<blockquote><strong>Giới thiệu của người dịch</strong>
<strong>1</strong>. Cách mạng hạ bệ cộng sản có thể
<em>Nhung</em> như ở Tiệp Khắc, nhưng cũng có thể nhầy nhụa
máu, nhất là máu lãnh tụ, như ở Rumani. Màu của cách mạng
dường như tùy vào 'thái độ lâm chung' của người cộng
sản vào giờ chót: lui thì sống, chống thì chết, bằng súng
của mình.
Giáo sư Tony Judt (1948-2010), một sử gia sắc sảo chuyên về
Châu Âu, cho rằng nếu Tiệp Khắc là nước cộng sản kiểu
phương Tây bao nhiêu, thì Rumani lại là nước cộng sản độc
tài kiểu phương Đông trung cổ bấy nhiêu:
Dưới quyền Ceausescu, Rumani là một đất nước công an trị
ngộp thở với nhiều nghịch lý và người dân phải trả giá
đắt. Vào thập niên 1980, trong khi các nước cộng sản Đông
Âu liên tục vay tiền từ phương Tây để nhập hàng tiêu dùng
thì ngược lại, hàng hóa sản xuất tại Rumani được dành
để xuất khẩu, người dân phải thắt lưng buộc bụng, làm
việc cả ngày nghỉ để nhà nước có điều kiện trả nợ
phương Tây, lấy điểm cho lãnh tụ. Nhà nhà chỉ được dùng
bóng đèn 40 watt để dành điện xuất khẩu qua Ý, Đức. Thịt,
đường, bột mì, bơ, trứng… luôn khan hiếm, nông thôn phải
dùng ngựa kéo vì thiếu xăng, mùa màng được gặt bằng liềm
hái cầm tay. Để tăng dân số, thiếu nữ 15 tuổi được cho
lấy chồng, phụ nữ bị cấm phá thai nếu có dưới 4 con và
dưới 45 tuổi, mỗi tháng họ phải khám sức khỏe sinh sản
một lần trước sự chứng giám của một cán bộ Đảng.
Ceausescu được sánh ngang Stalin và Kim Nhật Thành ở độ vĩ
cuồng và tệ sùng bái cá nhân. Ông duy ý chí, 'hệ thống
hóa' nông thôn, khiến hàng chục ngàn làng xã bị san bằng,
nông dân mất đất và mất gốc. Ông thích to, cho phá cả một
thành phố cổ rộng bằng Venice – hủy 40.000 tòa nhà, hàng
chục nhà thờ và đài tưởng niệm – để lấy đất xây một
cung điện lớn gấp ba Cung điện Versailles nhưng cực xấu, có
tên Nhà Nhân dân, cạnh Đại lộ Chủ nghĩa Xã hội Chiến
thắng dài 5 km, và một quảng trường chứa được 500.000
người. Ông được tôn lên hàng thần thánh với những danh
xưng đến Stalin cũng phải chào thua: Người Cầm lái Thông
thái, Con của Mặt trời, Dòng Danube Tư tưởng, Thiên tài của
Dãy núi Carpathians… [*]
Vĩ đại là thế, nhưng khi cơn đại chấn động chính trị
quét ngang toàn cõi Đông Âu năm 1989, thì cả Dãy núi Carpathians
cũng phải rùng mình để khạc ra ngoài kẻ thiên tài vĩ cuồng,
như khạc một khối u ác tính.
Chiều chủ nhật 24 tháng 12, 1989, ở Bucharest, thủ đô Rumani,
những người cách đó vài ngày còn gọi Ceausescu là đồng chí
đã họp nhau lại để bàn cách xử tử Ceausescu, và Elena vợ
ông, thật nhanh gọn.
Nhưng, dù thoát khỏi Ceausescu, di căn cộng sản vẫn còn. Khác
với Tiệp Khắc có Vaclav Havel và hàng ngũ trí thức có truyền
thống phản kháng làm hạt nhân trong chính quyền mới, tại
Rumani chính quyền mới hầu hết lại là những người cộng
sản cũ. Cũng vì vậy, Rumani đã cần đến một thập kỷ để
cuộc chuyển đổi sang dân chủ mang lại kết quả tốt đẹp.
<strong>2.</strong> Trong cuốn <em>Revolution 1989, The Fall of The Soviet
Empire </em>(Tác giả Victor Sybestyen, NXB Pantheon Books, New York,
2009), đây là Chương 48, trang 380-400, có tên "The Moment of
Weakness" (Phút yếu đuối), nằm ngay sau chương 47 "Cách mạng
Nhung".
Đọc Victor Sybestyen như xem phim, hình ảnh, chi tiết và nhân
vật bật ra từ trang giấy. Tác giả cũng mượn một thủ pháp
của phim, đặt đoạn nói về phiên xét xử và cái chết của
Ceaucescu làm đoạn "Prologue" (Dẫn nhập), trang 1-6. Để
người đọc dễ theo dõi, đoạn này sẽ được xem như Phần II
của cùng đề tài, có tên "Xử Ceausescu". Cách xuống hàng
và các tiêu đề nhỏ là của người dịch. Tựa đề do người
dịch đặt, dựa theo cách đặt tên của nhà báo Đinh Từ Thức
cho cuốn <em>Làm thế nào để giết một tổng thống?</em> (bút
ký lịch sử của Lương Khải Minh và Cao Thế Dung (1971)), vào
lúc mà "một đồng chí" trở thành cụm từ ám chỉ người
có quyền lực cao nhất, được cấp trên dùng khi nói về cấp
dưới, với lòng khiếp sợ.
[*] Theo Tony Judt, <em>Postwar</em>,<em> A History of Europe Since
1945</em>, Penguine Books, London, 2005, tr. 622-4</blockquote>
<center>_________________</center>
<strong>Dưới nóng, trên lạnh</strong>
Rumani không thể miễn nhiễm mãi được. Ceaucescu đã làm hết
sức để cô lập đất nước với thế giới còn lại. Nhưng
dù vậy, người dân Rumani vẫn biết rằng Bức tường Bá Linh
đã đổ và các nước láng giềng đã lật đổ chế độ cộng
sản nhanh đến chóng mặt chỉ trong vài tháng cách mạng.
Một cách kín đáo, người Rumani có thể nghe đài BBC, Đài Châu
Âu Tự do, và đã được nghe người Tiệp, người Đông Đức,
người Bulgaria nói về cái hay của dân chủ và gọi những lãnh
tụ cũ của họ là bọn côn đồ thối nát.
Tuy vậy, Ceausescu vẫn có vẻ bình chân như vại, như không có
gì đáng bận tâm. Mới cuối tháng 11, ông còn được bầu với
số phiếu tuyệt đối để lãnh đạo Đảng Cộng sản Rumani
thêm một nhiệm kỳ nữa, như đã từng được bầu nhiều lần
trước đó. Lễ nhậm chức cũng diễn ra như thường lệ, với
những nghi thức thường lệ. Ông vẫn lề mề đọc bài diễn
văn lê thê ba tiếng đồng hồ, được điểm xuyết bằng 34
lần khán giả "tự phát" đồng loạt đứng dậy vỗ tay
suốt mấy phút. Tiếng tung hô vang dội nhất là khi ông tuyên
bố: "Tương lai của chủ nghĩa xã hội còn dài. Nó chỉ chết
khi nào quả lê rụng từ cành táo!"
Ceausescu vẫn nắm trong tay tất cả mọi lực lượng trấn áp
đã giúp ông giữ vững quyền lực trong suốt một phần tư
thế kỷ. Ông vẫn có vẻ là kẻ bất khả xâm phạm. Không
giống các đồng nghiệp đã đổ ở Bá Linh, ở Praha, ở Sofia,
ông có ý chí và lực lượng để chiến đấu, tiêu diệt kẻ
thù, duy trì vị trí.
Nhưng, khi hồi kết đã điểm thì ngay cả một chế độ độc
tài mạnh bạo nhất, đáng sợ nhất cũng sụp đổ chỉ trong
năm ngày. [1]
<strong>Thành phố buồn</strong>
Ít khi có cuộc cách mạng nào lại bắt đầu ở một nơi ảm
đạm hơn thế. Thành phố Timisoara vùng Transylvania chỉ có một
phố cổ nhỏ ở trung tâm, xưa thì đẹp, giờ thì điêu tàn,
và vài kiến trúc baroque còn lại từ trước 1919, khi thành phố
còn thuộc Hungary với tên Temesvar. Lúc này, phần lớn thành
phố chỉ gồm những khu tập thể tồi tàn, càng lúc càng
xuống cấp, dành cho khoảng 250.000 dân.
Cũng như tất cả các đô thị khác tại Rumani, Timisoara nghèo
nàn thảm hại, lại ô nhiễm trầm trọng vì những nhà máy hóa
chất, những công trình công nghiệp kế cận, và hoạt động
canh nông luôn thải các loại phân bón độc hại vào nguồn
nước. Một con kênh, có lẽ trước đó rất duyên dáng chảy
xuyên qua thành phố, nay chỉ còn là một dòng nước bẩn thỉu,
hôi hám, trẻ con bị cấm lại gần.
Khoảng một phần ba cư dân thành phố là người gốc Hungary.
Mặc dù có những xung đột truyền thống và mặc dù Ceausescu
tìm cách kiềm chế văn hóa và di sản của sắc dân Hungary, họ
vẫn hòa hợp và đồng cam cộng khổ với người Rumani địa
phương.
<strong>Tu sĩ 'bất trị'</strong>
Một vị mục sư ít nói nhưng mẫu mực đã châm ngọn lửa
mồi. Laszlo Tokes, 37 tuổi, tóc đen, cao, khiêm tốn, trầm tĩnh,
nhưng ẩn phía sau là một ý chí bằng thép. Từ tháng 1, 1987,
ông là giáo sĩ điều hành Giáo hội Cải cách Hungary, chi nhánh
Timisoara. [*]
Một thời gian dài, ông bị xem là phần tử gây rối trong mắt
cả chế độ lẫn hàng giáo phẩm Giáo hội Cải cách, trong khi
hàng giáo phẩm, cũng như tất cả các tổ chức tôn giáo khác
tại Rumani, lại thỏa hiệp với chính quyền trong mấy thập
niên qua. Mục sư Tokes mới bị sa thải khỏi giáo xứ Dej
trước khi về Timisoara, vì giới cầm quyền, cả đạo lẫn
đời, đều cho rằng ông đã công khai ủng hộ quá mức những
yêu sách văn hóa của sắc dân Hungary, như cho trẻ em được
học bằng tiếng mẹ đẻ. Ông được đổi về Timisoara để
thử việc tạm thời, với răn đe là không được dính líu
đến chính trị.
Giáo xứ lúc này đang khó khăn. Số giáo dân giảm xuống chỉ
còn một nhóm nhỏ. Tokes cho rằng đó là do lỗi của mục sư
tiền nhiệm, Leo Leuker, người mà ông gọi là "mục sư đỏ"
vì đồng lõa với chế độ.
Chẳng bao lâu sau, ông tạo được uy tín như một người giảng
thuyết giỏi, có sức hút, và nhà thờ lại tấp nập giáo dân
cũ lẫn mới đến nghe ông giảng. Ông thường xung khắc với
các giám mục bề trên. Thật lạ lùng, có lần ông bị cho là
phạm lỗi chỉ vì dám trích dẫn đoạn sau đây trong <em>Sách
Daniel</em> [Cựu Ước]:
"Lệnh cho các ngươi, hỡi mọi người thuộc mọi dân tộc,
giống nòi và ngôn ngữ: Khi nghe tiếng tù và, tiếng sáo, tiếng
đàn dây, đàn sắt, đàn cầm, tiếng kèn và đủ thứ nhạc
cụ, các ngươi phải sấp mình thờ lạy pho tượng vàng vua
Na-bu-cô-đô-nô-xo đã dựng. Kẻ nào không sấp mình thờ lạy
thì tức khắc sẽ bị ném vào đống lửa đang cháy phừng
phực." [**]
Bề trên cho rằng cộng đoàn giáo dân đã xem câu này như lời
đả kích Ceausescu. Vì vậy, họ cảnh cáo ông.
Ông gặp rắc rối còn lớn hơn vào tháng 9, 1988, khi công khai
ủng hộ lá thư của một giáo dân viết gửi Giám mục cai
quản giáo hạt Arad, Laszlo Papp, một trong những vị cao nhất
trong hàng giáo phẩm Giáo hội Cải cách. Lá thư chỉ trích chủ
trương hệ thống hóa nông thôn của chế độ, được cho là
nếu thực hiện sẽ hủy diệt hàng trăm cộng đồng làng xã
tại Transylvania.
Mục sư Tokes bị bắt, bị mật vụ Securitate tra tấn và nhắc
nhở không được làm chính trị. Hành vi kế tiếp mà bề trên
xem như giọt nước làm tràn ly là khi mục sư Tokes đề nghị
tổ chức một thánh lễ chung, cho thanh niên cả hai Giáo hội
Cải cách và Giáo hội Công giáo.
<strong>Mật vụ hành hung, công an đứng ngó</strong>
Tháng 3, 1989, Giám mục Papp bắt đầu các thủ tục pháp lý
để sa thải mục sư và đuổi ông khỏi nhà. Nhưng ông đã tự
bào chữa tại tòa, vụ này kéo dài và nhận được sự chú ý
của một số báo chí tôn giáo, của Thế giới vụ Đài BBC và
của Đài Phát thanh Châu Âu Tự do.
Một đêm cuối tháng 11, chỉ vài ngày trước khi bản kháng cáo
của ông được tòa xem xét, bốn gã bịt mặt, tay cầm gậy và
dao đột nhập vào nhà ông. Mục sư Tokes bị đánh đập, trong
khi con trai ông, Mate, có mặt tại chỗ. Người vợ đang mang thai
của ông chạy ra kêu cứu các công an mặc sắc phục đứng
trước nhà, vốn đã canh nhà ông mấy tháng trước đó. Nhưng
công an đã bất động. Bên trong thì bọn côn đồ, rõ ràng là
nhân viên mật vụ Securitate, cứ ung dung đánh.
Kháng cáo của ông bị bác bỏ vào ngày 7 tháng 12 và trong bài
giảng cuối cùng vào Chủ nhật 10 tháng 12, ông xin cộng đoàn
đến làm nhân chứng cho vụ trục xuất ông khỏi nhà, sẽ
diễn ra vào ngày thứ Sáu 15 tháng 12 sắp tới. [2]
<strong>Giáo dân đã đến</strong>
Nhà thờ và nhà xứ bên cạnh là cụm nhà màu xám, không có gì
đặc sắc, được xây cuối thế kỷ 19 gần trung tâm thị
trấn. Nhà thờ nằm giữa một quảng trường nhỏ, nhưng dễ
dàng nhìn thấy từ con lộ chính và cách trạm xe điện gần
đó vài mét.
Thoạt đầu, chỉ có khoảng 35 giáo dân trong giáo xứ của Mục
sư Tokes đến tụ tập bên ngoài, trong khi gia đình ông vẫn ở
trong nhà thờ. Và rồi một điều chưa tưng có đã xảy ra. Khi
quần chúng trong thị trấn truyền tai nhau tin tức về cuộc
biểu tình thì càng lúc càng có nhiều người kéo đến hiện
trường.
Mục sư Tokes kể: "Ban đầu chỉ là anh chị em trong giáo xứ.
Nhưng rồi, càng lúc càng có đông người từ khắp Timisoara tụ
lại. Họ có thể là bất cứ ai, người gốc Hungary, gốc
Rumani, người theo Đạo Chính thống, Tin lành hay bất cứ tôn
giáo nào. Người từ mọi cộng đoàn tụ lại. Họ quên cả lý
do phản đối ban đầu, và nói chung, họ chuyển qua chống chế
độ."
Người mỗi lúc một đông, các Bí thư Đảng ủy địa phương
cũng chẳng biết phản ứng ra sao. Chủ tịch Ủy ban Nhân dân
Thành phố, Petre Mot, liên lạc xin chỉ thị từ thủ đô
Bucharest. Ông được yêu cầu kéo dài thời gian và tiếp tục
thương lượng, với dự kiến là đám đông rồi sẽ tự tan
hàng.
Nhưng, đám đông đã không giải tán.
<strong>Đả đảo Ceausescu! Dân là chủ!</strong>
Thời tiết lúc đó dễ chịu khác thường, so với thời tiết
bình thường giữa tháng 12, nhiệt độ vẫn trên số 0. Nhiều
người Rumani nói chính thời tiết ấm áp đã làm nên cách
mạng. Họ không hẳn nói đùa. Thật vậy, nếu trời lạnh hơn
nhiều thì nhóm người vây quanh nhà thờ của Mục sư Tokes
chắc đã không tăng nhanh chỉ qua một đêm đến mức đó.
Gần như cả ngày thứ Bảy là một cuộc đối đầu không dễ
dàng chút nào. Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố trở lại,
cố giải tán đám biểu tình. Ông hứa trả lại nhiệm sở cho
vị chủ chăn, nhưng vì ông không chịu viết lời hứa trên
giấy trắng mực đen nên đám đông đã la ó, huýt sáo phản
đối. Họ không còn đòi hỏi cơm áo hoặc bánh mì, hoặc chỉ
ủng hộ Mục sư Laszlo Tokes nữa. Họ bắt đầu hô to, lặp đi
lặp lại những khẩu hiệu "Đả đảo Ceausescu!", "Đả
đảo độc tài!", "Dân là chủ!", và "Tự do ngay lập
tức!"
Giữa chiều, công an và mật vụ Securitate đứng thành một hàng
dài trên đại lộ, có thể dễ dàng thấy được từ quảng
trường trước nhà thờ. Nhưng khoảng sau một giờ họ đã
rời vị trí. Lajos Varga, một trong những người biểu tình kể
lại rằng: "Đó là lần đầu tiên chúng tôi thấy mình có
quyền lực. Chúng tôi đã đuổi được mật vụ Securitate đi
chỗ khác. Chúng tôi như được sống trong giấc mơ táo bạo,
như được sống trong cõi thần tiên chưa từng biết."[3]
<strong>Chủ nhật, 17 tháng 12:</strong> <strong>Chiếm trụ sở
Đảng</strong>
Ceausescu đã đích thân cho phép cuộc biểu tình tiếp tục vì
nghĩ nó sẽ tự tan rã. Nhưng bây giờ thì lệnh cho phép bị
đảo ngược. Sáng hôm sau, Chủ nhật, công an và mật vụ
Securitate bắt đầu bắt người, khởi từ vòng ngoài đám
đông.
Đám đông trở nên hỗn loạn và nóng giận. Có ít nhất 2.500
người tham gia biểu tình, trong một quốc gia mà biểu tình tự
phát là điều gần như xưa nay chưa từng có. Hầu hết bắt
đầu rời nhà thờ. Họ diễu hành về trung tâm thành phố,
dọc theo đại lộ dẫn về Nhà hát lớn và trụ sở Đảng
Cộng sản, đầu não quyền lực tại địa phương của nhà
độc tài.
Đón họ là một hàng binh lính, công an chống bạo động và
một xe cứu hỏa. Họ phun vòi rồng vào đám đông nhưng những
người biều tình vẫn ùa vào tòa nhà, làm lực lượng an ninh
phải rút lui. Họ đập phá tầng trệt tòa nhà, ném bất cứ
thứ gì của Đảng họ tìm thấy vào lửa.
Trong vài giờ sau đó, người biểu tình kiểm soát trung tâm
Timisoara, nhưng họ không có kế hoạch hành động nào. Họ xộc
vào hiệu sách, đốt cháy các tác phẩm của Ceausescu. Họ ném
bom xăng vào những chiếc xe có vẻ là xe công vụ. Họ châm
lửa đốt văn phòng Ủy ban Nhân dân và tiêu hủy hàng ngàn hồ
sơ, giấy tờ.
Sau khi người biểu tình rời nhà thờ của Giáo hội Cải cách,
mật vụ Securitate đã bắt giữ vị mục sư, vợ ông, Edit Tokes,
đang mang thai bảy tháng, và đứa con trai. Mục sư bị đánh
bầm dập quanh người và trên mặt.
Môi rách, mắt bầm, mục sư bị đưa tới gặp Ion Cumpanasu,
người đứng đầu Sở Tôn giáo địa phương và bị dọa rằng
vợ ông sẽ no đòn, trừ khi ông ký vào tờ giấy trắng, xem
như đơn chấp nhận bị sa thải và trục xuất. Sau đó, gia
đình mục sư được chở trên các xe riêng tới làng Minev, một
làng hẻo lánh trong hạt Salaj, nơi tạm trú mới được chỉ
định cho họ.***
<strong>"Bắn đi chứ!" </strong>
Khi vợ chồng Ceausescu nghe rằng đám đông bạo động đã kiểm
soát trung tâm Timisoara, họ nhảy dựng lên. Cuối giờ chiều
Chủ nhật 17 tháng 12, Chủ tịch Ceausescu triệu tập ngay người
đứng đầu các lực lượng an ninh. Trong đó có Bộ trưởng
Nội vụ Tudor Postelnicu, lãnh đạo cơ quan mật vụ Securitate
Julian Vlad, và người đứng đầu quân đội kiêm Bộ trưởng
Quốc phòng Tướng Vasile Milea. Vào thời điểm đó, khi lãnh
đạo các nước cộng sản Đông Âu khác đang thương lượng
với phe đối lập để rút lui, thì buổi họp bất thường
được ghi lại dưới đây cho thấy Ceausescu vẫn quyết tâm nã
súng vào phe chống đối. Ông không hề muốn nhượng bộ, vợ
ông cũng thế.
CEAUSESCU: Tôi cho rằng các nhóm từ nước ngoài đã nhúng tay
tổ chức vụ này. Từ Đông sang Tây ai cũng nói Rumani phải thay
đổi. Biết điều này nên một số phần tử đã lợi dụng
gây rối. Công an, quân đội đã xử lý quá kém! Tôi có nói
chuyện với các đồng chí ở Timisoara và bảo họ phải triển
khai lực lượng với xe tăng ngay trung tâm thành phố. Nhưng tôi
có ấn tượng là các đơn vị của Bộ Nội vụ, của công an
và của mật vụ lại không có vũ khí!
POSTELNICU [Bộ trưởng Nội vụ]: Ngoại trừ bộ đội biên
phòng, những đơn vị khác đều không mang vũ khí.
CEAUSESCU: Tại sao lại thế? Tôi đã bảo tất cả phải có vũ
khí cơ mà! Tại sao lại phái họ đi mà không cho súng đạn, ai
ra cái lệnh này? Tôi cứ nghĩ mật vụ đi đâu thì phải mang
theo vũ khí chứ. Các anh sai họ đi đánh người bằng nắm tay
à? Lực lượng an ninh kiểu gì thế? Dân quân cũng phải được
vũ trang. Đó là luật!
POSTELNICU: Thưa đồng chí Tổng Bí thư, dân quân thì được vũ
trang ạ.
CEAUSESCU: Nhưng nếu có súng thì phải bắn đi chứ! Sao lại
để dân chúng tấn công ngược lại? Sao các anh để cho tình
trạng đó xảy ra? Sĩ quan của anh ở đó đã làm gì, hở
Milear? Sao chúng nó không can thiệp? Sao chúng nó không bắn?
MILEA [Bộ trưởng Quốc phòng]: Tôi không cho họ đạn ạ!
CEAUSESCU: Sao lại không cho đạn? Nếu không cho đạn thì cho
chúng nó về nhà khuất mắt cho rồi! Bộ trưởng Quốc phòng
gì lạ thế? Còn anh nữa, Bộ trưởng Nội vụ gì lạ thế,
Postelnicu?
ELENA: Tình hình rất nghiêm trọng… Bộ trưởng Quốc phòng và
Bộ trưởng Nội vụ đã không xử lý đúng cách.
CEAUSESCU: Chỉ có vài đứa côn đồ muốn phá hoại chủ nghĩa
xã hội và các anh lại tạo điều kiện cho chúng. Fidel Castro
quả là đúng! Không thể khóa miệng kẻ thù bằng thuyết
giảng như thầy tu, mà phải thiêu sống chúng mới được!
ELENA: Bọn này chết nhát!
CEAUSESCU: Còn hơn cả chết nhát! Với tư cách là tư lệnh tối
cao, tôi coi như các anh ở đây đã phạm tội phản bội, chống
lại quyền lợi tổ quốc, chống lại quyền lợi nhân dân,
chống lại quyền lợi chủ nghĩa xã hội. Ngay bây giờ …
chúng tôi sa thải Bộ trưởng Quốc phòng, Nội vụ, và lãnh
đạo mật vụ Securitate. Ngay bây giờ, tôi sẽ trực tiếp chỉ
huy quân đội. Hãy chuẩn bị quyết định để thi hành ngay
đêm nay. Phải giết cho được bọn côn đồ, chứ không chỉ
đánh! [Với ba quan chức] Còn các anh, có biết tôi sẽ làm vì
với các anh không? Đưa các anh ra bắn! Rõ ràng là không thể
giữ trật tự bằng gậy gộc. Tôi sẽ ra lệnh ngay bây giờ là
tất cả phải có súng, có đạn!
ELENA: Phải bắn gục chúng, rồi đưa chúng vào hầm giam của
mật vụ. Không đứa nào được thấy ánh sáng lần nữa. Phải
áp dụng biện pháp mạnh. Không thể nào nhân nhượng!
CEAUSESCU: Ta sẽ chiến đấu đến cùng!
VLAD [Lãnh đạo mật vụ Securitate]: Chúng tôi cứ nghĩ đó chỉ
là chuyện cục bộ, có giới hạn, có thể giải quyết mà
không cần súng đạn.
CEAUSESCU: Tôi không cho là nên bắn đạn giả. Đứa nào đã
bước vào trụ sở Đảng thì không được phép sống sót
bước ra!
Các quan chức có mặt đều khúm núm, nhận mình sai và hứa sẽ
hành động quyết liệt hơn trong những ngày tới. Postelnicu nói:
"Tôi bảo đảm với ông… tình trạng tương tự sẽ không bao
giờ lặp lại nữa." Milea hứa: "Xin hãy tin tưởng chúng
tôi. Quả là tôi đã không đánh giá được đúng mức nguy
hiểm ngay từ đầu." Vlad thì trấn an lãnh tụ rằng từ nay
trở đi "sẽ cố gắng hết sức để xứng đáng với niềm
tin ông dành cho."
Một cách miễn cưỡng, Ceausescu tái bổ nhiệm ba ông vào vị
trí cũ nhưng vẫn tiếp tục đay nghiến: "Rất tốt… như
vậy là chúng ta sẽ thử thêm lần nữa. Đúng không các đồng
chí?" [4]
<strong>Súng nổ và tin đồn</strong>
Đêm hôm đó, các đơn vị quân đội với đạn thật đã giành
lại quyền kiểm soát đường phố Timisoara, họ bắn vào
thường dân không thương tiếc. Mật vụ Securitate bắt hơn 700
người.
Sáng hôm sau, Ceausescu lên đường đi thăm Iran như đã dự
định từ trước – Iran là một trong vài nước ít ỏi vẫn
còn tiếp đón ông như một vị khách. Nhưng ông chỉ lên
đường sau khi nghe báo cáo từ tư lệnh quân đội và mật vụ
là Timisoara đã yên tĩnh trở lại. Như thường lệ, ông để
vợ nắm quyền Rumani khi mình đi vắng.
Khoảng 60 thường dân đã chết đêm đó tại Timisoara. Đó là
cuộc biểu tình chống cộng sản đẫm máu nhất từng thấy
tại Rumani. Nhưng tin đồn thì lại lan ra nhanh chóng rằng một
cuộc thảm sát khủng khiếp đã diễn ra.
Đài Phát thanh Châu Âu Tự do, dù chỉ nghe lén lút nhưng được
thính giả cả nước tin cậy, đưa ra số người chết khoảng
từ 4.000 đến 20.000. Dĩ nhiên, truyền thông nhà nước không
đề cập gì đến Timisoara nên người dân Rumani lại càng tin
vào điều họ nghe qua đài phát thanh nước ngoài và tin đồn.
Thầy giáo Alex Serban kể lại: "Chúng tôi đều tin rằng một
cuộc thảm sát khủng khiếp đã xảy ra tại vùng Transylvania.
Nó làm chúng tôi cảm thấy tuyệt vọng, một cảm giác mà từ
trước đến giờ chúng tôi chưa hề có. Nó làm chúng tôi thấy
mình không được tiếp tục thờ ơ, thụ động. Nhưng phải
nói là chúng tôi vẫn cần một cú hích nữa, trước khi có
thể làm được điều gì đó." [5]
<strong>Sai lầm thứ nhất: Đại mít-tinh</strong>
Thứ Tư, 20 tháng 12. Nicolae Ceausescu từ Iran trở về thủ đô
Bucharest khoảng 3 giờ chiều. Từ giây phút trở về, ông đã
đưa ra một loạt những phán đoán sai lầm nghiêm trọng.
Sai lầm đầu tiên là vội vã quyết định tổ chức một cuộc
đại mít-tinh ngay trung tâm Bucharest vào ngày hôm sau, để mọi
người thấy ông vẫn là vị lãnh tụ được dân yêu mến. Ông
khăng khăng tin mình được yêu chuộng, đến chết vẫn thế,
chỉ cần ông nói chuyện với người dân Rumani với tư cách
lãnh tụ, cho họ thấy sức mạnh và quyền lực của ông bao
trùm họ, thì họ sẽ lắng nghe, vỗ tay và ngoan ngoãn vâng lời
như từ trước đến nay.
Ông và cả vợ không hề có ý niệm là dân chúng ghê tởm họ
đến mức nào. Thực ra thì bọn nịnh thần liếm gót vây quanh
ông bà cũng có biết, nhưng chẳng ai dám hé răng. Cũng chẳng ai
gợi ý cho ông rằng: một cuộc tập trung lớn theo cách thông
thường không còn là việc làm khôn ngoan nhất vào thời điểm
đó nữa.
Đảng bộ tại thủ đô Bucharest đã cật lực làm việc thâu
đêm để có được một đám đông tràn ngập người ủng hộ
chào đón ngài Tổng Chỉ huy tại Quảng trường Palace. Việc
tổ chức những sự kiện như thế này cần cả một guồng máy
trơn tru, để bắt đám đông tham gia chứng tỏ lòng trung thành
với chế độ.
<strong>110.000 khán giả</strong>
Từ sáng sớm thứ Năm 21 tháng 12, cán bộ Đảng trong các xí
nghiệp, các sở ban ngành, đã huy động công nhân viên. Họ
chọn người tham gia theo từng phòng ban. Ai từ chối sẽ có nguy
cơ bị đuổi việc.
Người ta chở họ bằng xe buýt xuống trung tâm Bucharest, tại
đây họ được phát cờ đỏ, bảng có hình Ceausescu và các
băng rôn, biểu ngữ ca ngợi chủ nghĩa xã hội. Rồi họ bắt
đầu diễu hành thành một dòng người đi dần về Quảng
trường Palace.
Khi tới nơi, họ được kiểm tra lần nữa để loại bỏ
những phần tử bất hảo có khả năng gây rối trà trộn. Mặc
dù vậy, nhiều người đi trên những phố chính của
Bucharest, như phố Calea Victorei gần đó, đã bị lùa vào đám
diễu hành để nhanh chóng nâng cao tổng số người tham gia.
Những người trung thành nòng cốt thì mang bảng có hình lãnh
tụ và biểu ngữ đứng hàng đầu. Dân thường thì đứng ở
phía sau. Mật vụ Securitate có mặt đông đảo, nhưng được
trải rộng để trà trộn vào đám đông lên tới 110.000
người.
<strong>Phút yếu đuối của Chủ tịch</strong>
Giữa trưa, nắng mùa đông rực rỡ, cuộc mít-tinh bắt đầu.
Đám đông có vẻ bàng quan khi vài cán bộ Đảng ít được
biết tên lên phát biểu khởi động.
Đúng 12g31, Ceausescu, với bà Elena bên cạnh, xuất hiện tại
ban-công Trụ sở Đảng. Họ đứng trước một cụm bốn micro
để phát biểu.
Ban đầu, mọi sự diễn ra như thường lệ. Quần chúng hoan hô
Ceausescu và tiếng vỗ tay đều nhịp thỉnh thoảng vang lên như
điểm xuyết cho những phát biểu nhạt nhẽo của ông.
Nhưng, tám phút sau khi ông diễn thuyết, một điều chưa từng
có đã xảy ra. Từ phía cuối đám đông có những tiếng ù à,
huýt sáo, rồi tiếng hô trầm trầm, cất lên chuỗi âm thanh
TI-MI-SOA-RA chầm chậm, rền rền. Riếng hô ban đầu nhỏ, nhưng
càng lúc càng vang to, càng dứt khoát.
Ceausescu chợt hụt hẫng, lặng đi trong chốc lát. Rồi ông
gắng gượng đọc tiếp bài diễn văn soạn sẵn về "những
phần tử phát-xít kích động âm mưu phá hoại chủ nghĩa xã
hội".
Nhưng, tiếng hô vang vẫn tiếp tục, giờ đây lại đệm thêm
nhiều tiếng huýt sáo. Truyền hình Rumani, hôm đó được lệnh
truyền hình trực tiếp cuộc mít-tinh, vẫn tiếp tục phát
hình.
Nhà đại lãnh tụ bỗng im bặt, đông cứng lại, miệng mở ra,
trễ xuống.
<strong>Đả đảo và lương hưu</strong>
Đó là giây phút yếu đuối chết người của nhà độc tài,
và đám đông nắm bắt được điều đó. Quần chúng bắt
đầu la to "Ceausescu! Dân là chủ!" và "Đả đảo kẻ giết
người!"
Trong cơn bối rối, ông đưa tay phải lên. Nhưng hành vi này
lại làm quần chúng sôi lên. Elena nói to với ông, không để
tiếng lọt vào micro: "Nói đi! Hứa hẹn gì đó đi!"
Ceausescu nhìn luống cuống, ông lúng ta lúng túng khi loan báo sẽ
tăng lương hưu và trợ cấp gia đình lên 2.000 lei (khoảng 2
đô-la Mỹ mỗi tháng). Nhưng chỉ vậy rồi thôi, ông cạn lời,
không nói thêm được gì nữa.
Tiếng la ó huýt sao càng lúc càng to. Giám đốc Đài Truyền
hình tự ý ra quyết định ngưng phát sóng. Màn hình TV trống
trơn, chỉ còn mỗi chữ "Truyền hình trực tiếp". Tay hộ
vệ lực lưỡng của Ceausescu, Tướng Marin Neagoe, vội vã đưa
lãnh tụ rời khỏi ban-công.
Nhiều người sau này cho rằng mình là người khởi xướng
những tiếng hô phản đối nhà độc tài trong cuộc mít-tinh
này. Vài năm đầu, ai cũng nghĩ người khởi xướng là sinh
viên Nica Leon. Nhưng sau đó thì có nhiều hoài nghi về những gì
Nica tự nhận. Một người đáng tin hơn, đứng ở hàng đầu
đoàn mít-tinh, là tài xế taxi Adrian Donea. Anh kể: "Chúng tôi
đều thấy ông ta thực sự sợ hãi. Lúc đó chúng tôi mới
thấy mình có sức mạnh, mình là một lực lượng." Còn
người đầu tiên cất lên tiếng hô "Timisoara" là những
công nhân đến từ nhà máy điện Turbomecanica, ở ngoại ô
Bucharest. [6]
<strong>Náo loạn đường phố</strong>
Hầu hết các cuộc cách mạng của đám đông thường hỗn
độn. Đám đông tại Quảng trường Palace đã làm nhà độc
tài bị chấn thương trầm trọng, dù không bắn phát đạn nào.
Nhưng rồi, đám đông lại không biết phải làm gì sau đó.
Nếu lúc đó mật vụ Securitate dùng vũ lực tấn công và buộc
những người chống đối rời khỏi đường phố Bucharest thì
diễn biến Cách mạng Rumani có thể đã rẽ qua một hướng
hoàn toàn khác. Nhưng họ đã không đàn áp.
Ngay sau đó, hàng ngũ những người biểu tình được bổ sung
hàng ngàn người từ nhà túa ra, họ vừa xem truyền hình trực
tiếp, thấy Ceausescu trên TV từ một nhà độc tài toàn năng
bỗng hóa thành một lão già yếu đuối. Người khác thì nghe
kể lại và cũng túa ra đường xem thực hư thế nào, xem có
thực Ceausescu mất mặt hay không?
Chiều hôm đó, xung đột đã diễn ra tại ba điểm chính ngay
trung tâm Bucharest: Tại Quảng trường Đại học, nơi có Khách
sạn InterContinental, từ nơi này, các phóng viên quốc tế không
phải đi đâu xa để thấy những hỗn loạn đang diễn ra; hai
điểm kia là Quảng trường Palace và Đài Truyền hình Rumani ở
phía bắc thành phố.
Trong vài giờ đồng hồ, các lực lượng an ninh án binh bất
động. Họ để mặc người biểu tình náo loạn.
Ông Pavel Campeanu – người cộng sản lão thành từng ở chung
nhà tù với Ceausescu, nhưng đã không nhìn mặt nhà độc tài
mấy chục năm qua – nhận định rằng: "Ngay lúc đó, Ceausescu
vẫn còn có thể chọn giải pháp đối thoại với sinh viên,
với những người bất đồng, và với những người cộng sản
cải cách. Nhưng … để làm vậy, ông phải đổi hẳn cái nhìn
thâm căn cố đế của mình. Đó là điều ông không làm
được." [7]
<strong>Gạch đá chọi súng</strong>
Thay vì đối thoại, Ceausescu chọn giải pháp đàn áp và dùng
chiến thuật đã áp dụng ở Timisoara vài ngày trước đó. Từ
6 giờ tối, nhân viên mật vụ Secirutate và các đơn vị công an
đã xả súng bắn vào người biểu tình, khi vũ khí tự vệ duy
nhất của họ là bom chai tự chế, gạch đá, và lá chắn là
những chiếc xe hơi lật ngang trên đại lộ thành phố.
Một người tham gia cách mạng cho biết: "Khắp nơi, chỗ nào
cũng náo loạn. Nhưng chúng tôi quyết tâm trụ lại trên
đường phố để phản kháng, ít nhất là trong đêm đó, rồi
xem chuyện gì sẽ xảy ra."
Không có bộ đội chính quy nào dự phần vào cuộc đàn áp.
Họ ở lại trại. Vài người được phái đến nhưng hầu hết
đều là tân binh, họ cũng hoang mang, không biết phải nã súng
vào ai.
<strong>Sai lầm thứ hai: Cố bám</strong>
Bên trong trụ sở Đảng Cộng sản tại Quảng trường Palace,
Ceausescu phạm sai lầm lớn thứ hai.
Vốn là người rất lo lắng cho an ninh bản thân, ông đã mướn
nguyên một đội cận vệ với 80 mật vụ được đào tạo kỹ
thuật cao, được đãi ngộ và trả lương hậu hĩnh để trung
thành tuyệt đối. Không những thế, dưới đất trụ sở
Đảng là một hệ thống đường hầm bí mật nối kết với
những dinh thự khác của ông tại Bucharest.
Với điều kiện như vậy, Ceausescu có thể dễ dàng thoát khỏi
thành phố, đến nơi khác để tập hợp những kẻ trung thành
và xoay chuyển tình thế. Nhưng, ông đã không dùng biện pháp
này. Cũng không ai hiểu vì sao.
Suốt buổi chiều và đêm hôm đó, Ceausescu co cụm trong trụ
sở cùng các cận vệ và quan chức thân cận. Một lần, ông
nói với họ rằng: "Tôi sẽ ở lại chiến đấu… Tôi sẽ
không bỏ chạy dưới áp lực, và vợ tôi cũng đồng quan
điểm."
Chẳng ai buồn thuyết phục ông làm khác đi. Thậm chí một số
người đã đổi chiều với toan tính riêng để tự cứu.
Những người khác thì tiếp tục im lặng vì sợ hãi, như xưa
nay vẫn vậy. [8]
<strong>Đêm không ngủ</strong>
Đêm đó, quần chúng trụ lại trên đường phố. Thỉnh thoảng
cũng có những cuộc đụng độ đây đó khiến khoảng 35
người chết, nhưng mật vụ Securitate và công an chống bạo
động đã biến mất trước khi mặt trời lên.
Một đám rất đông người, nhưng rất ôn hòa, đã chiếm đóng
Quảng trường Palace. Alex Serban nhớ lại: "Chúng tôi nghĩ có
gì đó sẽ xảy ra. Nhưng chẳng biết đó sẽ là gì."
Đài Truyền hình Rumani lại tiếp tục truyền hình trực tiếp
các cuộc biểu tình. Không ai ra lệnh cho họ ngưng ghi hình,
nhưng có thể thấy là để các nhà quay phim tiếp tục giữ máy
ghi hình, họ phải có lòng dũng cảm.[9]
<strong>Sai lầm thứ ba: Đổ tội </strong>
Lúc 9 giờ sáng, thứ Sáu 22 tháng 12, bên trong trụ sở Đảng,
nhà độc tài Ceausescu đã đưa ra một quyết định khiến quân
đội xoay chiều, chống lại ông, làm ông tiêu tan mọi hy vọng.
Ceausescu cho rằng phải có kẻ chịu trách nhiệm về những bạo
loạn trong thành phố, nên ông chĩa mũi dùi vào Bộ trưởng
Quốc phòng, Tướng Vasile Milea. Ông nói Milea mắc tội 'phản
quốc' vì đã không ra lệnh cho binh lính bắn vào người biểu
tình, và quyết định sa thải Milea.
Những gì xảy ra cho Milea ngay sau đó đến nay vẫn chưa có gì
chắc chắn. Theo ý kiến của gia đình Milea, của bạn bè và
một số thuộc cấp thì ngay sau 10 giờ sáng, theo lệnh của
Ceausescu, một nhóm mật vụ đã áp giải Milea lên tầng trên,
vào phòng làm việc của ông, và sau đó bắn ông chết.
Một diễn giải khác, được các nhóm sĩ quan khác đưa ra, cho
rằng Milea được đưa vào phòng làm việc của mình, và ông
đã tự sát ở đó.
Thông báo chính thức phát đi lúc 11 giờ thì nói: "Tướng
Milea, tên phản quốc, đã tự sát".
Dù cách nào đi nữa thì tin này đã có một ảnh hưởng vô
cùng sâu sắc. Ngay khi tin được loan ra, một loạt những tiếng
la ó phản đối đã vang lên dữ dội quanh Quảng trường Palace.
Ai cũng rõ, tướng bụng phệ 62 tuổi Milea suốt bao nhiêu năm
qua là một trong những kẻ nham hiểm nhất trong hàng ngũ những
tên nịnh hót bao quanh Ceausescu. Ông được một số sĩ quan cao
cấp nể trọng, nhưng các sĩ quan cấp dưới thì chẳng xem ông
ra gì. Tức khắc, ông được biến trở thành vị tử đạo
của cuộc cách mạng đang diễn ra.
<strong>Quân về với dân</strong>
Tư lệnh của cả ba binh chủng quân đội đều đồng loạt từ
bỏ Ceausescu và xem ông như kẻ không còn mảy may chính nghĩa.
Binh sĩ của họ cũng lập tức đứng về hàng ngũ những
người đang nổi dậy.
Binh lính tháo băng đạn ra khỏi nòng súng và huơ lên cao cho
dân thấy. Một số xe tăng sáng hôm đó được lệnh án ngữ
các đại lộ trung tâm thành phố, giờ đây nắp xe tăng mở
tung và lính binh chủng tăng cũng đứng lên vẫy chào quần
chúng xung quanh. Một tiếng hô nữa lại vang dội trên Quảng
trường Palace và lan ra toàn thành phố: "Quân đội – đã về
với <em>nhân dân</em>." [10]
Khoảng 11 giờ 30 sáng, một chiếc trực thăng trắng đã đáp
xuống sân thượng Trụ sở Đảng, trong tiếng la ó của quần
chúng bên dưới.
Ceausescu cố gắng nói chuyện với dân chúng lần nữa nhưng ông
đã hoàn toàn thất bại. Ông bước ra ban-công tầng một, nơi
ông đã đọc diễn văn hôm trước. Nhưng lần này thì quần
chúng lấy gạch đá và những gì có thể nhặt được ném ông.
Cận vệ kéo ông và bà vợ Elena rời khỏi ban-công đi về phía
thang máy.
<strong>Dân vào nhà, Chủ tịch lên mái </strong>
Một nhóm người biểu tình lúc đó đã phá được cổng thép
lớn dẫn vào tòa nhà. Với số đông, họ áp đảo và đoạt
súng của lính gác. Họ chạy ùa lên thang, nơi cận vệ Ceausescu
chống cự. Nhưng sau khi chống cự quyết liệt được vài phút,
những cận vệ này cũng đầu hàng.
Đám đông tiếp tục tràn vào, băng qua phòng làm việc của
Ceausescu và xuất hiện trên ban-công, nơi họ được hàng ngàn
người đứng dưới quảng trường hoan hô, cổ vũ.
Không ai trong số người nổi dậy này biết rằng lúc đó, họ
chỉ đứng cách nhà độc tài bị họ ghê tởm có vài mét mà
thôi. Lúc này, ông đang bị kẹt trong thang máy và thoát được
chỉ nhờ may mắn.
Biệt đội mật vụ bảo vệ ông đã quyết định không đi
xuống tầng hầm, nơi những người còn sót lại cùng ông có
thể dùng hệ thống đường ngầm bí mật để thoát hiểm. Họ
quyết định đi lên sân thượng. Nhưng rủi thay, điện bị
mất khi các cuộc đụng độ xảy ra, thang máy kẹt cứng
trước khi đến được tầng cao nhất.
Sau vài phút loay hoay vất vả, các cận vệ cậy bung được
cánh cửa thang máy và đưa lãnh tụ và vợ, lúc này đang thở
gấp, đứt đoạn và hốt hoảng, leo lên sân thượng.
Họ được hai người tin cậy nhất tháp tùng: Thủ tướng Emil
Bobu, và Phó Thủ tướng Manea Manescu, một trong những anh em rể
của Ceausescu.
<strong>Trực thăng nóc nhà</strong>
Cánh quạt trực thăng Ecureuil, do Pháp chế tạo, lúc đó đang
quay phần phật. Họ phải quyết định nhanh.
Phi công trực thăng, Thiếu tá Vasile Malutan, 46 tuổi, cũng có
chiếc bụng phệ, tiếp đón họ. Ông là phi công riêng của
Ceausescu trong tám năm qua, nhưng lần này ông lại không hề
muốn tham gia vào chuyến di tản bất đắc dĩ.
Ông kể: "Tôi được lệnh bay đến sân thượng tòa nhà và
ở đó chờ. Ban đầu, thực ra là có bốn chiếc trực thăng, ba
chiếc để chở thành viên chính phủ. Nhưng nhiệm vụ của ba
trực thăng kia đã bị hủy bỏ. Bản thân tôi cũng nghĩ tới
việc bay khỏi nơi này… mà không đón bất cứ ai. Nhưng tôi
thấy một số tay mật vụ chuyên bắn tỉa trên các mái nhà
gần đó. Tôi sợ nếu họ thấy tôi bay đi mà không đón ai thì
họ sẽ bắn hạ tôi ngay. Tôi gọi điện về căn cứ hỏi:
'Tôi có cần ở lại không?' Họ trả lời: 'Có, cứ ở
lại chờ!'" Lúc đó Malutan biết rõ những gì đang xảy ra
dưới kia, vì căn cứ liên tục kể cho ông nghe những gì dân
Rumani đang thấy trên TV.
Khi phát hiện số người chuẩn bị lên máy bay quá đông,
Malutan thốt lên: "Đông quá, không chở hết!" Nhưng ngay lúc
đó, một số người biểu tình đã leo lên được mái nhà và
có thể ào lên trực thăng trong giây lát. Thế là đám người
tháo chạy mặc kệ lo ngại của phi công, trèo lên trực thăng.
Khi cất cánh, chiếc trực thăng đã phải ì ạch, may mắn lắm
mới rời khỏi nóc nhà. Phi công kể: "Nếu đậu trên mặt
đất, tôi không nghĩ mình có thể bay lên."
Lúc đó là 12 giờ trưa. Trong trực thăng có tổng cộng chín
người, gồm cả ba người tổ bay. Quá chật đến nỗi một
người trong tổ bay phải ngồi trên đùi một cận vệ.
Elena khóc như mưa. Ceausescu hoàn toàn suy sụp.
Sau vài phút bay, phi công Malutan quay hỏi Ceausescu: "Đi đâu?"
Vị lãnh tụ bối rối. Ông và Elena tranh cãi một lát rồi
cuối cùng Ceausescu nói: "Đi Snagov", một điểm cách Bucharest
60 km về phía tây bắc, nơi ông có một dinh thự ven hồ. [11]
<strong>Ồ-lê, Ô-lế, Ô-lề</strong>
Niềm vui vỡ oà tại Quảng trường Palace khi quần chúng nhìn
thấy chiếc trực thăng của Chủ tịch hối hả rời thành
phố.
Khắp nơi, đâu cũng thấy lá cờ Rumani ba màu đỏ, xanh dương,
vàng với một lỗ tròn chính giữa – huy hiệu búa liềm giữa
cờ đã bị đục bỏ còn lại một lỗ tròn vo.
Quần chúng cất tiếng hát, hầu hết hát theo giai điệu bài
hát bóng đá nổi tiếng được cất lên trong bất cứ trận
bóng nào. Họ hát rằng:
<address ><em>Ole, Ole, Ole, Ole</em></address>
<address ><em>Ceausescu unde é?</em></address>
<address ><em>Ole, Ole, Ole, Ole</em></address>
<address ><em>Ceausescu nu mai é!</em></address>
<address ><em> </em></address>
<address ><em>(Ồ-lê, Ồ-lê, Ồ-lế, Ô-lề</em></address>
<address ><em>Ceausescu đâu rồi?</em></address>
<address ><em>Ồ-lê, Ồ-lê, Ồ-lế, Ô-lề</em></address>
<address ><em>Ceausescu hết thời!)</em></address>
Hàng trăm người tràn ngập trụ sở Đảng. Khi ùa vào tòa nhà,
họ tin rằng họ là những người khởi nghĩa và chính họ đã
lật đổ nhà độc tài. Nhưng đó là một đoàn người hỗn
độn, ngẫu nhiên hình thành vì có mặt vào đúng nơi, đúng
lúc. Trong số, có công nhân xí nghiệp, tài xế taxi, thư ký văn
phòng, giáo viên… Một trong những người đầu tiên lọt vào
sảnh trung tâm tòa nhà là một cô phục vụ quày rượu tại
khách sạn du lịch InterContinental gần đó.
Trong văn phòng khổng lồ, nơi Ceausescu từng làm việc, họ
thảo luận hàng giờ đồng hồ nhưng hoàn toàn không có tổ
chức. Không ai trong họ có kinh nghiệm làm việc trong guồng máy
chính quyền, hoặc thuộc phe đối lập. Ai cũng có ý kiến,
nhưng không ai có quyền lực. Giữa tình thế hỗn độn này,
quyền lực lại nằm ở chỗ khác.
Truyền hình giữ một vai trò then chốt trong Cách mạng Rumani,
nhưng không phải các đài phát thanh hay truyền hình quốc tế
đã tạo nên bước chuyển. Vào ngày hỗn loạn đầu tiên, sau
khi Ceausescu bỏ chạy, các studio ghi hình của Đài Truyền hình
Rumani đã bỗng nhiên trở thành trụ sở của chính quyền cách
mạng.
Gelu Voican-Voiculescu, một trong những lãnh đạo đầu tiên thời
kỳ hậu-Ceausescu, cho biết: "Thành công của chúng tôi là
thành công trong việc sử dụng sức mạnh truyền hình." [12]
<strong>Lên Đài</strong>
Từ sáng ngày 22 tháng 12, bất cứ ai ở Bucharest có chút ảnh
hưởng, hoặc nghĩ mình có chút ảnh hưởng, đều ghé đến
trụ sở của Đài Truyền hình Rumani, một tòa nhà bằng
bê-tông xấu xí nằm trên một đại lộ trung tâm thành phố.
Ion Iliescu, được biết tới trong hàng ngũ Đảng Cộng sản như
một đối thủ cẩn trọng của Ceausescu, kể lại rằng khoảng
giữa sáng hôm đó, anh mật vụ Securitate vẫn lẽo đẽo theo
dõi ông trong bao nhiêu năm nay tự nhiên biến mất. Thế là ông
đi thẳng đến Đài Truyền hình.
Tướng Victor Stanculescu, mới được phong chức Bộ trưởng
Quốc phòng sáng hôm đó, thay cho Tướng Milea đã chết, cũng là
người khuyên Ceausescu thoát thân bằng trực thăng, cũng đến
Đài Truyền hình, cùng một số sĩ quan cao cấp khác.
Nhà thơ phản kháng Mircea Dinescu cũng thế. Ông bị quản thúc
tại gia ở Bucharest suốt sáu tháng trước vì dám trả lời
phỏng vấn của tờ báo Pháp <em>Libération</em>. Ông cũng đi
thẳng đến Đài Truyền hình. Đến Đài Truyền hình vô tình
đã trở thành một việc làm tiêu biểu của Cách mạng Rumani.
Ông kể lại: "Sáng thứ Sáu 22 tháng 12, một người hàng xóm
gọi điện báo cho tôi rằng mấy anh mật vụ Securitate có vũ
trang đứng gác trước cửa nhà tôi đã đi rồi, không còn
nữa. Thế là tôi đi ra ngoài, đảo một vòng xem sao. Đúng
vậy, họ đi rồi! Thế là tôi lang thang vào thành phố. Rồi
một đám đông người biểu tình ùa đến với tôi, họ nhấc
bổng tôi lên. Họ đặt tôi đứng trên một chiếc xe bọc sắt
và loan báo với binh lính chung quanh rằng 'Đây là Dinescu! Hãy
đưa ông ấy đến Đài Truyền hình!' Mọi sự diễn ra như
trong một cuốn phim dở về cách mạng."
Diễn viên Nhà hát Quốc gia, Ion Caramitru, một trong những nghệ
sĩ được ưa chuộng nhất trong nước, cũng được chở đến
Đài Truyền hình trên nóc một chiếc xe tăng.
<strong>'Có biết gì đâu'</strong>
Một giờ đồng hồ sau khi Ceausescu tẩu thoát, giữa những hỗn
độn, không biết phải làm gì, ban điều hành Đài Truyền hình
đã cho ngưng phát sóng. Nhưng khoảng 1 giờ chiều, truyền hình
trực tiếp lại được tiếp tục và những người đầu tiên
xuất hiện trên TV là nhà thơ và diễn viên kể trên. Họ mỉm
cười thật rạng rỡ và vui vẻ. Nhà thơ Dinescu công bố:
"Nhà độc tài đã bỏ chạy." Đến cuối ngày thì nhà thơ
này sẽ trở thành một bộ trưởng trong chính phủ mới.
Với hàng triệu người Rumani sống bên ngoài thủ đô Bucharest
thì đó là bản tin đầu tiên họ được nghe về cuộc cách
mạng ở Bucharest. Một trong số là Silviu Brucan, một trí thức
phản kháng, kẻ đối đầu với Ceausescu [lúc đó bị giam lỏng
ở ngoại ô Bucharest] nghe xong bản tin, ông cũng đến Đài
Truyền hình.
Diễn viên Caramitru tâm sự: "Cảm giác giải thoát và phấn
khích sau ngần ấy năm ngộp thở quả thực là hết sức say
mê! Nhưng chúng tôi có biết gì đâu! Làm sao chúng tôi thành
lập được chính phủ bây giờ? Tôi chỉ là diễn viên mà
thôi. Tôi hoàn toàn không có một khái niệm mình sẽ là Tổng
thống hay gì khác." [13]
Nhưng trong số vẫn có những người nắm được bản chất
của quyền lực. Ion Iliescu và những người theo phe ông thấy
ngay cơ hội kiểm soát cuộc cách mạng, và họ đã lập tức
nắm lấy.
<strong>Mới như cũ</strong>
Khi Ion Iliescu đến Đài Truyền hình thì mọi sự đang hỗn
loạn. Ông kể lại: "Ai cũng muốn nói, cũng cho thấy thiện
chí. Nhưng tôi cảm thấy rằng phải tái lập trật tự, vì
thiện chí và cảm xúc thuần túy có thể dẫn đến tình trạng
vô chính phủ."
Ông và một vài quan chức cộng sản bị Ceausescu đối xử tệ
không thăng chức trước đó, cùng một số đông các tướng
lĩnh và một vài trí thức phản kháng đã thành lập chính
quyền từ những mảnh đổ nát còn sót lại của nền độc
tài Ceausescu.
Cũng vì vậy, một giả thuyết được lan truyền rộng rãi
rằng: có một âm mưu tiếm quyền được tính toán kỹ lưỡng.
Giả thuyết này được người dân Rumani và các nơi khác tin là
thật.
Sự xuất hiện của quá nhiều người cộng sản cũ, chưa hề
thay da đổi thịt, trong chính quyền mới, và sự khó khăn của
quá trình dân chủ hóa sau đó càng làm cho giả thuyết vừa kể
trên nghe đáng tin hơn.
Thực ra, không có chứng cớ hay tài liệu gì khẳng định giả
thuyết kia là đúng. Giả thuyết cũng tự mâu thuẫn, một mặt
công nhận tình hình hỗn loạn không thể dự đoán khi quần
chúng nổi dậy và nhà độc tài bỏ chạy, một mặt lại nói
tới âm mưu được tính toán cẩn thận hàng tháng trước. Rõ
ràng mặt này phủ nhận mặt kia, khiến kết luận về một âm
mưu lật đổ có từ trước trở nên khó tin.
<strong>Không thể và có thể</strong>
Nhưng vẫn có nhân vật, như Tướng Nicolae Militaru, người trở
thành Bộ trưởng Quốc phòng trong chính quyền mới, khẳng
định là đã có một kế hoạch từ trước.
Ông nói kế hoạch lật đổ Ceausescu dự tính sẽ diễn ra vào
tháng 2 năm 1990. Ceausescu sẽ bị bắt giam khi đang ở ngoài
Bucharest và sẽ bị vô hiệu hóa bằng súng bắn thuốc mê, lúc
đó quân đội và lực lượng cách mạng nòng cốt sẽ tuyên
bố đảo chính. Tuy nhiên, súng bắn thuốc mê sẽ chỉ được
chuyển đến vào giữa tháng 1, 1990, vì thế, cuộc cách mạng
vừa rồi đã đi trước cuộc đảo chính dự định. Chính phủ
mới dự định sẽ được đặt tên là Mặt trận Cứu nguy Tổ
quốc và Ion Iliescu sẽ là người đứng đầu.
Tuy nhiên, Ion Iliescu và các thành viên hàng đầu của chính
quyền hậu-Ceausescu đã bác bỏ ý kiến về âm mưu kể trên.
Iliescu nói: "Nhiều người đã bàn về việc cần làm trong
tương lai, về cách để thoát khỏi thảm trạng hiện nay. Tôi
cũng có nói chuyện với giới quân sự. Nhưng liệu họ có dám
hành động để loại bỏ chế độ Ceausescu không? Có kế
hoạch, cũng phải có điều kiện thuận tiện cho kế hoạch
thành công. Chúng tôi bàn bạc xem có thể làm gì, nhưng… mọi
sự đã rõ – từ những người ở trong quân đội hay các tập
thể khác – rằng không thể làm được bất cứ điều gì!"
[14]
Khi Iliescu nói chuyện trên TV chiều thứ Sáu 22 tháng 12, ông tỏ
ra là một nhân vật có uy quyền, ông hứa sẽ đưa kẻ bấy
lâu đầy đọa người dân Rumani ra 'xét xử trước công
chúng.' Ông cũng nói nhiệm vụ trước mắt là tái lập trật
tự, vì vào lúc đó, chưa ai biết chắc liệu Ceausescu có phản
pháo hay không. Rồi ông kêu gọi 'mọi người dân có trách
nhiệm' đứng ra thành lập các Ủy ban Cứu nguy Tổ quốc.
Đến 6 giờ tối cùng ngày, quân đội xem như đã hoàn thành
việc đưa Iliescu lên làm người đứng đầu chính quyền mới,
một chính quyền còn chao đảo, yếu ớt, ra đời trong bất
định và hỗn độn, nhưng có một nhiệm vụ cấp bách bậc
nhấc: Dập tắt nguy cơ một cuộc nội chiến.
<strong>Khủng bố di động</strong>
Súng đã nổ lúc 7 giờ tối. Các nhóm nhỏ sĩ quan mật vụ
Securitate trung thành với Ceausescu bắt đầu nổ súng bừa bãi
vào đám đông trên đường phố đang ăn mừng cách mạng. Các
cuộc nổ súng đã diễn ra nghiêm trọng trong một ngày hai đêm,
rồi thưa thớt hơn một ngày sau đó.
Thật khó xác định ai bắn vào ai và vì sao. Hầu hết các vụ
bạo động diễn ra gần như vô cớ và tùy tiện. Chẳng hạn
như vụ bắn phá Thư viện Quốc gia, với kiến trúc
tân-cổ-điển rất đẹp, trong lúc Thư viện không có một ai.
Rút cuộc, chỉ có hàng trăm pho sách quý hiếm bị tiêu hủy.
Mật vụ Securitate hoạt động chiếu theo công lệnh có mã số
2600, vốn quy định cách chiến đấu trong tình huống có ngoại
xâm hoặc có nổi dậy nghiêm trọng. Không rõ ai đã kích hoạt
lệnh này, vì những người cao cấp nhất của Securitate, gồm
cả Tướng Vlad, đều đã bỏ qua hàng ngũ cách mạng. Chiến
thuật được dùng không nhắm mục tiêu quân sự, mà được
thiết kế để khủng bố, làm dân chúng sợ bao nhiêu tốt bấy
nhiêu.
Trước tình thế này, quân đội cũng không biết đáp trả ra
sao. Phần lớn binh lính vừa nhập ngũ, chưa được huấn luyện
kỹ, cũng chưa từng bắn phát súng sát thương nào. Phân biệt
đâu là bạn đâu là thù thật khó, nhất là khi có hàng ngàn
thường dân được binh lính giao vũ khí lấy từ các trại
lính.
Những mật vụ "khủng bố" lại hay mặc thường phục hoặc
ngụy trang thành lính. Họ chia thành từng toán nhỏ, đi trong
các đường ngầm và cống rãnh để di chuyển quanh Bucharest, sau
đó chui lên, tấn công các đơn vị quân đội hay mục tiêu dân
sự rồi đột ngột lặn mất.
<strong>Tấn công Đài Truyền hình</strong>
9 giờ tối, thứ Sáu 22 tháng 12, họ tấn công Đài Truyền
hình, nhưng dường như không để chiếm đóng. Lúc này, Đài
Truyền hình đã được nhiều xe tăng bao quanh để bảo vệ.
Lực lượng bảo vệ cũng là tân binh, chỉ được huấn luyện
trong vòng chưa đầy hai tháng và lại mặc áo giáp hạng nặng,
phù hợp với chiến trường lớn hơn là để chống du kích
chiến trên đường phố. Cuộc đọ súng nổ ra trong khoảng
một tiếng. Có 62 người chết, phần lớn là thường dân mắc
kẹt giữa hai làn đạn. Đài Truyền hình còn bị tấn công vài
lần nữa trong mấy ngày kế tiếp. Tuy vậy, tin đồn lại lan ra
rằng hàng ngàn người đã chết và Bucharest đã tắm máu, giao
tranh diễn ra dữ dội.
Trên toàn cõi Rumani, số người chết chính xác là 1.104 người,
trong số có 493 chết tại Bucharest và một phần ba là những tay
mật vụ "khủng bố". Có 3.352 người bị thương, 2.000 trong
số là ở Bucharest. Sự kiện riêng rẽ tệ hại nhất là một
vụ quân mình bắn quân ta. Sáng sớm ngày thứ Bảy 23 tháng 12,
binh lính canh gác phi trường Otopeni của Bucharest đã vô tình
nổ súng vào xe chở lực lượng tiếp viện đến bổ sung quân
số cho họ.
Theo lời kể của Valentin Gabrielescu, chủ tịch cuộc điều tra
của Thượng viện về các vụ giao tranh trong thời gian cách
mạng, thì phần lớn người chết là "thường dân vô tội,
bị kẹt giữa làn đạn của một bên là lính mới đang hoảng
loạn, và một bên là thường dân nã súng vào bọn khủng bố.
Cùng với quân đội và công an, hàng ngàn thường dân cũng
được vũ trang, họ lại bị áp lực vì tin đồn thất thiệt
và những mối nguy tưởng tượng… người này cứ thế bắn
vào người kia. Thật hỗn loạn." [15]
<strong>Cuộc tẩu thoát bi hài</strong>
Cuộc tẩu thoát của Ceausescu phải nói là vừa bi vừa hài. Xế
chiều hôm đó thì cặp vợ chồng sẽ bị bỏ rơi, không nơi
nương tựa và bị bắt. Nhưng trước hết, hãy trở lại với
cuộc tháo chạy bằng trực thăng vào ngày thứ Sáu 22 tháng 12.
Sau khi thoát nạn trong gang tấc khi bay khỏi nóc nhà trụ sở
Đảng, họ tiếp tục bay trong 20 phút đến Snagov, nơi hai ông
bà có căn dinh thự 42 phòng, nhưng cũng không ở đây lâu.
Ceausescu gọi một loạt cuộc điện thoại nói chuyện với các
bí thư tỉnh ủy xem còn nơi nào sẵn sàng cho ông đến lánh
nạn không. Hai ông bà không tính đến chuyện trốn ra nước
ngoài. Ceausescu cau mày khi được báo cáo cách mạng đã lan ra
khắp nơi.
Họ lên căn phòng trên tầng một, lục tung tủ rả, đổ mọi
thứ từ ngăn kéo ra, lật ngược nệm giường, rồi dồn mọi
thứ vào những túi màu xanh, kể cả hai ổ bánh mì. Sau 15 phút,
khoảng 1 giờ 20 chiều, họ vội vã chạy trở lại trực thăng
đang chờ. Họ cho hai hành khách bất đắc dĩ là Thủ tướng
Bobu và Phó Thủ tướng Manescu rời đoàn để đi bằng xe, tự
lo cho bản thân. Trước khi đi, Manescu [em vợ Ceausescu] đã quỳ
xuống, hôn tay Chủ tịch.
<strong>Bi hài trên không</strong>
Giờ thì vợ chồng Ceausescu chỉ còn có hai người cận vệ đi
theo, Trung úy Florian Rat và Marian Rusu. Viên phi công thì nãy giờ
nóng lòng muốn bỏ mặc Chủ tịch và bầu đoàn của ông,
nhưng hai cận vệ cứ chĩa súng vào anh, bảo anh phải làm
những gì Chủ tịch yêu cầu.
Phi công Malutan kể: "Khi đã vào chỗ trên trực thăng, Ceausescu
hỏi tôi 'Anh ở phe nào? Ta đi đâu đây?' Tôi đáp: 'Ông
bảo đi đâu thì đi đó!' Chúng tôi cất cánh lúc 1 giờ 30
chiều. Hai cận vệ rất căng thẳng. Họ cứ chĩa súng ngắn
tự động vào tôi. Trong khi đó thì qua tai nghe, tôi nghe tiếng
chỉ huy của mình nói rằng 'Vasile, nhớ nghe radio. Cách mạng
đang diễn ra!' Ngay sau đó, Ceausescu ra lệnh cho tôi cắt đứt
liên lạc radio với căn cứ. Tôi rất muốn thuyết phục ông ta
cho tôi hạ cánh… nhưng tôi có một mình, lại bị cắt đứt
liên lạc với chung quanh." [16]
Phi công được lệnh bay đi Pitesti ở tây nam Rumani. Anh cố tình
bay lên cao "để ra-đa phát hiện ra chúng tôi". Nhưng một
trong hai cận vệ đoán được ý đồ của anh nên hỏi:
"Vasile! Anh làm quái gì thế?" Phi công quay qua nói với
Ceausescu: "Chúng ta bị ra-đa phát hiện rồi!" Vợ chồng
Ceausescu rất hốt hoảng. Ceausescu la to: "Bay xuống! Hạ cánh
gần đường lộ!"
Phi công cho trực thăng hạ cánh trên một cánh đồng cách Titu 4
km, ngay bên ngoài làng Salcuta. Lúc đó là 1 giờ 45 chiều.
<strong>Bi hài trên cạn</strong>
Cận vệ Marian Rusu ngoắc hai chiếc xe hơi đi ngang. Vợ chồng
Ceausescu và cận vệ Florian Rat lên một xe. Còn Rusu, cận vệ
riêng của Elena trong nhiều năm, lên chiếc xe còn lại. Rushu
hứa sẽ bám theo họ ngay phía sau. Nhưng, Rusu đã bỏ rơi họ
ngay sau đó.
Chiếc xe vợ chồng Ceausescu ngồi là chiếc Dacia màu đỏ do Bác
sĩ Nicolae Deca lái. Ông bác sĩ lập tức nhận ra ai đang ngồi
trong xe mình, và ông tìm cách tránh xa các vị khách bất đắc
dĩ này càng sớm càng tốt. Ông nói xe hết xăng. Dĩ nhiên là
nói dối, nhưng lại nghe rất có lý trong tình hình khan hiếm ở
Rumani lúc bấy giờ.
Cận vệ Rat lại bắt một tài xế khác chở, đó là Nicolae
Petrisor, 25 tuổi, khi anh đang ở trước cửa nhà mình. Ceausescu
bảo anh lái xe đến Targoviste, nơi có một nhà máy kiểu mẫu
– xây chỉ đề làm màu, lấy tiếng – mà ông đã từng ghé
thăm vài lần cùng quan khách nước ngoài. Người ở đó là
những công nhân được đặc biệt ưu đãi, là những người
cộng sản trung thành, chắc chắn họ sẽ đón tiếp ông bà,
Ceausescu nói với Elena như thế, nhưng bà vẫn tỏ vẻ nghi
ngại.
Khi họ đến Targoviste, thì oái oăm thay, thị trấn này cũng
đang tưng bừng ăn mừng tin cách mạng nổ ra.
Họ bỏ cận vệ Rat bên ngoài thị trấn. Sợ bị nhận diện,
hai vợ chồng cứ phải cúi đầu, giấu mặt. Petriso được
lệnh lái xe đến một đồn điền mà hai ông bà đã thăm
viếng nhiều lần. Giám đốc đồn điền, Victor Seinescu, cho họ
vào.
Nhưng đến khoảng 2 giờ 45 chiều, Seinescu lại gọi dân quân
địa phương và báo cho họ biết lai lịch của hai vị khách.
Vợ chồng Ceausescu được hai dân quân mặc đồng phục dẫn
đi. Nhưng phải đến ba giờ sau đó, họ mới được giao nộp
cho quân đội, dù trại lính chỉ cách đó 450 mét.
Cũng như rất nhiều những sĩ quan cao cấp chiều hôm đó,
Seinescu phải quyết định mình theo phe nào. Cuối cùng thì ông
quyết định giao vợ chồng Ceausescu cho quân đội. Khoảng gần
6 giờ tối, họ được đưa tới trại lính tại Targoviste, nơi
đóng quân của một đơn vị pháo phòng không.
<strong>Chỗ ở cuối cùng</strong>
Thật khó đưa hai người đến trại lính mà không bị ai phát
hiện. Vì vậy, vợ chồng Ceausescu được đưa lên một xe bọc
sắt để tránh ánh mắt của công chúng, và xe phải đi đường
vòng tới trại lính. Chuyến đi mất khoảng năm phút.
Đến nơi, ông bà được đưa đến nơi trú ngụ cuối cùng.
Một văn phòng được biến thành hai khu riêng, cách nhau một
dãy bàn. Hai chiếc giường lính đặt trong góc phòng, có chăn
nhưng không có khăn trải. Một lò sưởi lớn bằng gốm nằm
ở góc phòng còn lại, cạnh đó là bồn rửa có vòi nước
lạnh.
Khu vực tầng trệt này của trại lính được cách ly với mọi
người, chỉ trừ một vài sĩ quan và hạ sĩ quan được chọn
lọc đặc biệt. Thiếu tá Ion Secu là người có mặt với hai
vợ chồng trong hai ngày rưỡi cuối cùng sắp tới của họ.
Thoạt đầu, Secu cho biết: "Ceausescu cư xử như ông vẫn đang
là Tổng Tư lệnh tối cao. Câu đầu tiên ông nói là 'Tình
hình thế nào rồi? Báo cáo tôi nghe!' Tôi đáp rằng 'Chúng
tôi ở đây là để bảo vệ ông khỏi quần chúng. Nhưng chúng
tôi phải tuân lệnh những người cầm quyền tại Bucharest!'
Câu đó làm ông nổi nóng, châm ngòi cho một chuỗi những lời
nguyền rủa bọn phản bội đã chủ mưu chống lại ông. Phải
một lúc sau ông mới hiểu ra thực trạng là mình đang bị giam
giữ." Tâm trạng của ông biến động, lúc thì im lặng,
tuyệt vọng, lúc thì kích động la lối, nguyền rủa bọn
'phản bội'.
Người chỉ huy, Trung tá Mares, lo lắng cho an ninh của ông trên
hết. Lúc đó trong căn cứ có 500 binh sĩ và 40 nhân viên dân
sự. Ai biết được sự có mặt của Ceausescu đều bị hạn
chế rời khỏi căn cứ.
<strong>Một triệu đô và nạt nộ </strong>
Thỉnh thoảng, Ceausescu cũng dở trò dụ dỗ người khác. Một
trong những người canh giữ ông 24/24 kể lại rằng: "Ông
đến gần tôi… chìa tay ra cho tôi, nói rằng 'Tôi sẽ cho
cậu một triệu đô Mỹ, và bất cứ cấp bậc nào trong quân
đội mà cậu thích, nếu cậu giúp đưa chúng tôi ra khỏi
đây!' Nhưng tôi không tin ông ấy nói thật lòng. Tôi nghĩ
thầm, chưa chắc đã được triệu đô, mà có khi lại ăn ngay
một viên đạn vào gáy không chừng. Nên tôi nói với ông
'Không được đâu!'"
Với Elena thì đó là ba ngày bà càm ràm không ngừng. Người
canh gác bà kể lại: "Bà chê hết cái này đến cái khác! Bà
ấy sợ, nhưng lúc nào cũng giận dữ, cơn giận của bà cũng
thật đáng sợ. Ông Ceausescu bị tiểu đường nên phải đi vệ
sinh nhiều lần, mà nhà vệ sinh cuối hành lang thì lại bốc
mùi hôi thối. Bà dứt khoát không chịu dùng nhà vệ sinh kia!
Thế là chúng tôi phải đưa cho bà một cái bô để đi trong
phòng. Lúc nào tôi nói điều gì với ông thì bà đều nạt nộ
rằng 'Anh dám ăn nói với vị Tổng Tư lệnh như thế
à?!'"
Đêm đầu tiên hôm đó, theo lời Secu kể lại, họ ngủ chung
một chiếc giường đơn, họ co cụm lại, hai người già giang
tay ôm lấy nhau. Secu cho biết: "Họ nói thì thầm, nhưng dù
đang ôm nhau họ vẫn cứ càm ràm cãi qua cãi lại. Có lúc
Ceausescu nói 'Nếu bà nói tôi biết sớm mấy chuyện bà biết,
thì tôi đã xử thằng Iliescu đó rồi! Tôi đã cho nó đi đời
mùa hè vừa rồi. Nhưng bà đâu có cho tôi biết!' Bà thì cũng
có lúc cự lại ông rằng: 'Tất cả là lỗi tại ông. Đáng
lẽ mình không nên đến đây ngay từ đầu. Tại ông hết!'"
<strong>Ăn sĩ quan, mặc ngụy trang</strong>
Họ không chịu ăn bất cứ thứ gì, ngoại trừ bánh mì và
táo, và chỉ uống nước trà không đường. Thức ăn được
đưa đến cho họ từ nhà ăn của các sĩ quan, nhưng họ không
đụng đến, dường như sợ thức ăn có thuốc độc.
Buổi sáng đầu tiên hôm sau, các sĩ quan cho họ mặc quần áo
lính, để nếu trại lính có bị mật vụ Securitate trung thành
với ông bà tấn công thì chúng cũng khó tìm ra hai ông bà. Họ
yêu cầu Ceausescu cởi áo choàng sẫm màu và mũ lông để mặc
quần áo lính. Elena không chịu thay quần áo. Lính gác phải
dùng sức để lột chiếc áo choàng cổ lông thú trên người
bà, rồi choàng cho bà chiếc áo khoác quân đội mùa đông và
chụp lên đầu bà chiếc mũ lính.
<strong>Dụ dỗ cuối cùng, súng nổ đêm Giáng sinh</strong>
Đêm đó, Ceausescu một lần nữa tìm cách dụ dỗ người khác
để thoát thân.
Theo lời kể của Thiếu tá Secu: "Ông thấy tôi lơ mơ ngủ
gật. Bà Elena thì ở trên giường nhưng mắt dõi theo mọi thứ,
bà hoàn toàn tỉnh táo và chăm chú. Ông nói với tôi 'Anh mệt
phải không? Mệt là đúng rồi!' Rồi ông hỏi thăm gia đình
tôi. Tôi bảo tôi có vợ và một con, hiện sống trong một căn
hộ nhỏ. Ông nói 'Khó đấy! Anh xứng đáng được hưởng
nhiều hơn thế. Tôi bảo này! Tôi có thể cho anh một căn biệt
thự ở Kieseleff [một quận nhà giàu, thời thượng ở
Bucharest]. Biệt thự có bảy hoặc tám phòng, nhiều hơn nếu anh
muốn. Và một nhà để xe, chiếc xe trong đó cũng không nhất
thiết phải là chiếc Dacia xoàng xĩnh!' … Tôi không nói gì
và ông lại tiếp tục thuyết phục 'Anh không nên hy sinh cả
đời mà chẳng được cái gì! Nếu anh đưa tôi ra khỏi đây
và đến Đài Truyền hình để tôi nói chuyện với nhân dân
thì tôi thấy là tôi có thể cho anh một triệu, không, hai
triệu đô-la!'" [17]
Vào Đêm Vọng Giáng sinh, 24 tháng 12, lực lượng mật vụ
Securitate cuối cùng cũng tìm ra chỗ giam giữ vợ chồng Ceausescu
và dàn quân ngay trước trại lính. Vừa quá nửa đêm, họ nổ
súng, nhưng cuối cùng đã bị lực lượng quân đội đẩy lui.
Trước đó một giờ, vợ chồng Ceausescu đã phải mặc áo
choàng kín, đưa vội vã vào xe bọc sắt đặt trong một khu
vực có che chắn, và được yêu cầu nằm úp mặt xuống sàn
xe. Họ đã ở đó suốt năm giờ, đến khi giao tranh kết thúc.
Một lần nữa họ được đưa trở lại căn phòng của mình
trong trại. Và đó là nơi ở cuối cùng, trong đêm cuối cùng
đời họ.
<strong>Làm thế nào để giết Ceausescu?</strong>
Chính quyền mới cần phải khẳng định quyền hành của mình.
Vào chiều 24 tháng 12, các cuộc giao tranh tại Bucharest và các
thành phố lớn như Siiu và Brasov đã bớt nghiêm trọng, nhưng
các vụ nổ súng lẻ tẻ vẫn diễn ra và số thương vong vẫn
tăng. Những người chủ trương ôn hòa trong hàng ngũ cách mạng
rất không thích cái tên Mặt trận Cứu nguy Tổ quốc, vì nghe
rất 'Stalin-nít'. Nhưng Iliescu và những người Cộng sản
thâm niên có mặt trong chính quyền mới thì lại nghĩ nó gợi
lên tinh thần ái quốc.
Khoảng 5 giờ chiều, họ họp nhau lại để quyết định số
phận của Ceausescu.
Đó là một cuộc họp nặng nề, nóng nảy và cay cú. Họ chần
chừ đã hai ngày qua. Giờ đây, phe quân đội muốn xử tử
Ceausescu ngay lập tức, vì như thế sẽ lập tức chấm dứt
mọi giao tranh, Ceausescu chết thì sẽ không còn điểm chung nào
nữa, không ai còn lý do nào để chiến đấu nữa.
Iliescu lúc đầu lưỡng lự, ông không muốn tay mình vấy máu.
Nhưng khi Bộ trưởng Quốc phòng mới Militaru mỉa mai nặng lời
rằng: "Vâng! Đúng rồi! Đó sẽ là một khởi đầu tệ hại
cho triều đại của ông chứ gì?!", thì Iliescu giận dữ đáp
lại: "Ý anh là gì, triều đại của tôi à? Làm gì có triều
đại nào ở đây!"
Một vài người cho rằng việc vội vã dựng lên phiên tòa dã
chiến, không có chứng cớ hẳn hoi, sẽ khiến quốc tế chỉ
trích. Nhưng các tướng lĩnh quân đội đã quyết tâm, không
nhân nhượng. Brucan ủng hộ họ, nói rằng đất nước Rumani
cần được bảo đảm rằng chế độ độc tài Ceausescu đã
chết, đã chấm dứt, và không có cách nào hay hơn là 'cho
quần chúng thấy xác chết của Chủ tịch'.
Iliescu cuối cùng bị thuyết phục. Ông nói: "Đúng ra là nên
có một phiên xét xử đúng quy trình và trưng ra được mọi
chứng cớ cần thiết. Nhưng tình hình không cho phép. Vậy hãy
tiến hành xét xử vào ngày mai!"
Bản án được quyết định bởi một số ít người sau cuộc
họp vừa kể và cũng chẳng có gì được lưu lại trên văn
bản. Chỉ biết rằng Iliescu, Brucan, Militaru, Voican-Voiculescu và
Stanculescu tất cả đều quyết định dùng đội xử bắn ngay
sau phiên xét xử. [18] [Xem chi tiết vụ xét xử trong "Phần 2:
Xử Ceausescu" - ND]
<strong>Phản ứng</strong>
Dường như không có bất cứ lời phản đối nào, ngoại trừ
nhà thơ Anna Blandiana bày tỏ thái độ bất đồng. Trong những
giờ đầu tiên đầy phấn khích của cách mạng, bà được bổ
nhiệm vào một vị trí trong Mặt trận để chứng tỏ đó là
'chính quyền của hiền tài'. Nhưng bà không hề được
thông báo về quyết định tử hình Ceausescu, và bà kinh hãi
trước quyết định này. Bà từ chức ngay sau vụ xử bắn. Đó
là vết rạn nứt đầu tiên trong một chuỗi những rạn nứt
công khai diễn ra sau đó trong hàng ngũ chính quyền mới.
Một trong những tiếng nói ít ỏi từ nước ngoài phản đối
cuộc hành hình là của Eduard Shevardnadze, ngoại trưởng Liên
Xô. Ông nói ông hiểu tình hình khó khăn như thế nào, 'nhưng
việc kia làm cho người ta thấy đắng cả miệng!'
Nhiều người Rumani tin rằng chính Liên Xô đã kích động và
tham gia vào cuộc đảo chính lật đổ nhà độc tài. Chứng
cớ, với họ, là sự có mặt của <em>chính khách hậu
trường</em> Silviu Brucan ở Moscow. Nhưng đó không thể xem là
chứng cớ. Brucan thường xuyên đến Moscow để gặp gỡ các
mối quan hệ và nhờ người Nga can thiệp, nhưng họ đều từ
chối. Chính ông cũng phủ nhận một âm mưu như vậy. Ông nói:
"Tình hình ở Rumani đơn giản là không thể làm được gì.
Chúng tôi chỉ biết than phiền với nhau và mong ông ấy chết
cho xong. Cả nước cũng mong ông ấy chết cho xong. Nhưng chúng
tôi đã không thể làm gì hết." [19]
Gorbachev đã ra lệnh rằng Liên Xô sẽ không can thiệp trực
tiếp vào Rumani, và thực tế cho thấy lệnh của ông đã
được tuân thủ. Một trong những cố vấn đối ngoại chủ
chốt của Gorbachev, ông Valentin Falin, cho biết: "Chúng tôi
biết sẽ có chuyện xảy ra ở đó. Chúng tôi biết sẽ có nạn
nhân… đó là điều gần như tất yếu sẽ xảy ra vì chế
độ tại đây không chỉ thối nát mà còn không khoan nhượng!
Nhưng ngay cả như thế chúng tôi cũng không thể dự đoán
được vụ đổ máu như đã diễn ra. Rumani không còn đường
thoát nào khác. Vì vậy chúng tôi chỉ biết… quan sát mà
thôi." [20]
<strong>Nghịch lý siêu cường</strong>
Đoạn kết ở Bucharest đã diễn ra với nhiều nghịch lý. Vào
lúc các cuộc đụng độ lên cao điểm, người Mỹ lo ngại
rằng bạo động có thể lan rộng trên bán đảo Balkans.
Lawrence Eagleburger, Phụ tá Ngoại trưởng Mỹ, nói với Ngoại
trưởng James Baker rằng ông lo ngại người Rumani sẽ chĩa súng
bắn vào sắc dân Hungary sinh sống tại đây, và không biết
liệu Liên Xô có can thiệp để ngăn ngừa việc này không. Mỹ
chủ trương chống Học thuyết Brezhnev [cho phép Liên Xô can
thiệp quân sự để bảo vệ CNXH tại Đông Âu] nhưng trong
trường hợp này thì không nên chống!.
Ngày 24 tháng 12, Ngoại trưởng Mỹ Baker chính thức đề nghị
rằng: "Liên Xô có lợi ích và khả năng để can thiệp, ngăn
chặn đổ máu." Ông nói Mỹ sẽ không can thiệp "nếu Khối
Warsaw cảm thấy cần thiết phải can thiệp" vào Rumani. Thời
điểm này là gần 10 năm kể từ ngày Liên Xô xua quân xâm lăng
Afghanistan, và lời đề nghị vừa kể của một Ngoại trưởng
Mỹ quả thực là một đề nghị rất bất thường.
Ngoại trưởng Mỹ yêu cầu Đại sứ Mỹ tại Moscow, Jack
Matlock, đánh tiếng với lãnh đạo Xô Viết, nhưng các vị này
chỉ cười đáp lại. Ngoại trưởng Liên Xô Shevardnadze nói ý
tưởng này không phải là nham hiểm, "mà là cực kỳ ngu
xuẩn". Ông "dứt khoát chống lại" bất cứ sự can thiệp
nào từ bên ngoài. Cách mạng Rumani là "việc riêng của
họ". Bất cứ can thiệp nào của Liên Xô cũng sẽ "biến
Ceausescu thành ông thánh tử đạo". Đó là chưa kể mọi giao
tranh đều chấm dứt sau khi ông bị hành quyết.
Cuối ngày 24 tháng 12, Đại sứ Matlock đã có một cuộc họp
không vui với một quan chức của Shevardnadze, Ivan Aboimov, khi ông
này lập đi lập lại rằng Liên Xô sẽ không can thiệp. Ông
cũng chỉ ra rằng người Mỹ, mới vài tuần trước đó, đã
đưa quân vào Panama để lật đổ nhà độc tài thất sủng
Manuel Noriega, người đã đối xử hung bạo với dân chúng và
tham gia đường dây buôn ma túy, nhập lậu heroin vào Mỹ. Aboinov
nói: "Chúng tôi muốn để dành kiểu can thiệp đó cho các
vị! Các vị nhắc đến Học thuyết Brezhnev phải không? Thế
thì chúng tôi xin tặng các vị Học thuyết Brezhnev làm quà!"
[21]
<h2>GHI CHÚ CỦA TÁC GIẢ</h2>
1. Theo <em>Scinteia</em>, Bucharest, 22 tháng 11, 1989
2. Về Mục sư Laszlo Tokes, xem Tokes <em>With God, for the People</em>
(NXB Crossways Books, New York, 1992); Petru Dugulescy, <em>Ei mi-au,
programat moartea</em> (NXB Ecclesia, Timisoara, 1991); Marius Mioc, <em>The
Anticommunist Romanian Revolution of 1989</em> (NXB Editura Marineasa,
Timisoara, 2002) và Siani-Davies, <em>The Romanian Revolution of December
1989</em>
3. Laszlo Tokes, tr. 148-57
4. Văn bản ghi chép một phần cuộc họp được xuất bản trên
tờ <em>Romania Libera</em>, 1 tháng 2, 1990. Văn bản ghi chép đầy
đủ có thể tìm thấy tại Văn khố Lịch sử Trung ương Quốc
gia (National Central Historical Archive), Bucharest, 70/89.2.33
5. Nhân vật thuật lại với tác giả, tại Bucharest, tháng 10,
2007
6. Trích từ các cuộc trò chuyện giữa tác giả và người tham
gia gồm Gheorghe Peletrescym Andrei Oisteanu, Bucharest, tháng 12, 1989.
Theo lời thuật của Pael Campeanu, Marius Mioc, và Phóng viên Romulus
Cristea của tờ <em>Romania Libera</em>. Xem thêm: Simpson, <em>The
Darkness Crumbles</em>, tr. 302-10. Ruxandra Cesereany, <em>December 1989,
Deconstructia unei revolutii </em>(Polirom, Iasi, 2004) tr. 98-103
7. Pavel Campeanu, 'The Revolt of the Romanians', <em>New York Review of
Books</em>, 1 tháng 2, 1990
8. Victor Stanculescu, 'Nu Va Die Mila, au 2 miliarde lei in cont'
<em>Jurnalul National</em>, Bucharest, 22 tháng 11, 1990
9. Nhân vật thuật lại với tác giả, tại Bucharest, tháng 10,
2007.
10. Xem Stanculescu 'Nu Va Fie Mila' và Siani-Davies, <em>Romanian
Revolution</em>, Tr. 193.
11. Trả lời phỏng vấn trên tờ <em>Romania Libera</em>, 14 tháng
1, 1990
12. Trích từ Siani-Davies, Romanian Revolution, tr. 213
13. Dinescu tại cuộc họp báo ở đài phát thanh, 26 tháng 12,
1989, và trong tập tài liệu Cold War, LHCMA box 13, và Caramitru
trích trong Pryce-Jones, tr. 284
14. Phỏng vấn của Đài Châu Âu Tự do, 31 tháng 12, 1989, và Ion
Iliescu, <em>Revolutia Traita</em> (Redactia, Bucharest, 1995), tr. 96
15. Trích trong Siani-Davies, <em>Romanian Revolution</em>, tr. 237
16. Phỏng vấn Lalutan trên <em>Romania Libera</em>, 14 tháng 1, 1990
17. <em>Romania Libera</em>, 14 tháng 1, 1990
18. Brucan trả lời phỏng vấn của tác giả; Stanculescu, 'Nu Va
Fie Mila'; Militaru, trả lời phỏng vấn của BBC với John
Simpson, 12 tháng 1, 1990
19. Brucan trích từ Sinai-Davies, <em>Romanian Revolution</em>, tr. 286,
và từ S. Brucan The Wasted Generation: Memoirs of the Romanian Journey
from Capitalism to Socialism and Back (Westview, New York, 1993), tr. 293-6
20. GF, Falin báo cáo về Rumani
21. APRF Diplomaticecheski vestnik 1995-91, Moscow, tr. 74-9, doc 149
_____________________
* Giáo hội có giám mục cai quản giáo hạt, mục sư cai
quản giáo xứ, mục sư được kết hôn.[ND]
** Theo <em>Kinh thánh Cựu ước & Tân ước</em>, <em>Lời
Chúa cho Mọi người, </em>Nhóm Phiên dịch các Giờ Kinh Phụng
vụ, NXB Tôn giáo, Hà Nội, 2006, tr. 1458.[ND]
*** Laszlo Tokes về sau trở thành giám mục và một trong
những vị lãnh đạo Giáo hội Cải cách Hungary tại Rumani
[Sebestyen]
Bản tiếng Việt 2013 © Phan Trinh & pro&contra
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130305/victor-sybestyen-lam-the-nao-de-giet-mot-dong-chi-phan-i-cach-mang-rumani-1989),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét