Dân chủ, bầu cử, và không khí chính trị

Cả thế giới nín thở theo dõi cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ.
Thậm chí rất nhiều người trong số đó thiếu sự quan tâm
thật sự với cuộc bầu cử ngay trên đất nước mình! Liệu
đó có phải là điều kỳ lạ?

<strong>Dân chủ và bầu cử</strong>

Dân chủ, hiểu theo ý nghĩa nguyên thủy từ nơi mà khái niệm
này được sinh ra – nhà nước Athens thế kỷ 4-5 trước Công
nguyên – có nghĩa là quyền lực thuộc về nhân dân.

Từ dân chủ trong tiếng Việt là từ Hán Việt, có thể hiểu
một cách đơn giản theo ý nghĩa chiết tự của nó là chủ
quyền thuộc về nhân dân. Trong đời sống, chúng ta nôm na hóa
nó thành "dân làm chủ".

<center><img
src="http://imgs.vietnamnet.vn/Images/2012/11/07/22/20121107221326_baucuMy7112012.jpg"
/></center>

Hầu như tất cả các chế độ xã hội trong lịch sử theo thế
quyền đều tự cho mình là dân chủ. Vì ai nắm quyền lực
cũng đều tự xưng rằng mình nắm quyền là chính đáng. Nếu
không nhân danh thần quyền (nắm quyền theo ý Chúa hoặc ý
Trời), thì tất nhiên là phải theo ý nguyện của nhân dân.

Nhưng làm thế nào để quyền lực thật sự thuộc về nhân
dân, để dân thật sự làm chủ thì lại là cả một hệ
thống triết lý và tổ chức chính trị.

Trong hình thức lý tưởng, dân chủ nghĩa là tất cả mọi
người cùng thảo luận, cùng biểu quyết để ra quyết định
chung cho cộng đồng, chính là dân chủ trực tiếp. Nhưng trong
thực tế nhân loại, "sân khấu" đông nhất để tụ họp
chỉ có chừng 100 ngàn chỗ ngồi, là vài sân vận động lớn
nhất thế giới chứ không phải là các quảng trường chính
trị. Nếu các quảng trường có tới 100 ngàn chỗ có thể
ngồi, thì đó chỉ là nơi tụ họp để biểu tình chứ không
phải có chức năng thảo luận và biểu quyết, vì không thể
tổ chức và điều phối cho 100 ngàn người cùng thảo luận.

Lịch sử hiện đại lại không có vị thế cho quốc gia dưới
100 ngàn dân. Vì thế, dân chủ trực tiếp ở quy mô quốc gia
là không tồn tại. Hình thức thay thế khả dĩ nhất là dân
chủ gián tiếp hay dân chủ đại diện, ở đó, người dân
bầu ra các đại biểu đại diện cho mình để thảo luận và
ra quyết định chung cho cộng đồng. Đó là các dân biểu. Trong
các chế độ theo mô hình Tổng thống như nước Mỹ, người
dân còn trực tiếp bầu ra người đứng đầu cơ quan hành
pháp. Các dân biểu sẽ thảo luận và ra quyết định về luật
và chính sách. Trong các chế độ theo mô hình Nghị viện, các
dân biểu còn bầu chọn ra người đứng đầu cơ quan hành
pháp.
<strong>
Bầu cử và không khí chính trị</strong>

Như vậy, bầu cử chính là hành vi quan trọng nhất trong một
chế độ dân chủ. Vì nó là điểm mấu chốt cho việc người
dân được làm chủ, trong mô hình dân chủ gián tiếp, khi
người dân chọn ra những người đại diện cho mình để thảo
luận và ra quyết định đời sống chung của cộng đồng.

Nhưng tổ chức bầu cử như thế nào để người dân được
lựa chọn đúng người mà họ muốn làm đại diện cho mình là
việc quan trọng không kém.

Thứ nhất, cuộc bầu cử phải bảo đảm rằng nó tạo cơ
hội cho tất cả các ứng viên có ý nguyện đại diện và
phục vụ cho cộng đồng. Một cuộc bầu cử phản dân chủ
thì tìm cách loại những ứng viên tiềm năng bằng cách đặt
thêm điều kiện, hoặc ngụy tạo các lý do để loại bỏ bớt
ứng viên. Thường thì mọi sự sắp đặt loại bớt ứng viên
đều có bàn tay của chính quyền đương nhiệm, vì con người
có khuynh hướng níu kéo quyền lực. Để loại bỏ can thiệp
của chính quyền đương nhiệm, cách duy nhất là phải có Ủy
ban bầu cử độc lập.

Thứ hai, cử tri phải biết ứng viên là ai. Không thể chỉ là
hồ sơ khô khốc về học vị, tiểu sử chính trị, và chức
vụ hiện tại. Chức vụ hiện tại đương nhiên là lợi thế
cho các quan chức đương nhiệm. Hầu hết các nền dân chủ quy
định bắt buộc ứng viên phải cư trú ở địa bàn tranh cử,
và nhiều khi công khai cả tài sản, thu nhập, gia đình, bên
cạnh quá trình công tác chính trị và cộng đồng. Đó vừa là
cách để cử tri hiểu rõ ứng viên là ai, không chỉ trên
phương diện chính trị mà cả trên phương diện con người –
cơ sở của lòng tin vào ứng viên để lựa chọn.

Thứ ba, khuynh hướng chính trị của ứng viên. Các đảng phái
chính trị tự nó đã có các khuynh hướng chính trị, thông qua
cương lĩnh. Cử tri không chỉ bầu cho ứng viên – con người
cụ thể mà còn bầu cho chính đảng đó (điều này có thể
khác ở những nơi một đảng nắm vai trò lãnh đạo, bởi họ
không cần cạnh tranh).

Thứ tư, dự án của ứng viên hoặc chính đảng. Đó là những
mục tiêu, chương trình hành động của ứng viên hoặc chính
đảng. Cử tri chỉ có thể lựa chọn đúng ứng viên đại
diện cho mình khi mối quan tâm của cử tri chính là mục tiêu
của các ứng viên. Và mục tiêu đó chỉ thuyết phục được
cử tri khi nó có kế hoạch, có biện pháp để thực hiện một
cách khả thi.

Chính khuynh hướng và dự án chính trị làm cho bầu cử thoát
khỏi ý nghĩa như là sự trình diễn hình ảnh nhân vật, hay
cuộc thi diễn xuất trên sân khấu điện ảnh. Chúng ta vẫn hay
nhìn nhận cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ như cuộc trình diễn
của Hollywood, nhưng chưa từng có siêu sao điện ảnh nào đắc
cử Tổng thống Mỹ. Chỉ có một người duy nhất từng là
diễn viên, nhưng lại là diễn viên hạng hai.

Cuộc thảo luận về các khuynh hướng, dự án chính trị chính
là yếu tố làm nóng không khí chính trị của các xã hội dân
chủ. Thông qua thảo luận, người dân hiểu rõ hơn về tổ
chức chính trị, sự vận hành của hệ thống chính trị, về
các đảng phái, về các ứng viên, về dự án và tính khả thi
của dự án. Nếu bản thân người dân không hiểu, họ sẽ
được "hỗ trợ" từ đối thủ chính trị của ứng viên.
Vì khi cuộc bầu cử là cuộc cạnh tranh giữa các đảng phái,
nếu một đảng chỉ ra điểm yếu của đối thủ thì đảng
đó có thêm cơ hội thắng cử. Khi cử tri hiểu rõ những
điều đó, lá phiếu của họ sẽ chính xác hơn.

Tất nhiên, cuộc thảo luận đó không thể thiếu các cơ quan
truyền thông. Nó không chỉ bộc lộ quan điểm của mình mà
còn là diễn đàn để các bên thảo luận. Dù với vai trò nào,
truyền thông có khả năng tác động tới kết quả bầu cử.
Nếu truyền thông nằm trong tay chính phủ đương nhiệm, về
nguyên tắc khó có một cuộc bầu cử công bằng.

Một cuộc bầu cử đáp ứng đủ những yêu cầu trên đây
cũng là một cuộc bầu cử tốn kém về thời gian và tiền
bạc. Như cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ mới đây tiêu tốn
tới 6 tỷ USD.

Về bản chất, số tiền đó không mất đi, mà chỉ là sự
luân chuyển giữa các thành phần của xã hội Mỹ. Đổi lại,
nó giúp người dân Mỹ lựa chọn đúng ứng viên đáp ứng mong
mỏi của mình trong một cuộc cạnh tranh bình đẳng giữa các
ứng viên.

Đó là lý do mà các cuộc bầu cử ở Mỹ luôn được hâm nóng
trong thời gian dài, được theo dõi sát sao trong thời gian bầu
cử bởi ngay cả những cư dân ngoài nước Mỹ.

Vì không ai biết trước ý chí của nhân dân, dù có vô số
cuộc thăm dò xã hội học. Nó trái ngược với những cuộc
"bầu cử" mà người chiến thắng, chính đảng chiến thắng
được biết trước, thậm chí được sắp đặt trước, nên
tất nhiên cũng xứng đáng được quan tâm hơn.

Hồng Ngọc

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20121108/dan-chu-bau-cu-va-khong-khi-chinh-tri),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!