Tôi chỉ là một họa sĩ, lại thêm nữa, là một họa sĩ Việt
Kiều. Tôi không dám nghĩ đến những điều lớn lao cho nước
Việt Nam, vì chỉ có những người trong nước mới làm được
những việc đó. Tôi chỉ dám nghĩ đến những điều nhỏ, như
tự do làm nghệ thuật.
Gần ba mươi năm trước, khi tôi lần đầu về nước (khi đó
tôi là một kĩ sư về máy tạo nhịp tim mà một số quý vị
lãnh đạo đang sử dụng), tôi có dịp gặp họa sĩ Đỗ Quang
Em. Tôi hỏi, là một hoa sĩ anh ước gì. Tôi nghĩ anh sẽ trả
lời, anh ước đóng góp cho ngành mỹ thuật thế giới, là
người sáng lập ra môn phái này nọ. Nhưng không, câu trả lời
của anh thật đơn giản. "<em>Xin cho tôi được bình yên làm
một họa sĩ.</em>"
Từ đó đến nay, tất nhiên ta không thể phủ nhận là vườn
mỹ thuật đã dễ thở hơn, và đơm nhiều hoa hơn.
Nhưng đó chỉ là ngoài mặt. Năm ngoái khi tôi xin triển lãm
lần đầu trong nước thì tôi mới biết vẫn còn những bức
tường kiên cố giam cầm không khí nghệ thuật, trói chặt bông
hoa sáng tạo.
Lần đầu là tại TPHCM. Khi gallery đại diện cho tôi nạp đơn
xin triển lãm, "họ" trả lời một cách vỏn vẹn, "Không
được." Họ chỉ gọi điện thoại, không nêu lý do. Họ
chẳng thèm ra văn bản hay họ ngại ra văn bản. Ai là người
quyết định cũng không tài nào biết được, không khác gì
trong truyện của Kafka.
Lần sau đó, do một số anh em khuyến khích, tôi lại mang tranh
ra Hà Nội. Qua thư, họ quay tôi khá kỹ, hỏi tôi từng bức
tranh có ngụ ý gì. Tôi thẳng thắn trả lời. Kể cả về hai
bức tranh mang tên <em>Trận Cuồn Phong</em> và <em>Nỗi Tủi
Nhục</em>. Tôi nói các bức tranh đó diễn tả sức mạnh của
đồng tiền. Sau đó họ phán quyết loại bỏ 4 bức tranh, trong
đó có <em>Trận Cuồn Phong</em> và <em>Nỗi Tủi Nhục</em>, và
cho phép 11 bức. Họ còn tự tiện sửa đề tựa của một bức
tranh của tôi - bức nói về Từ Hải bị giết khi về hàng
triều đình nên tựa đề là <em>Sa Cơ</em>. Họ sửa lại thành
<em>Kiều Thương Từ Hải</em>. Vì tôi không đối thoại trực
tiếp với họ nên chỉ nghe nói lại là họ bảo "anh hùng thì
sao lại sa cơ?" Cuối cùng tôi đồng ý triển lãm tại Viện
Bảo Tàng Việt Nam tại Hà Nội vì tôi nghĩ thà đến từ từ
với công chúng Việt Nam còn hơn không đến. Và như thế xem ra
Hà Nội cũng tiến bộ hơn TPHCM.
Hôm khai mạc, theo lời bạn bè, có vài người thuộc an ninh văn
hóa đến, nhưng họ ra đi sớm. Thật tiếc vì nếu tôi biết,
tôi đã ra tiếp đón họ thân tình, Chẳng qua họ làm theo mệnh
lệnh, chứ chắc không biết gì nhiều về nghệ thuật đương
đại. Điều đáng buồn là vào thời buổi này, còn mấy nước
có cái gọi là "an ninh văn hóa". Bắc Hàn ư? Trung Quốc ư?
Nghe giống như Gestapo của Đức quốc xã, KGB của Stalin hay Vệ
binh đỏ của Mao.
Đêm đó, tôi vô cùng xúc động khi được các em thanh niên
thiếu nữ đến xem tranh và bình phẩm, " tranh chú làm chúng
cháu suy nghĩ." Tôi cũng được khích lệ khi thấy một số
văn nghệ sĩ đầu đàn và một số nhà vận động dân chủ
đến dự.
Sau buổi khai mạc, ít lâu sau, tôi được gặp họa sĩ Trần
Khánh Chương, Chủ Tịch Hội Mỹ Thuật Việt Nam. Ông ấy tự
giới thiệu khá lâu về nghệ thuật của mình, và tôi đồng ý
ông có những đóng góp nhất định. Đặc biệt ông khoe về
một thành tích mà tôi nhớ mãi. Đó là đề tựa một bức
tranh của một họa sĩ nữ trong nước, <em>Cô Gái Chờ
Chồng</em>. Vừa cười ông vừa ra phán đoán trông chừng vô
cùng nghiêm túc: "Ai chờ chồng mà lại nằm hớ hênh thế."
Ông cho là không "đúng" và tự tiện sửa thành một tựa
khác, bất chấp có sự đồng ý hay không của tác giả. Trên
thế giới này không biết còn nơi nào mà có một chủ tịch
một hội mỹ thuật lại đi sửa tựa của một bức tranh? Tôi
lại nhớ đến bức <em>Sa Cơ </em>của tôi.
Ông nói nhiều nhưng tôi không nhớ hết. Bất chợt tôi thoáng
nghe ông chêm vào một câu khuyên nhũ, "nếu làm chính trị thì
cũng nên đi học, chẳng khác gì làm mỹ thuật vậy." Tôi nghe
lạ tai quá, khi ra về vẫn chưa tin là thật. À thì ra những
bức tranh của tôi mà Cục Mỹ Thuật, Nhiếp Ảnh & Triển Lãm
của Bộ Văn Hóa, Thể Thao & Du Lịch từ chối không cho triển
lãm, bị dính vào tội "làm chính trị"?
Thế nào là "làm chính trị"? Nếu tôi giai nhập một đảng
chính trị hay ký vào một tuyên ngôn chính trị thì theo tôi đó
mới là làm chính trị. Chứ còn trong <em>Nỗi Tủi Nhục </em>
tôi chỉ vẽ lên những anh hùng nữ nhi của đất Việt đang
bị trận cuồng phong phong bì cuốn đi thì sao lại được xem
là "làm chính trị"? Phải chăng tranh chỉ phản ảnh thực
trạng xã hội, cái mà từ người dân thường cho đến lảnh
đạo quốc gia đều biết? Có phải bao nhiêu lảnh đạo của
đảng cộng sãn từng nhận định đảng đang vật lộn với
"không phải vài con sâu mà cả một bầy sâu," và hô hào
phải mạnh dạn làm gì cho "khỏi tủi hổ với tiền nhân?"
Theo tôi hiểu các vị lảnh đạo đang nói đến vấn nạn phong
bì. Đó là nhận thức chính xác về một hiện trạng xã hội.
Tại sao họ nói được một cách công khai nhưng tôi không
được đề cập? Còn làm gì để chửa căn bệnh hiểm đó
mới gọi là "chính trị" hay trị cho đúng. Việc đó thuộc
về những kẻ có quyền lực, còn tôi chỉ có cây cọ và ống
màu.
Các bức tranh của tôi không chỉ nói đến vấn nạn phong bì
đang lộng hành trên đất nước Việt Nam. Nó còn vẽ lên nạn
phong bì đang lộng hành trên các nước tiên tiến. Nhà nước
không nên lo lắng quá mức. Bọn họa sĩ chúng tôi lên án sự
thối nát dù nó là tư bản hay cộng sản, dù nó là của
người hay của của chính ta. Bức tranh <em>Trận Cuồn Phong </em>
vẽ các nữ thần tự do Pháp, Mỹ và nữ thần cứu rỗi Ấn
Độ đang cùng với Hai Bà Trưng bị ngã nghiêng vì trận cuồn
phong phong bì. Trong bức <em>Obasyphus</em>, tôi vẽ tổng thống
Obama đang như vị thần Hi Lạp Sisyphus, bị đày triền miên lăn
đá lên núi rồi đánh mất nó và phải lăn nó lên trở lại.
Tôi nêu đích danh những lực cản là lòng tham, sự thù hằn,
những thủ đoạn mờ ám của các nhóm vận động hành lang
Super PAC. Khắp nơi chúng đào hố sâu giữa giàu nghèo, nâng cao
sự bất công, dẫn đến độc tài, chiến tranh. Bức này cũng
bị cấm.
Ý thức xã hội là một trong những động lực lớn thúc đẩy
sự sáng tạo nghệ thuật. Điển hình là những họa sĩ lớn
của châu Mỹ La Tin như Riviera, Orozco hay Siqueiros. Họ là những
họa sĩ dấn thân, vẽ lên hiện trạng của châu Mỹ La Tin
dưới hai ách bóc lột trong và ngoài suốt chiều dài lịch sử
của họ. Picasso có bức <em>Guernica</em> để phản đối sự tàn
ác của phát xít Tây Ban Nha của xứ ông. Thêm nữa, trong Chiến
Tranh lạnh, nước Mỹ đã khai phóng nghệ thuật trong khi Liên
Xô kiềm chế nghệ thuật mọi bề, và kết quả đã hiển
nhiên: New York trở thành thủ đô của nghệ thuật, qui tụ nhân
tài thế giới. Nghệ thuật Mỹ trở thành trung tâm không phải
vì nó chối bỏ ý thức xã hội, nhưng ngược lại vì nó đề
cao ý thức đó, vì nó phản đối sự thao túng của đồng
tiền trong một xã hội tiêu thụ, vật chất, sản xuất giây
chuyền, bóp chết tự do. Khác với Liên xô, nó dám nói lên ý
thức đó. Cái văn minh của một xã hội là ở chỗ nó dám tự
vấn mình. Trong khi đó, bên Liên xô, những kẻ tiên phong về
nghệ thuật đương đại như nhóm Trừu Tượng, nhóm Cấu Trúc
dần dần bị vùi dập, bắt vẽ theo chỉ thị, rơi vào quên
lãng. So sánh Tây Đức với Đông Đức cũng thế: Trong khi Tây
Đức đẻ sinh ra các nghệ sĩ tiên phong của trào lưu hậu
hiện đại như Baselitz, Beuys thì Đông Đức ảm đạm khi chạy
theo đuôi của chủ nghĩa xã hội hiện thực sô viết. Ta không
cần nhắc đến Trung Quốc vì những gì giả dối, tàn nhẫn
trong Cuộc Cách Mạng Văn Hóa đã bị các văn nghệ sĩ Trung
Quốc chân chính bộc trần.
Nhưng tôi không đơn độc trong hành trình này.
Ở trong nước, có nhiều họa sĩ mà tôi rất ngưỡng mộ đã
nói lên hiện thực ấy. Họ chính là những người dám tiên
phong, đứng mũi chịu sào. Trong số đó có một Trần Lương,
một Lê Quảng Hà, một Nguyễn Thái Tuấn. Một lần tôi hỏi
Hà thế Hà có thông điệp nào qua tranh vẽ? Thì Hà trả lời,
không có thông điệp gì hết mà chỉ có cảm xúc chân thật
nhất. Nguyễn Thái Tuấn cũng thế, qua loạt Tranh Đen, anh, không
có ý đồ "làm chính trị" gì cả mà chỉ dùng các công cụ
mỹ thuật để phơi bày một cách sâu sắc nhất cái hiện
thực ngoài đường phố. Quý vị chưa biết họ thì nên vào
trang mạng của họ hay google họ. Quả đúng thế, người nghệ
sĩ chân chính – dù vận động trong môi trường mỹ thuật,
văn chương, âm nhạc, kịch, múa, sắp đặt, điêu khắc, v.v…
họ đều phải nói lên cảm xúc hay ý tưởng chân thật nhất
của mình. Vì thế họ thường hay gặp rắc rối với chính
quyền. Nhưng ngược lại, nếu tính các cuộc triển lãm hay số
tranh trong viện bảo tàng tại nước ngoài, họ lại được
quốc tế rất nể trọng. Vì sao người dân Việt Nam lại không
được quyền thưởng thức tác phẩm của họ? Tại vì dân trí
ta chưa cao ư? Nếu đúng thì vì sao dân trí ta chưa cao sau hơn 30
năm đảng cầm quyền?
Tôi chỉ mong có ngày thật gần nước Việt Nam không còn an ninh
văn hóa, và trăm hoa thật sự đua nỡ để nghệ thuật Việt
sánh vai cùng các bậc đàn anh, không những ở các nước lân
cận đang lên như Indo, Thái, Miến Điện mà cả những nước
châu Âu tiên tiến. Tôi tin nước ta đủ nhân tài để làm
điều đó.
<center><img
src="https://lh5.googleusercontent.com/-Ju-7T6E6JcU/UTgMDfQbmSI/AAAAAAAAFqk/XsaZ2YFvOns/s448/Le%2520Quang%2520Ha%2520Reverse%2520Evolution%2520%2528WS%2529.jpg"
width="448" height="281" /></center>
<center>Lê Quảng Hà – Sự Tiến Hóa Ngược (2006)</center>
<center><img
src="https://lh3.googleusercontent.com/-qz0SQ3i5fbE/UTgMDdgFHkI/AAAAAAAAFqc/RnahdYVlb4M/s448/N%2520Thai%2520Tuan%2520Tranh%2520Den%2520%2520so%2520xx%2520%2528WS%2529.jpg"
width="448" height="306" /></center>
<center>Nguyễn Thái Tuấn – Tranh Đen số 102 </center>
<center><img
src="https://lh6.googleusercontent.com/--C2wnHyxLzU/UTgMD1PiYVI/AAAAAAAAFq0/uZLU41-17sU/s448/Tr%25E1%25BA%25ADn%2520Cu%25E1%25BB%2593n%2520Phong%2520%2528WS%2529.jpg"
width="448" height="267" /></center>
<center>Trần Đán - Trận Cuồn Phong (2009)</center>
<center><img
src="https://lh5.googleusercontent.com/-0QzsjQRGcv4/UTgMDS4v9LI/AAAAAAAAFqg/uGc6KfVqFH4/s338/N%25E1%25BB%2597i%2520T%25E1%25BB%25A7i%2520Nh%25E1%25BB%25A5c%2520%2528WS%2529.jpg"
width="336" height="338" /></center>
<center>Trần Đán – Nỗi Tủi Nhục (2009)</center>
<center><img
src="https://lh4.googleusercontent.com/-1vSW6al8FQw/UTgMD11wRCI/AAAAAAAAFq4/MiS5fj8ELNo/s417/Obasyphus%2520%2528WS%2529.jpg"
width="336" height="417" /></center>
<center>Trần Đán – Obasyphus (2009)</center>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130308/nguoi-hoa-si-voi-chut-y-thuc-xa-hoi-bi-buoc-toi-lam-chinh-tri),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét