An Chi - Trần Trọng Kim và "Việt Nam sử lược"

(Petrotimes) - Bạn đọc: Tạp chí Xưa & Nay số 346 (12/2009) có
đăng bài "Trần Trọng Kim với Việt Nam sử lược" của Mai
Khắc Ứng, hết lời ca ngợi Trần Trọng Kim và quyển sử của
ông ta. Xin ông An Chi vui lòng cho biết, ông có đồng tình với
sự đánh giá của tác giả Mai Khắc Ứng hay không? Xin cảm ơn.
Nguyễn Hữu Vinh (Q.1, TP HCM)

Học giả An Chi: Trong cái bài đầy dụng ý bào chữa và đề
cao này, sau phần mào đầu, tác giả Mai Khắc Ứng đã ca ngợi
Trần Trọng Kim:

"Viết như vậy mới đích thực là nhà sử học. Có nói có.
Không nói không. Sai nói sai. Đúng nói đúng".

Và cuối cùng, Mai Khắc Ứng kết luận:

"Với tôi, Trần Trọng Kim qua Việt Nam sử lược là một
người yêu nước thành tâm, một nhà sử học chân chính, trung
thực, một người cầm bút có nhân cách, một học giả xuất
sắc đã cống hiến phần trí tuệ, chí ít cho các thế hệ
nửa đầu thế kỷ XX (…)".

Vậy ta hãy thử đi vào tận "gan ruột" cuốn Việt Nam sử
lược và tận "tim" của Trần Trọng Kim xem có thật đúng
như Mai Khắc Ứng đã khẳng định hay không. Trong cuốn sách
dày 588 trang của mình (chúng tôi dùng bản của NXB Tân Việt -
Hà Nội, in và phát hành tại Sài Gòn, 1949), Trần Trọng Kim đã
dành 470 trang cho thời gian từ khởi thủy đến trước khi Pháp
cướp nước ta. Số trang còn lại viết về lịch sử nước ta
từ khi "Nước Pháp lấy đất Nam Kỳ" (quyển V, chương VII)
đến "Công việc của Bảo hộ" (cùng quyển, chương XVI).
Trong gần 100 trang này, hai trang 487-488 đã nói lên tận đáy
lòng của Trần Trọng Kim, sự trung thành của ông ta đối với
nhà nước Đại Pháp mà ông ta không thể không mang ơn khi chính
bản thân mình lại là sản phẩm do chế độ cai trị và chính
sách giáo dục của nó đào tạo ra.

<center><img
src="http://www.petrotimes.vn/stores/news_dataimages/chudiepquynh/102012/19/15/0518_BacMon_nam_1885.jpg"
/>
Ảnh thành Cửa Bắc của bác sĩ Hocquard chụp khoảng 1884
-1885</center>

Trần Trọng Kim thi đỗ vào Trường Thông ngôn năm 1900, rồi
đến 1903 thì tốt nghiệp. Năm 1904, ông ta làm Thông sự ở Ninh
Bình. Năm 1905, sang Pháp học Trường Thương mại ở Lyon, rồi
được học bổng vào Trường Thuộc địa Pháp. Năm 1909, vào
Trường Sư phạm Melun rồi về nước sau khi tốt nghiệp và
dạy Trường Trung học Bảo hộ (Trường Bưởi), Trường Hậu
bổ và Trường nam Sư phạm. Từng là Thanh tra Tiểu học (1921),
Trưởng ban Soạn thảo Sách Giáo khoa Tiểu học (1924), dạy
Trường Sư phạm thực hành (1931), Giám đốc các trường nam
tiểu học tại Hà Nội (1939). Ông ta còn là Phó trưởng ban Văn
học của Hội Khai trí Tiến Đức và đặc biệt còn là Nghị
viên Viện Dân biểu Bắc Kỳ nữa. Bảo Trần Trọng Kim đừng
biết ơn nhà nước Đại Pháp sao được?

Trong hơn 20 vạn chữ của cả quyển sách, Trần Trọng Kim đã
đền ơn Nhà nước Bảo hộ chỉ bằng vài chục chữ len lỏi
ở mấy chỗ thực sự đắc địa trong cái rừng chữ rậm rịt
đó. Đây mới là điều thực sự nguy hiểm và vô cùng tai
hại. Nó như một kẻ bắn tỉa, nấp ở một chỗ tuyệt đối
an toàn để bắn cho đúng vào não của người đọc làm cho anh
ta hoàn toàn không kịp phản ứng về nhận thức. Đây chính là
cái điểm son, không phải chói lọi, mà tiềm ẩn, giúp cho
Trần Trọng Kim trả được cái ơn đối với công lao đào tạo
của nhà nước Đại Pháp. Có lẽ vì quá mê mẩn tâm thần
với "dòng sữa ngọt rót vào tâm hồn tôi" (chữ của Mai
Khắc Ứng chỉ Việt Nam sử lược) nên tác giả Mai Khắc Ứng
đã không thấy, hoặc lờ đi vì đồng tình, cái chỗ rất tệ
hại này của Trần Trọng Kim khi nhà làm sử này viết:

"Trong thời đại khó khăn như đời vua Dực Tôn, mà vua quan
cứ khư khư giữ lấy thói cũ, không biết theo thời mà mở
nước cho người ta vào buôn bán, không biết nhân dịp mà khai
hóa dân trí, lại vì sự sùng tín mà đem giết hại người
trong nước, và đem làm tội những người đi giảng đạo. Bởi
những sự lầm lỗi ấy, cho nên nước Pháp mới dùng binh lực
để báo thù cho những người bị giết hại" (Xin theo chính
tả hiện hành cho tiện - Sđd, tr.487).

Cái câu "Bởi những sự lầm lỗi ấy, cho nên nước Pháp
mới dùng binh lực để báo thù cho những người bị giết
hại" của Trần Trọng Kim là một câu "xanh rờn" mà bất
cứ người Việt Nam nào thông thạo tiếng mẹ đẻ và có tinh
thần dân tộc cũng có thể nghĩ là do một "ông Tây mũi lõ"
viết ra để bào chữa cho âm mưu của giặc Pháp nhằm cướp
nước Đại Nam chứ không phải do một anh an-na-mít mũi tẹt
viết ra trong quyển sách có nhan đề là Việt Nam sử lược. Anh
mũi tẹt này lẽ ra phải biết rằng, dù dân tình của nó ra
sao, dù vua quan của nó thế nào thì Đại Nam vẫn là một quốc
gia có chủ quyền. Bọn Tây mũi lõ nếu không muốn bị giết
hại thì đừng có xâm phạm lãnh thổ của người ta mà làm
chuyện bất hợp pháp. Chúng phải biết rằng - và Trần Trọng
Kim càng biết rõ hơn chúng! - Đại Nam là một nước theo tam
giáo từ lâu đời nên đối với thứ đạo mà mấy ông Tây
râu xồm đem vào thì người ta dễ xem là tà đạo nên kỳ thị
là chuyện dễ hiểu. Chẳng phải chính Công giáo cũng từng kỳ
thị việc thờ cúng ông bà của lương dân Việt Nam và từng
bắt ép người lấy vợ hoặc chồng Công giáo cũng phải theo
đạo của họ hay sao? Chẳng phải cố đạo Alexandre de Rhodes
từng phỉ báng Đức Thích Ca là "thằng hay dối" trong Phép
giảng tám ngày đó sao?

Vậy thì trong cái thế "đối đầu tôn giáo" đó, chủ
trương cấm đạo của nhà Nguyễn là một việc làm mà hậu
thế phải thông cảm vì thực ra đằng sau việc truyền đạo
còn là chuyện gì nữa thì có lẽ các vua Minh Mạng, Thiệu Trị
và Tự Đức đã tiên cảm đúng hơn là Trần Trọng Kim, mặc
dù tác giả này có điều kiện để biết rõ ràng và dễ dàng
hơn. Ta cũng nên biết rằng, trước đó hơn ba thế kỷ, việc
truyền đạo (Công giáo) đã đi đầu trong công cuộc thuộc
địa hóa châu Mỹ Latinh của bọn thực dân da trắng; điều
này đã buộc Giáo hoàng John-Paul II phải xin lỗi các dân tộc
bản địa châu Mỹ Latinh trong cuộc họp của Hội đồng Giám
mục Mỹ La Tinh năm 1992. Sau chuyến viếng thăm 5 ngày gây bất
bình của Giáo hoàng Benot XVI tại Brazil hồi trung tuần tháng
5/2007, nhà nữ thần học Cecilia Domevi, chịu trách nhiệm về
những vấn đề của người bản địa châu Mỹ trong Hội
đồng Giám mục Mỹ Latinh, đã nói với phóng viên AFP rằng,
việc truyền đạo đã diễn ra như là một sự xung đột giữa
các nền văn hóa và gây phương hại toàn diện cho người bản
địa. Trong một quyển sách về lịch sử nước mình, nhà sử
học và cựu Tổng thống Bolivia là Carlos Mesa đã chỉ ra rằng,
bọn xâm lược và các giáo sĩ đã triệt diệt không phân biệt
tất cả các thần linh của người bản địa và áp đặt việc
lập bàn thờ với cây thánh giá và hình của Đức Mẹ. Còn
Mauricio Arias, nhà lãnh đạo tối cao của Hội đồng Quốc gia
người bản địa Aymara thì khẳng định rằng, (đạo) Công
giáo đã được áp đặt bằng vũ lực. Luis Evelis Andrade, Giám
đốc Tổ chức Quốc gia người bản địa ở Colombia nói:
"Với tư cách là những dân tộc bản địa, nếu chúng tôi là
tín đồ thì chúng tôi không thể chấp nhận việc Giáo hội
chối bỏ trách nhiệm của họ trong việc triệt tiêu bản sắc
và văn hóa của chúng tôi". Trong bài viết ngày 19/5/2007 về
tội diệt chủng đối với người bản địa châu Mỹ, Jacques
Serieys đã khẳng định rằng, Giáo hội Công giáo đã đóng
một vai trò trung tâm trong cuộc chinh phục rồi thuộc địa hóa
châu Mỹ Latinh của Tây Ban Nha và đã gây ra cái chết cho từ 80
đến 93% dân số của lục địa này, ước tính đã có từ 80
đến 100 triệu người vào năm 1492.

Chúng tôi phải dài dòng như trên để chứng minh rằng việc
cấm đạo của ba vị vua triều Nguyễn là có lý chứ không
phải là việc đáng phê phán, thậm chí đáng lên án, như có
những người đã từng phát biểu. Sự thể là như vậy nhưng
ngay ở một đoạn dưới, Trần Trọng Kim còn "điều trần"
như sau:

"Nguyên từ năm Tân Hợi (1851) là năm Tự Đức thứ 4 về sau,
nghĩa là từ khi có tờ dụ cấm đạo lần thứ hai, ở Bắc
Kỳ có mấy người giáo sĩ là ông Bonnard, ông Charbonnier, ông
Matheron và ông giám mục I-pha-nho tên là Diaz bị giết. Còn
những giáo sĩ khác thì phải đào hầm, đào hố mà ở, hoặc
phải trốn tránh ở trong rừng, trong núi để giảng đạo.
Những tin ấy về đến bên Tây, báo chí ngày ngày kể những
thảm trạng của các giáo sĩ đi truyền đạo ở nước ta, lòng
người náo động cả lên".

Đọc những dòng này, chúng tôi cứ tưởng như đây là lời
của một đặc phái viên nước Pháp được gửi sang Đại Nam
để điều tra rồi về báo cáo lên chính phủ. Giọng văn mới
thiểu não làm sao. Không ngờ rằng đây là những lời ai oán
của một anh an-na-mít than vãn cho những kẻ phải ngủ bờ ngủ
bụi vì xâm phạm lãnh thổ của nước khác để tuyên truyền
bất hợp pháp. Nhưng câu sau đây của Trần Trọng Kim mới làm
cho người ta thấy kinh hoàng hơn khi ông nói đến việc "Pháp
hoàng sai quan đem binh thuyền sang đánh nước ta":

"Ấy cũng tại vua quan mình làm điều trái đạo, giết hại
những người theo đạo Gia Tô cho nên mới có tai biến như
vậy" (tr.488).

Với câu này thì Trần Trọng Kim rõ ràng rất xứng đáng
được thực dân Pháp đúc tượng với dòng chữ ghi công
"Trạng sư thượng thặng của hành động cướp nước".
Đấy, người yêu nước thành tâm, nhà sử học chân chính,
trung thực, người cầm bút có nhân cách, học giả xuất sắc
của tác giả Mai Khắc Ứng là như thế đấy. Thực ra, theo
chúng tôi, tự Trần Trọng Kim cũng có thể giải thích tại sao
vua quan mình phải "làm điều trái đạo" mà "giết hại
những người theo đạo Gia Tô" vì chính ông ta cũng đã ghi
nhận như sau khi nói về dự định đánh Đà Nẵng rồi tiến
vào lấy Huế của Rigault de Genouilly:

"Nhân vì khi trước các giáo sĩ đều nói rằng, hễ quân Pháp
sang đánh, thì dân bên đạo (Công giáo - AC) khắc nổi lên
đánh giúp, đến nay không thấy tin tức gì, mà quân lính của
trung tướng (Rigault de Genouilly - AC) thì tiến lên không được
(…)" (tr.489).

Dĩ nhiên là khi viết những dòng trên đây thì Trần Trọng Kim
không phải không biết rằng, các cố đạo đi tiền trạm cho
binh lính đến sau và trong hàng ngũ giáo dân thì cũng không
thiếu những kẻ vì "nước Chúa" mà sẵn sàng phản bội
tổ quốc. Còn việc "đến nay không thấy tin tức gì" thì
đó chẳng qua là vì chúng nó chuẩn bị chưa đến nơi đến
chốn hoặc phối hợp với nhau chưa chặt chẽ mà thôi. Nguy cơ
mất nước và nguyên nhân của nó hiển nhiên như vậy mà các
vua nhà Nguyễn không cấm đạo mới là chuyện lạ. Một nhà
viết sử như thế mà lại được tác giả Mai Khắc Ứng ca
ngợi là "một ngôi sao trong đêm tối tỏa sáng đến vậy là
đủ dẫn dắt rồi". Nhưng dẫn dắt như thế là dẫn dắt
trở lại kiếp nô lệ chứ tỏa sáng như thế nào, thưa ông Mai
Khắc Ứng? Đã thế, ông lại còn dạy: "Để cùng lớn lên
xin đừng sợ sự thật". Để kết luận, xin mạn phép sửa
thành: "Để cùng lớn lên, xin phát hiện cho đúng "boong"
sự thật".

A.C

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20121030/an-chi-tran-trong-kim-va-viet-nam-su-luoc),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!