Chuyện xưng hô trong các cuộc tiếp xúc cử tri của đại biểu
Quốc hội cũng như ngôn ngữ tại nghị trường chứa đựng
nhiều sự nhầm lẫn về tư cách và địa vị của những
người tham gia.
<h2>Từ cách gọi "đồng chí"</h2>
"Đồng chí" là một danh từ phổ biến trong sinh hoạt nghị
trường ở Việt Nam và gần như trở thành từ xưng hộ cửa
miệng trong các giao tiếp công việc.
Đơn cử, ngày 12-11-2012, Bộ trưởng Bộ Công thương Vũ Huy
Hoàng phát biểu trong kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XIII:
"Về sửa Nghị định 84 như chúng tôi đã báo cáo, Thủ
tướng Chính phủ mà trực tiếp là hai đồng chí Phó Thủ
tướng Hoàng Trung Hải và Vũ Văn Ninh vào cuộc họp tháng 7
vừa qua đã nghe Bộ Tài chính và Bộ Công thương, Bộ Khoa học
và Công nghệ báo cáo việc thực hiện Nghị định 84. Qua nghe
tình hình báo cáo hai đồng chí Phó Thủ tướng đã có kết
luận".
Hoặc phát biểu ngày 15-11 của đại biểu Bế Xuân Trường
(tỉnh Bắc Kạn): "<em>... Đảng lãnh đạo quân đội trực
tiếp, tuyệt đối về mọi mặt, đồng chí Tổng bí thư là Bí
thư Quân ủy Trung ương, điều này đã được ghi trong Điều
lệ Đảng. Còn đồng chí Chủ tịch nước trên cơ sở lãnh
đạo tập thể, phát huy vai trò của cá nhân, chịu trách nhiệm
trước tập thể về nhiệm vụ này, như vậy nội hàm của
Chủ tịch nước với lực lượng vũ trang là gì?</em>".
Theo bản gỡ băng thảo luận tại hội trường Quốc hội sáng
12-11 được Văn phòng Quốc hội công bố, có 41 lần từ
"đồng chí" được các đại biểu cũng như quan chức Chính
phủ sử dụng. Thậm chí tại phiên làm việc của Ủy ban Pháp
luật của Quốc hội sáng 24-4, từ này cũng được sử dụng
đến 154 lần.
Vậy từ "đồng chí" có từ bao giờ và ý nghĩa của nó ra
sao? Trong tiếng Anh, "đồng chí" là comrade, về ngữ nghĩa
có thể hiểu là người bạn, đồng nghiệp hoặc đồng minh.
Theo từ điển Wikipedia, những từ có ý nghĩa tương tự được
những người theo phong trào xã hội chủ nghĩa ở châu Âu sử
dụng từ giữa thế kỷ XIX nhằm thay thế cho các từ truyền
thống thời đó như Mister (quý ông), Miss (quý cô), Missus (quý
bà) trong cách xưng hô. Lần đầu tiên từ comrade xuất hiện
trong tiếng Anh với nghĩa tương tự là trên tạp chí Justice
(Công lý), xuất bản năm 1884.
Từ điển Tiếng Việt xuất bản năm 2006 của Viện Ngôn ngữ
học định nghĩa "đồng chí" là "người cùng chí hướng
chính trị, trong quan hệ với nhau", "từ dùng trong Đảng
Cộng sản để gọi đảng viên", "từ dùng trong xưng hô
để gọi một người với tư cách là đảng viên cộng sản,
đoàn viên một đoàn thể cách mạng hoặc công dân một nước
xã hội chủ nghĩa". Đây cũng là cách hiểu và cách sử dụng
phổ biến của từ này trên thế giới.
Với ý nghĩa như vậy, việc sử dụng từ "đồng chí" ở
diễn đàn Quốc hội là không hợp lý. Chỉ cần nhìn vào tỉ
lệ biểu quyết các dự án luật ở Quốc hội là biết họ
không "cùng chí hướng" với nhau, khi luôn có một tỉ lệ
từ vài phần trăm đến vài chục phần trăm số đại biểu có
ý kiến khác với phần còn lại. Có những vấn đề gây tranh
cãi tại Quốc hội như dự án bauxite Tây Nguyên, dự án điện
hạt nhân, dự án đường sắt cao tốc. Có dự án được thông
qua hoặc bị bác bỏ. Bên cạnh đó, Quốc hội có một tỉ lệ
đáng kể đại biểu là người ngoài Đảng, chiếm khoảng 10%
vào thời điểm công bố kết quả bầu cử. Vì vậy, dùng ngôn
ngữ chính trị của Đảng với họ là không hợp lý. Mặc dù
tìm kiếm sự đồng thuận là bản chất của hoạt động chính
trị, nhưng diễn đàn Quốc hội là nơi thảo luận, tranh luận
giữa những người được dân bầu để tìm ra các quyết sách
đúng cho đất nước. Đã là thảo luận, tranh luận thì bao
giờ cũng có những quan điểm khác nhau, thậm chí trái ngược
nhau.
<h2>Đại biểu Quốc hội hay đảng viên?</h2>
Sự nhầm lẫn giữa diễn đàn Quốc hội với các diễn đàn
khác cũng xảy ra trong nhiều trường hợp khác, đặc biệt là
các cuộc tiếp xúc cử tri. Nó cũng không chỉ xảy ra với các
đại biểu Quốc hội, mà còn xảy ra với các cử tri.
Tại nhiều cuộc tiếp xúc cử tri, các tấm pa-nô, áp-phích
đều "nhiệt liệt chào mừng đồng chí bí thư", "nhiệt
liệt chào mừng đồng chí chủ tịch". Trong các phát biểu,
các chức danh này cũng được sử dụng, thay vì gọi đúng tư
cách của họ là đại biểu Quốc hội.
Ngày 1-12-2012, cử tri Nguyễn Khắc Thịnh (phường Giảng Võ -
Hà Nội) đã chất vấn đại biểu Quốc hội Nguyễn Phú Trọng
tại cuộc tiếp xúc cử tri: "<em>Nghị quyết Trung ương 4 nói
một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên suy thoái. Xin đề
nghị Tổng bí thư làm rõ một bộ phận không nhỏ ấy nằm ở
đâu?</em>".
Tại nhiều cuộc tiếp xúc cử tri khác, những cụm từ như
"kính thưa đồng chí Chủ tịch nước", "đề nghị Thủ
tướng Chính phủ", "xin đồng chí Bí thư",... được nhắc
đi nhắc lại nhiều lần.
Điều này phản ánh một sự nhầm lẫn cơ bản về tư cách
của người tiến hành tiếp xúc cử tri. Đứng trước các cử
tri khi đó, không có ai là Tổng Bí thư, không có ai là Chủ
tịch nước, không có ai là Thủ tướng, và không có ai là Bí
thư. Họ chỉ có một tư cách duy nhất là đại biểu Quốc
hội, đi gặp cử tri để báo cáo kết quả làm việc, trả
lời các chất vấn và lắng nghe ý kiến của cử tri. Ít khi
thấy có ai đó gọi họ cho đúng danh phận là đại biểu Quốc
hội Nguyễn Tấn Dũng, đại biểu Quốc hội Trương Tấn Sang,
đại biểu Quốc hội Lê Thanh Hải,...
<h2>Thể hiện bản chất của hệ thống chính trị</h2>
Thói quen xưng hô nói trên không đơn thuần là vấn đề giao
tiếp. Nhìn vào lịch sử và bản chất hệ thống chính trị
Việt Nam, chúng ta thấy rằng cách xưng hô này phản ánh những
vấn đề đáng lưu ý hơn nhiều.
Sự nhầm lẫn về tư cách đại biểu Quốc hội và tư cách
quan chức của Đảng có căn nguyên chính trị và căn nguyên
lịch sử. Hệ thống chính trị ở miền Bắc Việt Nam kể từ
năm 1954 và trên cả nước từ 1975 do Đảng Cộng sản Việt Nam
lãnh đạo. Điều này diễn ra trên thực tế và được thể
chế hóa tại các bản Hiến pháp 1980 và 1992. Điều này dẫn
đến hai hiện tượng: Đảng làm thay Nhà nước và các quan
chức bên phía Nhà nước cũng đồng thời là quan chức bên
Đảng.
Trong thời kỳ 1954-1975, các quyết sách lớn đều trực tiếp
từ Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, chứ không phải
đến từ Chủ tịch nước hay Hội đồng Quốc phòng hay Bộ
Quốc phòng. Lịch sử ghi nhận Nghị quyết 15 tháng 1-1959 của
Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã vạch ra phương pháp đấu
tranh thống nhất đất nước, chứ không phải một đạo luật
hay sắc lệnh nào do Quốc hội hay Chủ tịch nước ban hành. Cho
đến 1975, các quyết định liên quan đến chiến trường cũng
được quyết định bằng các nghị quyết của Bộ Chính trị.
Các nghị quyết này được trực tiếp phổ biến đến các
chiến trường.
Sau khi thống nhất đất nước năm 1975, tình trạng Đảng làm
thay Nhà nước tiếp tục diễn ra. Hai quyết định quan trọng
về kinh tế thời kỳ đó là Khoán 100 và Khoán 10, thực chất
là Chỉ thị 100-CT/TW ngày 13-1-1981 của Ban Bí thư Trung ương
Đảng và Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị tháng 4-1988 về
khoán trong nông nghiệp.
Cho đến cuối thập kỷ 80 của thế kỷ trước, hoạt động
lập pháp của Quốc hội mới bắt đầu thể hiện rõ hơn vai
trò của mình trong đời sống chính trị, với việc thông qua
nhiều đạo luật quan trọng như Bộ Luật Hình sự (1985), Luật
Hôn nhân và Gia đình (1986), Luật Đất đai (1987), Luật Đầu
tư Nước ngoài (1987),... và dần dần thể chế hóa các quyết
định chính trị của Đảng.
Cho đến nay, nhiều quan chức Chính phủ khi bị chất vấn tại
Quốc hội đã trả lời rằng "vấn đề này đã báo cáo với
tổ chức Đảng" để né tránh vấn đề và né tránh trách
nhiệm. Bên cạnh đó, có đến 90% số đại biểu Quốc hội
đồng thời là đảng viên. Tất cả những đặc điểm này
của hệ thống chính trị khiến cho ranh giới giữa diễn đàn
của Đảng và diễn đàn Quốc hội trở nên mờ nhạt, dễ
phát sinh sự nhầm lẫn, tâm lý "phiên phiến".
Mặt khác, việc cử tri gọi các đại biểu của mình là Chủ
tịch nước, Thủ tướng, là Bộ trưởng, là Chủ tịch cũng
thể hiện một hiện tượng khác, đó là một người vừa là
đại biểu Quốc hội, vừa là quan chức hành pháp. Điều này
khiến cho nhiều người đặt câu hỏi: Các vị ngồi ở diễn
đàn Quốc hội với tư cách gì?
<h2>Cần rạch ròi tư duy</h2>
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra sự rạch ròi cần thiết phải
có trong quan hệ giữa Đảng và chính quyền, cũng như sự rạch
ròi cần thiết giữa các nhánh quyền lực trong nội bộ chính
quyền. Đó là Đảng không bao biện, làm thay Nhà nước vì vi
phạm nguyên tắc pháp quyền, đó là đại biểu Quốc hội
không được kiêm nhiệm chức danh hành pháp vì lý do xung đột
lợi ích.
Nguyên tắc pháp quyền chỉ cho phép ý chí chính trị của các
cá nhân, đảng phái được thực thi trên thực tế thông qua
các cơ quan dân cử như Quốc hội, Hội đồng Nhân dân và
không được can thiệp vào các quyết định của chính quyền.
Điều này được các lãnh đạo Đảng nhắc đến nhiều lần,
tuy nhiên hiệu quả thực thi còn là điều phải đánh giá thận
trọng.
Mặt khác, sự phân công, phân nhiệm giữa các quyền lập pháp,
hành pháp, tư pháp trong thiết kế bộ máy nhà nước chúng ta
hiện nay còn chứa đựng nhiều mâu thuẫn. Khi là một đại
biểu của dân, có nghĩa là người đó phải dùng quyền lực
được dân trao cho để tác động và giám sát việc thực thi
pháp luật của các quan chức hành pháp và tư pháp. Vậy thì
hóa ra vị Bộ trưởng kiêm đại biểu Quốc hội sẽ phải tự
giám sát chính mình, đồng thời, khi ngồi ở diễn đàn Quốc
hội, có lúc ông ta là đại biểu Quốc hội, có lúc lại là
Bộ trưởng. Ông ta sẽ đứng về phía ai, Chính phủ hay Quốc
hội trong phiên chất vấn của mình?
Rõ ràng sự nhầm lẫn về cách xưng hô không chỉ là vấn đề
giao tiếp, mà còn phản ánh sự thiếu rạch ròi trong mối quan
hệ giữa Đảng và Nhà nước, và giữa các cơ quan nhà nước
với nhau. Việc xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam sẽ
khó có thể thực hiện được, nếu không giải quyết triệt
để vấn đề này.
TRỊNH HỮU LONG
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130127/trinh-huu-long-ngon-ngu-nghi-truong-chuyen-nho-ma-khong-nho),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét