Chưa bao giờ mấy chữ "cải cách giáo dục" xuất hiện trên
báo chí nhiều như hiện nay. Thậm chí Bộ Giáo dục còn đề ra
cả một chương trình đầy tham vọng: đổi mới căn bản và
toàn diện giáo dục.
Tuy nhiên, từ góc nhìn chủ quan của người viết bài này, dù
là "đổi mới" hay "cải cách", muốn gọi kiểu nào thì
tùy, hay chỉ ngắn gọn là "giáo dục", ở thời điểm hiện
tại, đều là bất khả. Nếu cố tình tách giáo dục như một
hiện tượng riêng biệt để sửa chữa, đắp vá, thêm thắt
các chi tiết, thì không thể có cải cách, không thể có đổi
mới, thậm chí không có cả giáo dục.
<h2>Tại sao bất khả?</h2>
Cách điều hành của nhà nước (trong đó có bộ máy của Bộ
chủ quản là Bộ Giáo Dục), cách vận hành của bộ máy chính
quyền, của bộ máy pháp luật (đã được đề cập đến rất
nhiều trên các phương tiện truyền thông, ở đây chúng tôi
không đi vào cụ thể, và sẽ trở lại trong trường hợp sinh
viên Nguyễn Phương Uyên) khiến cho mọi điều được dạy trong
nhà trường đều có nguy cơ thành ra giả dối. Cách ứng xử
hành động của chính bản thân giáo viên cũng khiến cho bài
giảng của giáo viên thành ra giả dối. Vì thế, về cơ bản,
hệ thống trường học ở Việt Nam hiện nay không thực hiện
được chức năng giáo dục, chỉ thực hiện được chức năng
cung cấp kiến thức, tức là chức năng đào tạo. Tất nhiên
chất lượng của kiến thức, và chất lượng của đào tạo
ở mức độ nào thì báo chí chính thống đã nói nhiều, các
nghiên cứu về giáo dục cũng đã chỉ ra nhiều, bài viết
ngắn này không nhằm bàn tới điều đó.
<h2>Trường hợp Nguyễn Phương Uyên: từ sự bất khả của
nền giáo dục tới khả năng tự giáo dục của thế hệ
trẻ</h2>
Một năm trước, tại hội thảo "<em>Văn chương lâm nguy của
Todorov và các vấn đề về lý luận văn học</em>" do Trung tâm
nghiên cứu quốc học tổ chức, tôi từng phát biểu rằng nếu
giờ đây (tức là vào thời điểm hội thảo) phân công cho tôi
giảng một bài mà nội dung có liên quan đến lòng yêu nước
thì tôi sẽ rất lúng túng. Quả thật là tôi sẽ giảng cho
học sinh sinh viên như thế nào khi những người yêu nước bị
đàn áp, bị đạp vào mặt, bị kết tội, bị tống vào tù hay
vào trại phục hồi nhân phẩm? Hay tôi sẽ làm như không biết
chuyện gì xảy ra, và lúc đó sinh viên học sinh sẽ nhìn tôi ra
sao, bởi vì họ biết trong thực tế mọi chuyện đang diễn ra
như thế nào? Dĩ nhiên, họ sẽ khinh bỉ tôi, họ sẽ xem tôi
là kẻ hèn nhát, giả dối, và lúc đó tất nhiên tôi không
đáng làm thầy của họ. Còn nếu họ nghe và không phản ứng
gì trước sự mâu thuẫn trong bài giảng của tôi và thực tế,
thì đấy là trường hợp đáng buồn nhất, bởi vì như thế
thì tôi đã hoàn tất cái quá trình mà đúng nghĩa phải gọi
là "ngu dân", tức là khiến cho học sinh sinh viên trở nên
trơ ỳ, mất khả năng nhận thức, mất khả năng phản ứng,
và đấy là điều kiện khiến họ mất khả năng hành động.
Lúc đó tôi sẽ hoàn toàn đi ngược lại với những gì mà
một quá trình giáo dục đòi hỏi, nghĩa là tôi thực hiện
một quá trình phản giáo dục, tôi tự thủ tiêu tư cách
người làm giáo dục của mình bằng cách đứng trên bục
giảng và làm cho học sinh của tôi suy thoái về nhận thức và
nhân cách, tê liệt khả năng hành động.
Nếu trên bục giảng tôi mở miệng ra giảng về lòng yêu
nước, và trong thực tế tôi ra các văn bản cấm học sinh sinh
viên có hành động biểu lộ lòng yêu nước, hoặc tôi chất
vấn kỷ luật những sinh viên học sinh đã tự giác có hành
động biểu lộ lòng yêu nước của họ, thì không những tôi
trở thành biểu tượng của sự giả dối, mà còn trở thành
điển hình cho quá trình phản giáo dục. Bởi vì giáo dục đòi
hỏi sự làm gương. Người thầy phải là tấm gương cho học
sinh sinh viên noi theo. Khi người thầy không còn gương mẫu nữa
thì quá trình giáo dục chấm dứt, và khi người thầy trở
thành mẫu hình cho những điều tồi tệ thì quá trình phản
giáo dục bắt đầu. Sự suy thoái của giáo dục, theo tôi, có
nguồn gốc một phần (và là phần quan trọng) trong sự suy
thoái của bản thân người thầy. Khi người thầy chỉ còn
hành động như những công cụ chỉ nhằm phục vụ cho lợi ích
của chính mình, hay của chính quyền (cũng chẳng khác nhau bao
nhiêu), thì giáo dục sẽ bị triệt tiêu.
Giáo dục đích thực hầu như trở thành bất khả trong một xã
hội như xã hội của chúng ta. Giáo viên của chúng ta có thể
nắm rất vững các kỹ năng nghiên cứu, thậm chí có thể có
công bố quốc tế (dù rằng còn hiếm hoi), có thể tham gia các
hội thảo quốc gia hay hội thảo trên thế giới, có thể công
bố các công trình, giáo trình, sách giáo khoa… nhưng rất có
thể sẽ không thực hiện được chức năng giáo dục. Giáo
dục đích thực có lẽ chỉ còn tồn tại ở những lớp học
tư nhân nơi thầy giáo dạy không lấy tiền, và học sinh, sinh
viên, đến học vì đam mê, vì sự hiếu kỳ hay là ước muốn
tìm kiếm những giá trị chân thiện mỹ đang bị tận diệt
bởi chính bản thân bộ máy giáo dục. Giáo dục đích thực có
lẽ chỉ còn tồn tại nơi các hoạt động vì cộng đồng, các
tọa đàm, cà phê học thuật, các dự án nghệ thuật cộng
đồng, các hoạt động vô vị lợi, miễn phí cho người tham
dự, nơi mà những người tổ chức thực sự muốn phổ biến
các tri thức và giá trị, và những người tham dự thực sự
muốn tiếp nhận các tri thức và giá trị đó. Cá nhân người
viết bài này đã không còn niềm tin vào những hội thảo
được tổ chức hoành tráng, thậm chí có cả khách mời quốc
tế. Và kể cả khi trong những hội thảo đó có những bài có
giá trị, có những kiến tâm huyết và hữu dụng, thì đằng
sau sự "thành công" không thể tránh khỏi của các hội
thảo đó (vì một hội thảo không thể không thành công nơi
các diễn văn bế mạc), các tư tưởng, các ý kiến hầu như
chẳng bao giờ được vận dụng, được ứng dụng trong thực
tế. Một sinh viên đã hỏi tôi câu hỏi này khi kết thúc hội
thảo Khoa học xã hội nhân văn thời hội nhập: "Thưa cô, sau
hội thảo thì sao?". Tôi đã cố tìm cách chuyển câu hỏi này
cho những người có trách nhiệm tổ chức hội thảo ấy. Và
bây giờ tôi chuyển câu hỏi đó cho tất cả những hội thảo
sẽ được tổ chức trong tương lai.
Phải đưa ra đây ít nhất một dẫn chứng cụ thể để tránh
trở thành vu khống. Tình cờ tôi đọc được bài viết của GS
Trần Văn Đoàn (Đại học quốc gia Đài Loan): <em>Sự thiết
yếu của tự do nghiên cứu</em>, một tham luận nhân dịp Hội
nghị Quốc gia về Liên kết hợp tác để phát triển giáo dục
Đại học Việt Nam, thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam, 10.10.2002.
Tạp chí Văn hóa Nghệ An đăng lại ở đường link này:
vanhoanghean.vn. Những ý kiến của GS Trần Văn Đoàn mười năm
trước đây giờ nhắc lại vẫn còn nguyên giá trị của nó,
thậm chí còn nguyên tính chất mới mẻ, bởi vì hiện thực
hầu như không thay đổi. Có mấy ai nghĩ tới chuyện áp dụng
những ý kiến đó? Thậm chí nhiều phương diện có thể còn
tồi tệ hơn (chẳng hạn mười năm trước hiện tượng mua bán
bằng cấp chưa đến mức tồi tệ như bây giờ, có lẽ cũng
chưa có những liên kết quốc tế mang tính chất lừa đảo
hạng nặng như bây giờ, Bộ trưởng Bộ giáo dục mười năm
trước chắc cũng không nghĩ rằng hàng ngàn điểm 0 về môn
sử là chuyện bình thường…). Và hãy nhìn xem những nỗ lực
của GS Hoàng Tụy được đáp lại như thế nào bằng hố thẳm
im lặng còn đáng sợ hơn mọi thứ hư vô, ở những người có
quyền quyết định.
Có thể thấy gì hay cảm thấy gì từ trường hợp nữ sinh
Nguyễn Phương Uyên? Sự bi quan có thể được gợi lên từ cái
khoảng im lặng phản giáo dục của toàn bộ giáo giới (ở
đây đương nhiên phải loại trừ một vài cá nhân nhà giáo
riêng lẻ đã lên tiếng hoặc đã ký kiến nghị đòi trả tự
do cho Phương Uyên). Nhưng sự bi quan còn khủng khiếp hơn khi
những người làm giáo dục ở Đại học Công nghệ Thực phẩm
TP HCM không im lặng nữa mà hành động. Các thầy giáo đã hành
động bằng cách "<em>tạo áp lực và yêu cầu những sinh viên
có tên trong danh sách ký tên gởi thư cho Chủ tịch nước mỗi
người phải viết cam kết là không có viết lá thư gởi cho
chủ tịch nước và không có ký tên. Xong rồi nộp lại cho nhà
trường, nhà trường sẽ cử đại diện giao lại các bản cam
kết đó cho chủ tịch nước</em>" (Tôi trích nguyên văn thông
báo của họ đăng trên diễn đàn Dân làm báo). Tất nhiên,
đấy là hành vi phản giáo dục tột độ. Toàn bộ ý nghĩa
của giáo dục bị thủ tiêu bởi hành vi đó. Ý nghĩa của giáo
dục bị thủ tiêu bởi chính những người làm giáo dục. Dĩ
nhiên đằng sau họ là toàn bộ cỗ máy điều hành xã hội
này.
Hành động của sinh viên Nguyễn Phương Uyên và phản ứng của
nhóm sinh viên trường Đại học CNTP TPHCM chứng tỏ một xu
hướng khác, một xu hướng khiến cho những người bi quan nhất
cũng có thể thay đổi thái độ, đó là: khả năng tự giáo
dục của thế hệ trẻ, khả năng tự nhận biết phải trái,
đúng sai, khả năng hành động theo lẽ phải, theo tiếng gọi
của lương tri; cho dù đôi khi họ phải chứng kiến lẽ phải
và lương tri bị hủy diệt bởi chính thầy cô của họ.
Hy vọng rằng, kể cả khi đơn thư cầu cứu của họ không
được hồi đáp, kể cả khi họ phải chịu áp lực từ phía
nhà trường, từ phía Đoàn thanh niên (như họ thông báo), thì
họ vẫn biết cách tự cứu mình. Hy vọng rằng lớp trẻ ngày
nay, không chỉ riêng nhóm sinh viên trường ĐHCN, mà thế hệ
trẻ của đất nước này, biết đánh giá khả năng của chính
họ, biết tự hành động, và không lệ thuộc, không trông chờ
một cách thụ động vào sự cứu giúp đến từ bên ngoài,
nhất là không trông chờ vào sự ban ơn. Hy vọng họ biết
trông chờ vào chính họ, hiểu rõ các quyền của họ và biết
tự bảo vệ các quyền đó. Họ chỉ có thể cứu vãn được
đất nước này khi họ biết cách tự cứu mình, khi họ biết
trông chờ vào chính mình.
N.T.T.H.
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20121104/nguyen-thi-tu-huy-mot-nen-giao-duc-bat-kha),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét