Từ những ngày đầu cắp sách đến trường, các học trò ngây
thơ đã bị nhồi vào đầu óc non nớt cái tinh thần "<em>tôn
sư trọng đạo</em>". Nhiều người Việt Nam tự hào vì chúng
ta có truyền thống đặc trưng này (giống người Trung Hoa?).
Nhưng đối mặt với thực tế, bỏ qua vấn đề về chất
lượng giáo dục học thuật, nền giáo dục Việt Nam đang gặp
phải vấn đề đạo đức nghiêm trọng. Thầy cô rõ ràng
chẳng còn là những tấm gương về tri thức và đạo đức
nữa. Nhưng tinh thần "<em>tôn sư trọng đạo</em>" vẫn còn
đó như là cái lý do khã dĩ hợp lý để chúng ta cùng nhau bày
trò mua bán: thầy cô nhận được những món quà hậu hĩnh,
học sinh nhận được sự dễ dãi hoặc quan tâm đặc biệt.
Vấn đề ở đây không phải là truyền thống luân lý bị làm
cho hư hỏng mà chính truyền thống ấy có vấn đề ngay từ
đầu, để trở nên thoái hóa như hôm nay.
Người Việt Nam ta dưới ảnh hưởng của văn hóa Khổng Mạnh
cũ kỹ và khiếm khuyết, luôn đề cao sự kính trọng dành cho
người lớn tuổi. Đồng ý rằng chúng nên tôn trọng người
lớn tuổi vì những kinh nghiệm và giá trị đúng đắn mà thế
hệ trước đã tạo dựng; hơn nữa, qua những trải nghiệm
của họ đối với thế giới, chúng ta có thể học hỏi để
tránh những sai lầm mà họ đã mắc phải, để đạt được
thành công mà ít phải trả giá hơn. Chính điều đó làm chúng
ta biết ơn và tôn kính họ. Nói tóm lại, người lớn tuổi
được tôn trọng vì giá trị chứ không phải vì tuổi đời.
Bởi sự nhầm lẫn hay là sự cố tình lập lờ, chúng ta hòa
trộn tuổi tác và giá trị vào cùng nhau như thể hai khái niệm
này luôn song hành không bao giờ tách biệt, để khi nói đến
cái này thì ngầm hiểu đến cái kia. Nhưng oái oăm thay, thực
tế không chứng minh điều đó. Tuổi tác không phải lúc nào
cũng đi kèm với kinh nghiệm và tri thức. Tôi đã thấy nhiều
người già không hề có kinh nghiệm sâu sắc nào về cuộc
sống dù đã trải qua nhiều thăng trầm. Những người có
kiến văn sâu sắc, cùng với tuổi đời, họ có thêm nhiều
kinh nghiệm qua những nhận thức tỉnh táo về thế giới;
ngược lại, những người tầm thường và hời hợt, thì sự
tác động của thế giới cũng không làm cho họ dày dạn kinh
nghiệm hơn được. Ấy là tôi đang nói đến những kinh nghiệm
đặc biệt chứ không phải là những kinh nghiệm thông thường
của người xưa, cái đã trở thành thường thức hoặc bị khoa
học hay hoàn cảnh hiện đại vượt qua. Do đó, thay vì đề cao
sự hiểu biết, chúng ta đề cao tuổi tác. Và chúng ta mắc
kẹt trong đó.
Trong nền văn hóa xem tuổi tác là giá trị này, người lớn
tuổi luôn được mặc định là đúng, người ít tuổi luôn
phải theo gót người đi trước. Cái tâm lý "<em>theo
chân</em>" ấy sẽ khiến chúng ta mắc cạn vào một chỗ tồi
tệ nếu chúng ta có những người dẫn đường tồi tệ. Sự
đề cao thái quá người lớn tuổi làm cho người trẻ hẳn
nhiên thiếu tự tin và động lực để tự đứng trên đôi
chân của chính mình, để tự thất bại và dũng cảm đứng
lên từ những sai lầm của chính mình. Họ luôn tìm cách đi
đường cũ để an toàn.Tôi luôn tự hỏi: chúng ta phải chịu
hậu quả về những điều mình làm, ấy thì tại sao chúng ta
lại không được làm theo điều mình muốn, để được thất
bại theo cách của chính mình? Người ta luôn lĩnh hội nhiều
và sâu sắc hơn từ những trải nghiệm sống động bởi chính
mình hơn là bởi sự truyền đạt của người khác. Bởi văn
hóa ấy, nơi mà người sau tiếp bước người trước, những
giá trị sáng tạo bị kiềm hãm triệt để. Làm sao người ta
dám làm khác đi nếu người ta không dám nghĩ khác đi? Và cũng
chính sự đề cao tuổi tác như một giá trị khiến chúng ta
rất nhiều khả năng lẩn quẩn trong một mớ bòng bong những
điều tồi tệ xưa cũ mà không tìm được lối thoát.
Từ sự kính trọng dành cho người đi trước, chúng ta luôn
dành cho tinh thần "<em>tôn sư trọng đạo</em>" một chỗ
đứng cung kính trong đời sống văn hóa của mình. Sự tôn kính
dành cho người thầy và sự trọng thị dành cho con đường
thầy vạch ra cũng không là gì khác hơn việc phải khư khư
giữ lấy nếp nghĩ và cách làm cũ. Sự tôn trọng cần thiết
dành cho người trẻ tuổi ở đây bị bỏ ra ngoài lề của
những suy nghĩ và quan hệ nghiêm túc. Không ít nhữngtrí thức
lớn tuổi hiện nay luôn cho rằng cứ trẻ là phải thiếu hiểu
biết, phải nông cạn, phải thua kém, phải dò dẫm theo con
đường mà người đi trước vạch ra. Bằng chứng là rất
nhiều người không tin những gì tôi viết là do chính tôi suy
nghĩ. Điều này làm tắc nghẽn ngay từ đầu cái cảm hứng
tìm những con đường mới để đi của thế hệ trẻ. Ngoài
những hệ lụy làm thui chột sự sáng tạo của thế hệ trẻ,
tinh thần "<em>kính lão, tôn sư</em>" còn dẫn tới một hậu
quả khác, cũng không kém phần tồi tệ. Đó là, sự thiếu
lịch sự, nhã nhặn trong giao tiếp của chúng ta. Một mặt
người trẻ phải cung kính, khiếp sợ người lớn; mặt khác,
người lớn thì được thỏa mái trong cách cư xử. Người trẻ
chỉ cần lớn tiếng phản đối người lớn thì bị cho là
hỗn láo, trong khi người lớn lớn tiếng, thậm chí xúc phạm
người trẻ cũng là điều chấp nhận được. Điều này tạo
ra văn hóa giao tiếp, xử sự thiếu lịch sự. Bởi không ai bị
đối xử mất lịch sự, thô bạo mà lại trở nên những con
người lịch sự, hòa nhã được. Người lớn mất lịch sự,
thiếu tôn trọng người trẻ; người trẻ lại mất lịch sự
và thiếu tôn trọng người trẻ hơn mình.
Hôm nay ngày Nhà giáo Việt Nam trên Facebook, có nhiều người
bạn kể về những kỷ niệm đáng buồn với thầy cô, tôi tự
hỏi, ngoài trừ vấn đề về luật pháp, nếu chúng ta không có
tâm lý coi thường trẻ con, coi thường người trẻ thì liệu
những điều đáng buồn ấy có xảy ra nhiều vậy không? Thầy
cô ngày xưa có quyền gõ đầu trẻ (ngày này ở các quốc gia
tiến bộ, chắc chắn hành đồng này sẽ khiến thầy cô gặp
rắc rối với cảnh sát), ngày này ở Việt Nam thầy cô nhũng
nhiễu, quát nạt, xúc phạm, đánh đập học sinh. Đó là vì
chúng ta, không những sống dưới một chế độ vô luật pháp,
mà còn thoi thóp trong văn hóa "<em>kính lão, tôn sư</em>" lỗi
thời.
Rồi lại đến lòng biết ơn thầy cô. Đó cũng là cả một
vấn đề. Lòng biết ơn là tình cảm tự nhiên của con người,
không phải chỉ người Á Đông mới có. Nhưng chỉ có Việt Nam
ta có một ngày để ghi ơn thầy cô, chúng ta cố tình biến
lòng tri ân tự nhiên và tốt đẹp thành một "<em>định chế
văn hóa</em>". Không dừng lại ở đó, lòng biết ơn còn bị
đẩy lên cao hơn thành sự trả ơn bắt buộc, để rồi nó
quay lại làm thoái hóa triệt để lòng tri ân vốn tốt đẹp.
Trong xã hội hiện đại, với nền giáo dục đại chúng, những
người làm công việc giảng dạy được trả lương để nhận
lấy nhiệm vụ dạy dỗ, truyền đạt kiến thức; học trò bỏ
tiền đi học để nhận lấy quyền lợi được dạy dỗ,
được truyền đạt kiến thức. Mọi thứ có thể diễn ra trôi
chảy như trong một hợp đồng dân sự. Có thể nói, trừ
những trường hợp giáo viên đặc biệt có tâm huyết và nỗ
lực, việc dạy và học hoàn toàn nằm trong mối quan hệ tương
hỗ giữa trách nhiệm và quyền lợi. Không có gì phải được
đẩy lên đến mức phải biết ơn và trả ơn. Tôi nghĩ, những
sự hối lộ thầy cô, nhũng nhiễu gia đình học sinh hiện nay
chẳng thể tự nhiên mà có. Tất cả chỉ là sự nối tiếp
của truyền thống biết ơn và trả ơn thầy cô từ ngày xưa.
Đó cũng là lẽ tất nhiên khi chúng ta cứ mãi bám lấy cái
truyền thống ấy. Chỉ có điều sự trả ơn đơn sơ ngày xưa
giờ được phát triển theo kiểu "<em>kinh tế thị trường
theo định hướng xã hội chủ nghĩa</em>". Ở phương Tây,
người ta không "tôn sư trọng đạo" thì người ta không có
nền giáo dục tốt, không có những người thầy ra thầy, trò
ra trò hay sao?
Sẽ có người cho là tôi đi ngược lại truyền thống. Nhưng
phải nói rằng, những lễ nghi, ràng buộc truyền thống đã
đến lúc phải bỏ đi để giải phóng con người. Những trói
buộc ấy chẳng phải là đạo đức gì cả mà chỉ là những
nghi thức luân lý của một thời xưa cũ. Hôm nay, ngày Nhà giáo
Việt Nam, thực tình mong một ngày nào đó chẳng còn ngày này
nữa, chẳng ai chú ý đến việc phải tôn kính và biết ơn
thầy cô thái quá nữa mà mọi người , thầy cũng như trò, sẽ
cư xử với nhau trong tinh thần tôn trọng, luôn nỗ lực và có
trách nhiệm đối với công việc của mình. Mọi việc sẽ tốt
đẹp, không cần buộc ai phải trả ơn mình vì trách nhiệm mà
mình phải làm cả. Hôm nay, không hoa, không quà, chỉ xin chúc
những người làm công việc giảng dạy của chúng ta luôn thể
hiện mình là người đáng kính trọng vì giá trị mình có,
chứ không phải vì tuổi tác hay chức danh. Mong lắm thay!
Huỳnh Thục Vy
Buôn Hồ, ngày 20 tháng 11 năm 2012
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20121120/huynh-thuc-vy-ngay-nha-giao-viet-nam-vai-loi-tam-su),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét