tất cả những cái cũ thì cuộc đấu tranh đó là vô
nghĩa. Vậy nên hai thành phần này tuy khác nhau cách thức nhưng
giống nhau về mục đích: Đó là vì một hệ thống mới tốt
đẹp hơn cần thay thế cho hệ thống cũ. Hai đường thẳng song
song cần vặn xoắn lại với nhau như một sợi dây thừng. Sợi
dây thừng nhờ sự vặn xoắn liên tục nên mới có thể bền
chắc đến vậy. Có lẽ trước khi Việt Nam có sự chuyển
đổi trong thể chế thì cần sự chuyển đổi ngay chính trong
tư duy và nhận thức của những người hi sinh mình vì một
Việt Nam trong tương lai văn minh và thịnh vượng.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131125/ha-thuy-nguyen-dau-tranh-va-xay-dung-chi-la-hai-mat-cua-mot-van-de),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét