Vào khoảng thời gian từ 2/4-5/4 tới đây, sẽ diễn ra phiên
tòa sơ thẩm xét xử vụ cưỡng chế đất đai ở Tiên Lãng
đối với ông Đoàn Văn Vươn và người thân với tội danh:
Giết người đang thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của
nạn nhân (điểm 2 khoản 1 điều 93 Bộ luật Hình sự). Với
cáo trạng của Viện kiểm sát, nhiều ý kiến đưa ra rằng:
việc gài mìn kích bình ga, dùng súng hoa cải… mục đích không
phải để giết người mà là biện pháp tự vệ để bảo vệ
tài sản trong khu đầm.
Bài viết này tập trung phân tích liệu lý do để biện minh cho
lý lẽ "tự vệ" trong vụ án này là một lời biện minh
hợp lý?
Luật hình sự đuợc xây dựng gồm hai mục đích chính: phòng
ngừa tội phạm và trừng phạt những kẻ phạm tội. Trừng
phạt hình sự là biện pháp cần thiết bởi tội phạm đã làm
điều sai trái từ góc độ đạo đức và tính chất nguy hiểm,
tác hại đối với xã hội. Tuy nhiên, trong một số hoàn cảnh
đặc biệt, có những hành vi tuy có dấu hiệu tội phạm nhưng
không có vẻ trái đạo đức thì hành vi đó không bị coi là
tội phạm, có thể tha thứ hoặc được khuyến khích. Trong
trường hợp này, hành vi mà người tiến hành bị can thực
hiện là không đúng, nhưng vì hoàn cảnh đặc biệt khiến bị
can không còn cách nào khác, bắt buộc phải lựa chọn thực
hiện hành vi xấu ít hơn, tức là có lý do để biện minh cho
hành động của bị can và bị can không phạm tội. Một trong
những lý do biện minh này là tự vệ hay còn gọi là phòng vệ
chính đáng.
<h2>Về lý do biện minh là "tự vệ"</h2>
Con người ai cũng có quyền tự vệ khi bị kẻ khác đe dọa
tính mạng hoặc lợi ích chính đáng của mình. Tự vệ, trước
hết đó là quyền cơ bản của con người. Biện pháp tự vệ
được sử dụng khi phải đối mặt với tình huống sắp bị
tấn công hoặc sắp bị đe dọa. Nếu không tự vệ thì nguy cơ
xảy ra thiệt hại rất nghiêm trọng.
Theo Bộ luật Hình sự Vịêt Nam, quyền tự vệ này được quy
định tại Điều 15: "<em>Phòng vệ chính đáng là hành vi của
người <strong>vì bảo vệ</strong> lợi ích của Nhà nước, của
tổ chức, bảo vệ quyền, <strong>lợi ích chính đáng của
mình</strong> hoặc của người khác, mà <strong>chống trả lại
một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm</strong>
các lợi ích nói trên. <strong>Phòng vệ chính đáng không phải
là tội phạm.</strong></em>"
Theo điều luật trên, chúng ta nhận thấy rằng, yếu tố quyết
định tự vệ hay không nằm ở yếu tố "chống trả lại
một cách cần thiết", tức để biện minh cho hành vi tự vệ
của mình, phải đảm bảo yếu tố: phải có niềm tin về sự
cần thiết để tự vệ trong tình huống đó (tức "có nhận
thức và đánh giá tương đối khách quan về sự cần thiết
"chống trả lại"), nhận biết nó chắc chắn sẽ xảy ra
nên đòi hỏi phải có sự chống trả lại một cách cần
thiết để bảo lợi ích chính đáng của mình khi không còn sự
lựa chọn nào khác.
Việc xem xét những trường hợp phòng vệ chính đáng thường
khó khăn, nên Tòa án nhân dân tối cao đã tổng kết thực
tiễn xét xử và ban hành Chỉ thị số 07 ngày 22-12-1983 để
hướng dẫn. Hành vi xâm phạm tính mạng hoặc sức khỏe của
người khác được coi là phòng vệ chính đáng khi có đủ các
điều kiện sau đây [1]:
<blockquote>a) Hành vi xâm hại những lợi ích cần phải bảo vệ
là hành vi phạm tội hoặc rõ ràng là có tính chất nguy hiểm
cho xã hội.
b) Hành vi nguy hiểm cho xã hội đang gây thiệt hại hoặc đe
dọa gây thiệt hại thực sự và ngay tức khắc cho những lợi
ích cần phải bảo vệ.
c) Phòng vệ chính đáng không chỉ gạt bỏ sự đe dọa, đẩy
lùi sự tấn công, mà còn có thể tích cực chống lại sự xâm
hại, gây thiệt hại cho chính người xâm hại.
d) Hành vi phòng vệ phải tương xứng với hành vi xâm hại,
tức là không có sự chênh lệch quá đáng giữa hành vi phòng
vệ với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi xâm
hại.</blockquote>
Tuy nhiên, theo hướng dẫn này, chỉ có 2 loại khách thể là
tính mạng và sức khỏe mới là đối tượng để người thực
hiện hành vi sử dụng biện pháp tự vệ. Trong khi theo điều 15
BLHS thì lại quy định, khách thể là những quyền, lợi ích
chính đáng. Đây là một điểm không hợp lý trong chỉ thị
hướng dẫn của tòa án tối cao. Vì xét về mặt quyền con
người, con người có ba quyền cơ bản nhất không thể xâm
phạm: đó là quyền sống, quyền tự do và quyền tài sản. Về
mặt nguyên tắc, ba quyền này phải được bảo vệ theo luật
định, và nhà nước phải có nghĩa vụ bảo vệ các quyền
này.
Do đó, khi xem xét lý do biện minh "tự vệ" có hợp lý hay
không trong quá trình thực hiện hành vi của ông Vươn, sự hợp
lý đó phải được xem xét ở các yếu tố sau:
- <em>Có lợi ích chính đáng cần được bảo vệ</em>
- <em>Có niềm tin về sự cần thiết "chống trả lại một
cách cần thiết" để tự vệ trong tình huống này</em>
- <em>Sự chống trả đó là một điều cần thiết và tương
xứng với hành vi xâm hại</em>
<h2>Thứ nhất, về yếu tố lợi ích chính đáng cần được
bảo vệ</h2>
Trong trường hợp này lợi ích chính đáng là <strong>tài
sản</strong>. Từ năm 1993, ông Vươn đã thực hiện công việc
lấn biển để nuôi trồng thủy sản, khởi nghiệp bằng việc
bán tài sản, vay mượn bạn bè, người thân và ngân hàng. Quá
trình này một quá trình cực kì gian khổ chịu nhiều thiệt
hại mất mát thậm chí là mạng sống người thân của gia
đình, đó là cái chết của con gái đầu 8 tuổi bị rơi xuống
cống chết đuối trong một lần theo bố mẹ ra đầm. Là cái
được gây dựng bằng mồ hôi, sự tâm huyết, lòng kiên trì,
xương máu. Mất tài sản trước hết cuộc sống sẽ lao đao,
nhưng hơn cả yếu tố kinh tế, hơn cả yếu tố "chính
đáng", đó là lợi ích một mất một còn. Yếu tố thứ
nhất được thỏa mãn.
<h2>Thứ hai, về yếu tố có niềm tin về sự cần thiết
"chống trả lại một cách cần thiết" để tự vệ</h2>
Yếu tố niềm tin về sự cần thiết này thể hiện hai khía
cạnh: <em>có hành vi xâm hại đến lợi ích chính đáng của
mình, nhận biết nó chắc chắn sẽ xảy ra đòi hỏi cần phải
có sự tự vệ để chống trả.</em>
Trong trường hợp này, hành vi xâm hại đến quyền và lợi ích
của ông Vươn là việc tiến hành cưỡng chế của chính quyền
Tiên Lãng. Qua những tài liệu đã có, từ năm 2006, ông Đoàn
Văn Vươn đã nhận thức được lệnh thu hồi quyền sử dụng
đất đai của ông ta là trái pháp luật. Hành vi này đuợc
Nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường Đặng Hùng Võ
khẳng định: "Việc thu hồi đất ở Tiên Lãng chắc chắn là
sai pháp luật" [2]. Trong buổi họp kết luận điều tra vào
ngày 10/2/2012, Thủ tướng cũng khẳng định rằng quyết định
thu hồi đất không đúng với pháp luật [3]. Việc thu hồi
đất trong trường hợp này rõ ràng là hành vi xâm hại trái
pháp luật, tức có hành vi xâm hại trái luật đến lợi ích
chính đáng của mình.
Vì nhận thức được lệnh thu hồi quyền sử dụng đất là
sai, ông Vươn đã khởi kiện ra tòa án để đòi công lý. Ở
khía cạnh này cần chú ý điểm quan trọng: ông Vươn đã nhận
biết việc thu hồi quyền sử dụng đất như vậy là trái pháp
luật, và đã tiến hành các biện pháp khác trước đó để
bảo vệ tài sản của mình là khởi kiện vụ việc ra tòa án,
chờ đợi quyết định giải quyết công tâm khách quan của cơ
quan thứ ba là tòa án và vẫn theo đuổi việc đi tìm công lý
(vào khoảng hơn 7h sáng 5/3, buổi sáng đụng độ đầu tiên
giữa gia đình và tổ công tác số 3 – phía lực lượng
cưỡng chế, Đoàn Văn Vươn vắng mặt vì lúc đó bận lên
Viện Kiểm sát nhân dân Hải Phòng kháng cáo [4]). <strong>Nhưng
tòa án huyện Tiên Lãng và tòa án Hải phòng đã làm nghiêng
lệch cán cân công lý.</strong> Về nguyên tắc nhà nước phải
có nghĩa vụ bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của người
dân, nhưng trường hợp này lại bất chấp luật pháp luật
pháp để tiến hành cưỡng chế, ông Vươn - người tiến hành
hành vi lại nhận biết điều này, vậy khi <em>niềm tin trông
chờ cái gọi là luật pháp công lý, còn có cách nào khác hơn
là tự vệ để bảo vệ lợi ích của mình?</em> Một lợi ích
đã đổ biết tâm huyết và xương máu.
<h2>Thứ ba, về yếu tố sự chống trả đó là một điều cần
thiết và tương xứng với hành vi xâm hại</h2>
Như đã phân tích ở trên, ông Vươn có quyền bảo vệ tài
sản của mình khi quyền đó bị đe dọa, khi niềm tin (và thực
tế đã xảy ra) vào luật pháp và tòa án đã lung lay, quyền
bảo vệ đó sẽ trỗi dậy càng mạnh mẽ. Trong trường hợp
này, quyền về tài sản của ông Vươn sắp bị đe dọa, mối
đe dọa đó rất nghiêm trọng, không còn sự lựa chọn hợp lý
nào khác, hoặc là tự vệ hoặc là mất của cải. Chúng ta
đặt giả thiết, nếu nguy cơ xảy ra thiệt hại không quá
nghiêm trọng, thì việc sử dụng vũ khí như mìn, súng hoa cải
trong trường hợp này… là hành vi không thể biện minh. Nhưng
nếu tài sản là cái gắn với sinh mạng mồ hôi sương máu, là
tâm huyết, là nguồn sống gia đình, mất tài sản trong câu
chuyện ông Vươn và gia đình ông Vươn có nghĩa là mất hết,
thiệt hại đó có được xem là không nghiêm trọng?!
Về yếu tố tương xứng, tương xứng không có nghĩa là thiệt
hại do người phòng vệ gây ra cho người xâm hại phải ngang
bằng hoặc nhỏ hơn thiệt hại do người xâm hại đe dọa gây
ra hoặc đã gây ra cho người phòng vệ. Để xem xét hành vi
chống trả có tương xứng hay không thì phải xem xét toàn diện
những tình tiết có liên quan giữa hành vi xâm hại và hành vi
phòng vệ. Ví dụ là các yếu tố như mức độ thiệt hại do
hành vi xâm hại có thể gây ra hoặc đã gây ra và do hành vi
phòng vệ gây ra; vũ khí, phương tiện, phương pháp mà hai bên
đã sử dụng…
Lực lượng cưỡng chế được huy động trong vụ án này bao
gồm ba lực lượng vũ trang chính quy có trong huyện: Công an,
Quân đội, và đồn biên phòng 46, lên đến 100 người; phía gia
đình ông Vươn gồm 6 người (Đoàn Văn Vươn, có các anh em
của ông Vươn Đoàn Văn Sịnh, Đoàn Văn Quý và Đoàn Văn Vệ,
Vợ ông Vươn là Nguyễn Thị Thương, em dâu ông Vươn là Phạm
Thị Báu. Vũ khí gia đình ông Vươn dùng 2 quả mìn tự chế
để kích nổ bình ga và súng hoa cải; phía lực lượng cưỡng
chế vũ, do lực lượng tham gia là ba lực lượng vũ trang chính
quy Công an, Quân đội, và đồn biên phòng, nên vũ khí súng sẽ
được trang bị, ngoài ra còn có mũ, áo chống đạn, khiên che.
<em>Rõ ràng khi xem xét mối tương quan lực lượng, cũng như
phương tiện trang bị hai bên, phía ông Vươn mất tương xứng
hơn về lực lượng cũng như trang bị vũ khí. </em>
Về việc đánh giá sự tương xứng trong quá trình thực hiện
hành vi với các yếu tố như thời gian, địa điểm, các tình
tiết xảy ra… thì có thể chia ra thành 2 nhóm như sau.
<h3>Nhóm hành vi 1: </h3>
Gia đình ông Vươn cho kích nổ quả mìn tự tạo vào tổ công
tác 3 (đội đi đầu tiến hành cưỡng chế đầu tiên), địa
điểm đặt mìn cách hàng rào 40m. Quý chập điện cho mìn và
bình gas gây nổ nhưng không phát nổ và rơi xuống đầm nên
không làm ai bị thương [5]. (Trong khi các tổ khác của đoàn
cưỡng chế và Đoàn Văn Vươn còn đang ở UBND xã Vinh Quang
cách đó gần 3 km, Đoàn Văn Vươn vắng mặt vì lúc đó bận
lên Viện Kiểm sát nhân dân Hải Phòng kháng cáo.)
Ông Vươn là bộ đội công binh nên khi chế tạo quả mìn, sẽ
nhận biết rằng với lượng thuốc nổ của 02 quả mìn tự
tạo để kích nổ bình ga, trên mỗi bình ga là 02 nửa bao đá
nếu kích nổ không thể gây ra chết người một cách chắc
chắn.
Giả sử nếu ông Vươn có chủ tâm muốn tước đi mạng sống
người tham gia cưỡng chế, với kinh nghiệm trong vai trò bộ
đội công binh của mình, sức công phá của quả mình để
giết người và để ngăn cản sự cưỡng chế được chế
tạo sẽ khác nhau. Nếu có mong muốn giết người thì ông Vươn
với kiến thức bộ đội công binh phải để lực lượng
cưỡng chế bước lên nơi đặt mìn mới kích nổ thì hậu
quả chết người mới chắc chắn xảy ra. Và do không có chủ
tâm giết người nên khi lực lượng cưỡng đến sát hàng đã
kích nổ mìn chỉ để gây sát thương, đe dọa lực lượng
cưỡng chế. Nếu không chủ tâm nhằm tước đi mạng sống
của người khác khi thực hiện hành vi thì không đủ yếu tố
cấu thành bắt buộc trong tội giết người.
<h3>Nhóm hành vi 2: </h3>
Lực lượng cưỡng chế tiến sát hàng rào thứ hai cách nhà
ông Quý 18m thì anh em nhà ông Vươn ở trong nhà dùng súng đạn
hoa cải bắn ra. Trong lúc này, lực lượng cưỡng chế có trang
bị mũ, áo chống đạn, khiên che nên không thể gây ra hậu
quả giết người, hành vi này chỉ nhằm đe dọa hoặc gây sát
thương để tìm đường chạy trốn nên không thể coi là hành
vi của tội giết người. Trong khoa học hình sự, nếu người
thực hiện hành vi có lý do chính đáng, không chủ tâm nhằm
tước đi mạng sống người khác thì không bị coi là phạm
tội giết người.
Đối với lý do "tự vệ" lấy làm biện minh, thì yếu tố
quan trọng nhất cần xem xét là niềm tin về sự cần thiết
phải tự vệ đó có hợp lý và có khách quan trong toàn bộ vụ
việc hay không. Vì nếu niềm tin đó mang tính chủ quan, thì lý
lẽ "tự vệ" sẽ được dùng để biện hộ cho hành vi của
mình vì nóng nảy hoặc liều lĩnh. Và theo như phân tích các
yếu tố trên đây, khi xem xét các yếu tố khách quan, các tình
tiết vụ án, tôi nhận định là lý do "tự vệ" để biện
minh trong vụ án liên quan đến ông Vươn và gia đình là hợp
lý. Đó là kết quả của quá trình tìm kiếm đấu tranh cho
quyền lợi của mình – khi luật pháp công lý bị bẻ cong
không đứng về phía người dân, khi việc thực thi quyền lực
nhà nước là một sự áp bức lạm quyền, tự vệ trước hết
là một quyền, và còn là biện pháp duy nhất để bảo vệ
lợi ích của mình.
Và có một câu châm ngôn cổ rất hay nói rằng: một hành vi
không làm cho một người có tội trừ phi tâm của họ có tội.
29/3/2013
Nguyễn Thị Ánh Hiền
Sinh viên Luật, Đại học Luật HCM
______________________
[1] Chỉ thị 07/TANDTC
http://thuvienphapluat.vn/archive/Chi-thi/Chi-thi-07-TANDTC-CT-xet-xu-hanh-vi-xam-pham-tinh-mang-suc-khoe-nguoi-khac-vuot-qua-gioi-han-phong-ve-chinh-dang-trong-khi-thi-hanh-cong-vu-vb10493t1.aspx
[2] Vụ cưỡng chế: Đã sai luật còn bao biện
http://vietnamnet.vn/vn/chinh-tri/59258/vu-cuong-che--da-sai-luat-con-bao-bien.html
[3] Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng kết luận về vụ
việc cưỡng chế thu hồi đất tại Tiên Lãng
http://baodientu.chinhphu.vn/Home/Thu-tuong-Chinh-phu-Nguyen-Tan-Dung-ket-luan-ve-vu-viec-cuong-che-thu-hoi-dat-tai-Tien-Lang/20122/128380.vgp
[4] Diễn biến vụ án
http://www.thanhnien.com.vn/pages/20121229/ket-luan-dieu-tra-vu-an-anh-em-ong-doan-van-vuon.aspx
[5] Cáo Trạng:
http://xuandienhannom.blogspot.com/2013/03/toan-van-cao-trang-vu-oan-van-vuon.html
[6] Xem thêm toàn cảnh vụ án cưỡng chế ở Tiên Lãng
http://vietnamnet.vn/vn/xa-hoi/58774/toan-canh-vu-cuong-che-o-tien-lang.html
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130330/nguyen-thi-anh-hien-di-tim-su-hop-ly-trong-ly-do-bien-minh-tu-ve-o-vu-an-doan-van),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét