Phạm Nguyên Trường - Diễn từ nhận giải Dịch thuật của Quỹ Văn hóa Phan Chu Trinh

Thưa quý vị và các bạn,

Tôi thật xúc động và hãnh diện khi được biết Hội đồng
Quản lý Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh quyết định trao giải
thưởng về dịch thuật năm 2012 cho tôi - nhất là khi Quỹ này
lại mang tên một nhà ái quốc vĩ đại, một người đã giành
cả đời mình cho sự nghiệp khai dân trí, chấn dân khí, hậu
dân sinh, rất được nhân dân ngưỡng mộ và kính yêu.

Nhân dịp này, xin cho tôi được nói đôi lời về bản thân và
một vài điều tâm huyết của mình.


Tôi tốt nghiệp ngành vật lí kĩ thuật năm 1975, và cũng như
các bậc thầy và các bậc đàn anh trong ngành vật lí đi
trước; ngoài chuyên môn và cũng là lĩnh vực kiếm sống, tôi
còn quan tâm đến văn học, triết học và xã hội học. Từ khi
mạng Internet lan truyền một cách rộng rãi, tôi bắt đầu
dịch và công bố trên mạng, cụ thể là trên website talawas.org
một vài tác phẩm văn học. Những dịch phẩm này đã nhận
được sự đồng tình và đánh giá cao của ban quản trị mạng
cũng như của bạn đọc gần xa. Nhưng chính cá nhân tôi lại
thấy rằng trong tình hình có nhiều biến chuyển; xã hội, có
thể nói, đang đứng trước ngã ba đường như hiện nay, sách
văn học và dịch sách văn học không đáp ứng được nhu cầu
nội tâm của chính mình và có thể là của cả bạn đọc
nữa. Vì vậy mà tôi bắt đầu tìm và dịch những tác phẩm
thuộc thể loại khác, ban đầu chỉ là những bài báo, viết
về kinh tế và xã hội. Và trong quá trình tìm tòi đó, tôi đã
bắt gặp tác phẩm có tên là The Road to Serfdom của Friedrich von
Hayek. Tôi đã mạnh dạn viết thư cho Nhà xuất bản Tri thức
xin được cộng tác và xuất bản tác phẩm này vì tôi biết
rằng Nhà xuất bản đang có kế hoạch dịch từ 500 đến 1.000
tác phẩm kinh điển của thế giới. Thật may cho tôi là Giáo
sư-Tiến sĩ Chu Hảo, Giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản
đã có hồi âm hầu như ngay lập tức. Bức thư ngắn gọn, và
những lời trọng thị, chân tình của ông đã động viên tôi
rất nhiều và đấy cũng là bước ngoặt quan trọng trong quá
trình dịch thuật của tôi. Một thời gian ngắn sau đó, tác
phẩm này, mà tôi dịch là Đường về nô lệ đã được xuất
bản, đúng như mong đợi của tôi. Kể từ đó, lần lượt
những tác phẩm khác như: Chế độ dân chủ - Nhà nước và xã
hội, Về trí thức Nga, Lược khảo Adam Smith, Thị trường và
đạo đức, và gần đây là tác phẩm Ảnh hưởng của sức
mạnh trên biển đối với lịch sử - 1660-1783 đã được Nhà
xuất bản Tri thức ấn hành. Bên cạnh đó, những tác phẩm
chưa được xuất bản, nhưng đã và đang lưu hành trên mạng
như Giai cấp mới, 1984, Trại súc vật, Vòng tròn ma thuật và
một vài tác phẩm khác vẫn thường xuyên nhận được phản
hồi tích cực của bạn đọc. Bây giờ nhìn lại, đấy đều
là những tác phẩm thuộc dòng khai dân trí mà 100 năm trước
Phan tiên sinh đã chỉ cho chúng ta.

Thưa quý vị và các bạn

Khi được tiến sĩ Nguyễn Đức Thành, học giả trẻ tuổi
nhất trong Hội đồng Khoa học của Quỹ, thông báo rằng tôi
được trao giải thưởng lần này, tôi đã rất mừng vì nghĩ
rằng từ đây về sau những tác phẩm do mình dịch sẽ dễ
dàng tiếp cận với độc giả hơn. Nhưng sau khi bình tĩnh lại,
sau khi đã suy nghĩ một cách thấu đáo hơn, tôi nhận thấy
rằng mình chưa đóng góp được bao nhiêu. Tôi coi đây là sự
ưu ái rất lớn mà Quỹ Văn hóa Phân Châu Trinh đã dành cho tôi
và tôi coi đây cũng là phần thưởng chung cho tất cả những
người đã giúp đỡ và hợp tác trong công việc dịch thuật
của tôi suốt mấy năm vừa qua. Nhân dịp này, tôi xin được
cám ơn Ban Giám đốc Nhà xuất bản Tri thức, cám ơn các bạn
Hồ Thị Hòa, Hoàng Thanh Thủy, Nguyễn Phương Loan và một số
biên tập viên của Nhà xuất bản Tri thức mà tôi không thể
kể hết tên ở đây, những người đã giúp đỡ và cộng tác
rất hiệu quả với tôi trong thời gian vừa qua. Tôi cũng xin
đặc biệt cám ơn anh Đinh Tuấn Minh, một nhà kinh tế học
trẻ, người đã rất nhiệt tình trong việc hiệu đính những
tác phẩm viết về kinh tế học do tôi dịch trong thời gian qua.
Tôi cũng xin được gửi lời cám ơn nhà văn Phạm Thị Hoài,
người đã động viên tôi rất nhiều trong những bước đầu
trên con đường dịch thuật của tôi.

Thưa quý vị và các bạn

Nói đến dịch thuật, người ta thường nhấn mạnh khía cạnh
truyền bá kiến thức của nó. Điều đó tất nhiên là đúng.
Nhưng còn một khía cạnh nữa: ảnh hưởng của dịch thuật
đối với ngôn ngữ thì dường như thường bị lãng quên. Và
khi nói tới ảnh hưởng của dịch thuật đối với ngôn ngữ,
người ta thường nhắc tới Martin Luther, người đã dịch Kinh
tân ước (vào năm 1522) và Kinh cựu ước (vào năm 1534) từ
tiếng Latin sang thổ ngữ của miền trung nước Đức và đã
khiến cho bộ phận ngôn ngữ ấy sau này trở thành ngôn ngữ
chuẩn của nước Đức. Dù không có những nghiên cứu về ảnh
hưởng cụ thể của dịch thuật đối với tiếng Việt, nhưng
tôi tin chắc rằng việc dịch Tam tạng kinh điển của đạo
Phật, dịch các trước tác của Khổng giáo và các tiểu
thuyết kinh điển của Trung Quốc sang chữ nôm và sau này là
sang chữ Quốc ngữ, cũng như việc dịch các tác phẩm văn học
và khoa học từ tiếng Pháp, tiếng Anh và tiếng Nga sang tiếng
Việt đã có những đóng góp rất lớn vào quá trình phát
triển của tiếng Việt hiện đại. Chỉ cần đọc một vài
tác phẩm viết cách đây khoảng 100 năm và so sánh văn phong
của những tác phẩm đó với những tác phẩm được xuất
bản gần đây, chúng ta cũng sẽ thấy ngay rằng tiếng Việt
đã rõ ràng, mạch lạc, trong sáng và hiện đại hơn rất
nhiều. Tôi tin chắc rằng các dịch giả tiền bối đã có công
rất lớn trong quá trình hiện đại hóa đó.

Về phần mình, dù dịch tác phẩm nào, về kinh tế học, xã
hội học hay triết học, trước khi ngồi vào bàn phím tôi
đều tự nhắc nhở mình câu nói nổi tiếng của học giả
Phạm Quỳnh: "Truyện Kiều còn thì tiếng ta còn; tiếng ta còn
thì nước ta còn". Tôi hiểu rằng, trải qua hơn một ngàn năm
Bắc thuộc, tổ tiên của chúng ta, những người nông dân chân
lấm tay bùn, một nắng hai sương đã dứt khoát không chịu
dùng tiếng nói của kẻ cai trị, dứt khoát chỉ dùng tiếng
Việt và hơn thế nữa, còn Việt hóa nhiều từ Hán, làm cho
tiếng Việt ngày càng phong phú thêm. Và cùng với sự phát
triển của tiếng Việt, tinh thần dân tộc cũng gia tăng để
đến lúc nhân dân ta tự nhận thức được rằng "Sông núi
nước Nam vua Nam ở", hay nói như chúng ta ngày nay là "độc
lập dân tộc". Đấy chính là tinh thần đã hun đúc nên
chiến thắng Bạch Đằng của Ngô Quyền, chấm dứt một ngàn
năm Bắc thuộc. Trải qua hơn một ngàn năm nữa, ngày nay chúng
ta có thể mạnh dạn nói rằng tiếng Việt đã phong phú đến
mức có thể thể hiện được mọi cung bậc của tình cảm và
đủ sức chuyển tải được những khái niệm khó khăn nhất
của tất cả các ngành khoa học hiện đại. Và cùng với sự
phát triển của xã hội, tiếng Việt vẫn tiếp tục phát
triển và sẽ còn phát triển mãi. Tôi cho rằng dịch thuật và
các dịch giả của chúng ta sẽ có những đóng góp xứng đáng
trong quá trình phát triển đó. Đồng thời, tôi cũng tin rằng,
dù có xảy ra những chuyện như thế nào, dù đất nước ta có
trải qua những cuộc khủng hoảng về kinh tế, về xã hội và
thể chế như thế nào đi nữa, nhưng nếu những người đang
sống trên dải đất hình chữ S từ mũi Cà Mau tới Mục Nam
Quan và mấy triệu kiều bào Việt Nam ở nước ngoài còn tiếp
tục coi tiếng Việt là một trong những di sản quý báu nhất
mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, tiếp tục giao tiếp với
nhau bằng tiếng Việt, tiếp tục vun bồi để cho tiếng Việt
ngày càng phong phú thêm, ngày càng trong sáng hơn thì nước
Việt Nam ta nhất định sẽ còn như học giả Phạm Quỳnh đã
nói. Tôi luôn tự nhắc mình rằng, là một người phu chữ, tôi
xin mượn chữ của nhà thơ Lê Đạt để gọi mình như thế,
nếu một giây phút nào đó mình lơ là với tiếng Việt, viết
những câu chữ thiếu trong sáng và khó hiểu thì đấy là lúc
mình đã mắc tội với tổ tiên và có lỗi với những thế
hệ tương lai.

Còn một điều nữa, thưa quý vị và các bạn

Cụ Phan Châu Trinh đã dành cả đời mình cho sự nghiệp khai
dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh. Làm một công việc vĩ
đại như thế chỉ bằng ngòi bút và tiếng nói thì tự do ngôn
luận chính là phương tiện hữu hiệu nhất. Cụ sẵn sàng hi
sinh tự do thân thể của mình, Cụ đã từng đập đá ở Côn
Lôn, thậm chí Cụ sẵn sàng hi sinh tính mạng của mình để
bảo vệ quyền làm người căn bản đó. Tôi tin rằng hương
hồn Cụ sẽ đồng ý khi tôi trích dẫn Voltaire, triết gia
người Pháp, rằng tự do ngôn luận là: "Mặc dù tôi ghét cay
ghét đắng điều bạn nói, nhưng tôi sẽ bảo vệ đến chết
để bạn được quyền nói điều đó". Và tôi cũng tin rằng
hương hồn Cụ sẽ đồng ý khi tôi trích dẫn George Orwell, một
nhà văn lớn ngưới Anh, rằng: "Nếu tự do có một ý nghĩa
nào đó thì đấy chính là quyền nói cho người ta nghe những
điều người ta không muốn nghe". Lòng yêu nước, thương dân
vô bờ bến, ước mong mang tri thức từ những chân trời xa xôi
về để khai sáng cho đồng bào của mình và cuộc đấu tranh
kiên cường cho tự do của chí sĩ Phan Tây Hồ là những bài
học vô giá mà kẻ hậu sinh là tôi không bao giờ dám quên hay
dám lơ là.

Đấy là những điều tâm huyết mà tôi xin được thưa cùng
quý vị và các bạn trong ngày hôm nay.

Cuối cùng, tôi xin chúc Hội đồng Quản lý Quỹ Phan Châu Trinh,
Hội đồng Khoa học của Quỹ, và những người đã và sẽ
nhận giải thưởng cao quý này sức khỏe dồi dào, để chúng
ta có đủ sức giương cao mãi ngọn cờ khai dân trí, chấn dân
khí, hậu dân sinh của nhà cách mạng Phan Châu Trinh; đủ sức
trao ngọn cờ đó cho những cánh tay rắn chắc và đáng tin cậy
của các thế hệ đi sau, để cho tinh thần khai sáng của
Người trường tồn mãi mãi cùng dân tộc chúng ta.

Thưa quý vị và các bạn

Nhân ngày giỗ chí sĩ Phan Tây Hồ, 24 tháng 3, sáng nay tôi đã
cùng một vài bạn trẻ đến thắp nhang tại khu lưu niệm chí
sĩ ở số 9 Phan Thúc Duyện, quận Tân Bình. Bây giờ, tại
diễn đàn trang trọng này, một lần nữa xin được nghiêng
mình trước anh linh của Người. Xin Người phù hộ cho tất cả
chúng ta.

Xin cám ơn.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130330/pham-nguyen-truong-dien-tu-nhan-giai-dich-thuat-cua-quy-van-hoa-phan-chu-trinh),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét